Ixtiornis

Ixtiornis (lotincha: Ichthyornis, soʻzma-soʻz: baliq qushi) – Shimoliy Amerikada boʻr davrining oxirlarida yashagan dumli qushlar turkumiga mansub dengiz qushidir. Ixtiornis dispar yagona haqiqiy tur sifatida tan olingan. Qazilmalar Alberta, Alabama, Kanzas, Nyu-Meksiko, Saskachevan, Texas va Meksikaning boʻr qatlamlarida joylashgan boʻlib, ular Gʻarbiy ichki dengiz mintaqasida Turondan to Kampaniya asrlarining oxirigacha (93–83,5 million yil avval) shakllangan. Ixtiornis ниобрарской фауны^[en] tipik vakillari hisblanadi. Ushbu qushlarning koʻplab toshga aylangan qoldiqlari topilgan.

Ixtiornisning kashf etilishi tarixiy ahamiyatga ega voqeadir, chunki u orqali quyoshqushlarning rivojlanish tarixi aniqlangan. Bu qushlarning tarixidan oldingi qarindoshlari ichida birinchilardan biri edi; Charlz Darvin evolyutsiya nazaryasi yaratilgandan keyingi dastlabki yillarda uning rolini baholagan. Ixtiornis bugungi kunda ham muhimdir, chunki u bir nechta misollardan maʼlum boʻlgan mezozoy qushlaridan biridir.

2021-yilgi tadqiqotga koʻra^[1], qushning yoʻq boʻlib ketishining sababi uning ibtidoiy miya strukturasi (qazilgan kalla suyagidan tiklangan) tez oʻzgaruvchan sharoitlarga moslasha olmasligi boʻlgan.

Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]

Taxminlarga koʻra, Ixtiornis zamonaviy dengiz qushlarining mezozoy davridagi hamkasbi boʻlgan, masalan, qagʻoqlar, parrandalar va qirgʻoq suvlari. Oʻrtacha shakli kaptarning oʻlchamiga toʻgʻri keladi – 24 santimetr, skelet qanotlari (tuklarsiz) 43 santimetr, ammo namunalar orasidagi farq katta, Ixtiornis dispar turiga qaraganda kichikroq yoki kattaroq boʻlishi mumkin.

Geoxronologiya va rivojlanish tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ixtiornisning qoldiqlari butun Niobraran shakllanishi barcha gorizontlarida, yaʼni soʻnggi konyak davridan (89,8–86,3 million yil oldin) Kampaniya davrigacha (taxminan 83,5 million yil oldin) topilgan. Ixtiornisga tegishli boʻlgan eng qadimgi toshqotgan qoldiqlar Kanzasdagi (AQSh) Гринхорн^[en] shakllanishining quyi Turon (taxminan 93 million yil oldin) qismida topilgan. Eski namunalar yangilariga qaraganda kichikroq boʻlgan. Qadimgi (kichikroq) va yoshroq (kattaroq) namunalar qushlarning yetuklikka erishganligi va bir xil geografik mintaqadan kelganligi belgilarini koʻrsatadi. Ehtimol, Ixtiornis dispar turlarining vakillari gʻarbiy Ichki dengiz ekotizimida bir necha million yil davomida doimiy ravishda oʻsib borgan boʻlishi mumkin^[2].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ „Вымершая птица ихтиорнис не отличалась умом и сообразительностью“. 2021-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 4-sentyabr.
↑ Clarke J. A. Morphology, phylogenetic taxonomy, and systematics of Ichthyornis and Apatornis (Avialae: Ornithurae)^(ingl.) // Bulletin of the American Museum of Natural History. — 2004. — Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — DOI:10.1206/0003-0090(2004)286<0001:MPTASO>2.0.CO;2. Архивировано 20 oktyabr 2016 года.

[1] „Вымершая птица ихтиорнис не отличалась умом и сообразительностью“. 2021-yil 4-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 4-sentyabr.

[:1-2] Clarke J. A. Morphology, phylogenetic taxonomy, and systematics of Ichthyornis and Apatornis (Avialae: Ornithurae)^(ingl.) // Bulletin of the American Museum of Natural History. — 2004. — Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — DOI:10.1206/0003-0090(2004)286<0001:MPTASO>2.0.CO;2. Архивировано 20 oktyabr 2016 года.

[1]

[2]