Interfaol mashina tarjimasi
Interfaol mashina tarjimasi (IMT) kompyuter tarjimasi sohasining maxsus qismidir. Tarjima paradigmasi shundan iboratki, kompyuter dasturiy taʼminoti mavjud boʻlgan barcha maʼlumotlarni hisobga olgan holda foydalanuvchi kiritishi kerak boʻlgan matnni bashorat qilishga urinadi va shu orqali tarjimonga yordam beradi. Bunday taxmin notoʻgʻri boʻlganida, tizim foydalanuvchiga fikr bildiradi va yangi maʼlumotni hisobga olgan holda yangi bashorat qilinadi. Bu jarayon foydalanuvchi xohlagan tarjima hosil boʻlishiga qadar takrorlanadi.
Interfaol mashina tarjimasi, ayniqsa, tarjimada xatolarga yoʻl qoʻyilishi mumkin boʻlmagan sohalardagi matnlar tarjimasi uchun qiziqarli boʻlib, bunday tarjimada tizim tomonidan taqdim etilgan tarjimaga oʻzgartirish kiritadigan inson-foydalanuvchi kerak boʻladi. Bunday hollarda, potensial foydalanuvchilarga imtiyozlar berish uchun interfaol mashina tarjimasi yaxshilanadi[1][2]. Biroq, interfaol mashina tarjimasini amalga oshiradigan tijorat dasturlari mavjud emas va hozirgacha ish ilmiy tadqiqot sohasida amalga oshiriladi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tarixiy jihatdan, interfaol mashina tarjimasi kompyuter yordamida tarjima paradigmasining rivojlanishi sifatida hosil boʻlgan, bu yerda tarjimon va mashina tarjimasi tizimlari tandemda ishlashga moʻljallangan[3]. Bu birinchi ish Kanada hukumati tomonidan moliyalashtirilgan TransType tadqiqot loyihasi tomonidan kengaytirildi. Ushbu loyihada inson va kompyuterning oʻzaro taʼsiri ikkala texnikaning eng yaxshi fazilatlariga erishish uchun muhitga oʻtkazilgan interfaol tarjimaga asoslangan mashina tarjimasi usullarini joriy etish orqali yakuniy matnni olishga qaratilgan edi: avtomatik tizimning samaradorligi va inson-tarjimonning ishonchliligi.
Keyinchalik, Yevropa Komissiyasi tomonidan moliyalashtirilgan TransType2[1][2] yirik tadqiqot loyihasi inson-foydalanuvchisi oʻzgartira oladigan yoki qabul qila oladigan toʻliq tarjima gipotezalarini olish maqsadida toʻliq mashina tarjimasi tizimi jarayoniga kirishni tahlil etgan holda ushbu ishni davom ettirdi. Agar foydalanuvchi gipotezani oʻzgartirishga qaror qilsa, tizim foydalanuvchi tomonidan kiritilgan oʻzgarishlarni hisobga olgan holda gipotezaning yangi tarjimasini ishlab chiqarish uchun ushbu fikr-mulohazadan maksimal darajada foydalanishga harakat qiladi.
Yaqin orada Yevropa Komissiyasi tomonidan moliyalashtiriluvchi CASMACAT[4] tarjimonlar uchun yordamning yangi turlarini ishlab chiqish va ularni muharrir, server, tahlil va vizualizatsiya vositalaridan iborat yangi rivojlanish muhitiga integratsiyalashga qaratildi. Rivojlanish muhiti modul tamoyili boʻyicha ishlab chiqilgan va mavjud avtomatlashtirilgan tarjima vositalari bilan birlashtirilishi mumkin. Bundan tashqari, CASMACAT muhiti tarjimon bilan oʻzaro aloqadan oʻrganishi, foydalanuvchining tarjima qilish tanloviga qarab darhol oʻz modellarini yangilashi va tuzatishi mumkin[5][6].
Foydalanuvchilarning keng doirasini qamrab olgan so‘nggi ish[7] shuni ko‘rsatdiki, interfaol mashina tarjimasidan hatto asliyat tilni bilmaydigan foydalanuvchilar ham deyarli professional tarjima sifatiga erishish uchun foydalanishlari mumkin. Bundan tashqari, u interfaol ssenariy nashrdan keyingi klassik ssenariydan koʻra foydaliroq ekanligini koʻrsatadi.
Jarayon[tahrir | manbasini tahrirlash]
Interfaol mashina tarjimasi jarayoni tizim foydalanuvchiga tarjima gipotezasini taklif qilishidan boshlanadi. Keyin foydalanuvchi toʻliq taklifni qabul qilishi yoki baʼzi xatolar mavjud deb hisoblasa uni oʻzgartirishi mumkin. Odatda, berilgan soʻzni oʻzgartirishdan oldin, (jumla) prefiksi oʻsha soʻzgacha boʻlganlarni toʻgʻri deb hisoblaydi, yaʼni oʻzaro taʼsir sxemasi — chapdan oʻngga. Foydalanuvchi notoʻgʻri deb hisoblagan soʻzni oʻzgartirgandan soʻng, tizim yangi suffiksni taklif qiladi, yaʼni taklifning qolgan qismi. Bu jarayon tarjima foydalanuvchini qoniqtirmagunicha davom etadi.
Garchi bu tushuntirish soʻz darajasida boʻlsa-da, oldingi jarayon belgilar darajasida ham amalga oshirilishi mumkin, shuning uchun tizim tarjimon har yagona belgini kiritganda suffiksni taqdim etadi. Bundan tashqari, inson va mashinaning oʻzaro taʼsirini soddalashtirish uchun odatdagi chapdan oʻngga boʻlgan oʻzaro taʼsir modelini oʻzgartirish boʻyicha harakatlar davom etmoqda.
Xuddi shunday yondashuv Caitra tarjima vositasida qoʻllaniladi.
Baho[tahrir | manbasini tahrirlash]
Interfaol mashina tarjimasida baholash murakkab masala hisoblanadi. Ideal holda, baholash foydalanuvchilar ishtirok etgan tajribalarda amalga oshirilishi kerak. Biroq, yuqori pul qiymatini bu kamdan-kam hollarda boʻlishini anglatadi. Bundan tashqari, tarjimonlar tomonidan interfaol mashina tarjimasi texnologiyalarini haqiqiy baholashni koʻrib chiqayotganda ham, bunday tajribalarda nimani oʻlchash kerakligi aniq emas, chunki hisobga olinishi kerak boʻlgan va nazorat qilinishi mumkin boʻlmagan koʻp turli xil oʻzgaruvchilar mavjud, masalan, foydalanuvchi jarayonga koʻnikishi uchun talab qilinadigan vaqt. CASMACAT loyihasida ushbu oʻzgaruvchilarning ayrimlarini tekshirish uchun baʼzi dala tadqiqotlari oʻtkazildi.
Laboratoriya sharoitida tezkor baholash uchun interfaol mashina tarjimasi tugmalar bosish soni yoki kiritilgan soʻzlar soni yordamida baholanadi. Bunday mezonlar hujjatning yakuniy tarjimasini olishdan oldin qancha tugmachalarni bosish yoki qancha foydalanuvchi tomonidan kiritilgan soʻzlarni kiritish kerakligini oʻlchashga harakat qiladi.
Klassik avtomatlashtirilgan tarjima bilan farqlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Interfaol mashina tarjimasi avtomatlashtirilgan tarjimaning kichik sohasi boʻlsa-da, ikkinchisiga nisbatan interfaol mashina tarjimasining asosiy jozibasi uning interfaolligidir. Klassik avtomatlashtirilgan tarjimada tarjima tizimi eng yaxshi holatda bitta tarjima gipotezasini taklif qilishi mumkin, keyin esa foydalanuvchi bunday gipotezani tahrir qilishi kerak. Bundan farqli oʻlaroq, interfaol mashina tarjimasida tizim foydalanuvchi har safar tizim bilan oʻzaro aloqada boʻlganida, yaʼni har bir kiritilgan soʻzdan (yoki harfdan) keyinyangi gipotezaning tarjimasini ishlab chiqaradi.
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Mashina tarjimasi
- Statistik mashina tarjimasi
- Avtomatlashtirilgan tarjima
- Kompyuter tilshunosligi
- Keyingi ishlov berish
- Tarjima
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 Casacuberta, Francisco; Civera, Jorge; Cubel, Elsa; Lagarda, Antonio L.; Lapalme, Guy; Macklovitch, Elliott; Vidal, Enrique. Human interaction for high quality machine translation(ingl.) // Communications of the ACM : journal. — 2009. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — DOI:10.1145/1562764.1562798. Архивировано 6 iyul 2011 года. „Архивированная копия“ (deadlink). 2011-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 3-avgust.
- ↑ 2,0 2,1 Barrachina, Sergio; Bender, Oliver; Casacuberta, Francisco; Civera, Jorge; Cubel, Elsa; Khadivi, Shahram; Lagarda, Antonio L.; Ney, Hermann; Tomás, Jesús; Vidal, Enrique. Statistical approaches to computer-assisted translation(ingl.) // Computational Linguistics : journal. — 2009. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — DOI:10.1162/coli.2008.07-055-r2-06-29.
- ↑ Foster, George; Isabelle, Pierre; Plamondon, Pierre. Target-text mediated interactive machine translation(ingl.) // Machine Translation : journal. — 1997. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — DOI:10.1023/a:1007999327580. Архивировано 27 yanvar 2020 года.
- ↑ Alabau, Vicent; Buck, Christian; Carl, Michael; Casacuberta, Francisco; Garcia-Martinez, Mercedes; Germann, Ulrich; Gonzalez-Rubio, Jesus; Hill, Robin et al. (April 2014). "CASMACAT: A Computer-assisted Translation Workbench". Proceedings of the 14th Conference of the European Chapter of the Association for Computational Linguistics. Los Angeles, California: Association for Computational Linguistics. pp. 25–28. http://aclweb.org/anthology/E/E14/E14-2007.pdf.
- ↑ Ortiz-Martinez, Daniel; Garcia-Varea, Ismael; Casacuberta, Francisco (June 2010). "Online Learning for Interactive Statistical Machine Translation". Human Language Technologies: The 2010 Annual Conference of the North American Chapter of the ACL. Association for Computational Linguistics. pp. 546–554. http://aclweb.org/anthology/N/N10/N10-1079.pdf.
- ↑ Martinez-Gomez, Pascual; Sanchis-Trilles, German; Casacuberta, Francisco. Online adaptation strategies for statistical machine translation in post-editing scenarios(ingl.) // Pattern Recognition : journal. — Elsevier, 2012. — September (Andoza:Бсокр). — Andoza:Бсокр. — DOI:10.1016/j.patcog.2012.01.011.
- ↑ Koehn, Philipp (June 2010). "Enabling Monolingual Translators: Post-Editing vs. Options". Human Language Technologies: The 2010 Annual Conference of the North American Chapter of the Association for Computational Linguistics (HLT/NAACL). Los Angeles, California: Association for Computational Linguistics. pp. 537–545. http://www.aclweb.org/anthology/N/N10/N10-1078.pdf.