Inklyuziv biznes modeli

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Inklyuziv biznes modeli (ingl. inclusive business model) — bu barcha ishtirokchilar uchun oʻzaro manfaatli rivojlanishni taʼminlovchi, qoʻshimcha qiymat zanjirining barcha bosqichlarida isteʼmolchi, xaridor, ishchi, ishlab chiqaruvchi va tadbirkor sifatida kam taʼminlangan qatlamlarni (piramida asosini) oʻz ichiga olgan iqtisodiy jihatdan foydali biznes sxemasi[1].

Xayriya (filantropiya), shuningdek korporativ ijtimoiy mas’uliyat inklyuziv biznes modeli bilan umumiy xususiyatlarni oʻrtoqlashsa-da, bu atama  agar qashshoqlik muammosini hal qilish maqsadlariga kiritilgan boʻlsa, ijtimoiy tadbirkorlikning tor taʼrifiga koʻproq mos keladi[2].

„Inklyuziv biznes modeli“ atamasi 2000-yillarning oʻrtalarida ilmiy ishlarda keng qoʻllanila boshlandi va Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot Dasturi: 2008-yilda „Inklyuziv bozorlarni rivojlantirish tashabbusi“ tomonidan rasmiylashtirildi[3].

Old shartlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Birlashgan Millatlar Tashkilotining 2014-yilgi „Barqaror rivojlanish uchun inson taraqqiyotini taʼminlash: zaiflikni kamaytirish va chidamlilikni oshirish“ hisobotiga koʻra 2,2 milliard odam qashshoqlik chegarasida yoki undan pastda yashaydi[4]. Jahon bankining 2015-yildagi hisob-kitoblariga koʻra, dunyo aholisining 12 foizi qashshoqlikda yashaydi;  qariyb bir milliard odam kuniga 1,25 AQSh dollaridan kam pulga yashaydi.  Dunyoda bir milliarddan ortiq odam toza suvdan, 1,6 milliard kishi (2015-yil uchun — 1,4) elektr energiyasidan va 5,4 nafari internetdan foydalanish imkoniga ega emas; 2,5 milliard kishining moliya institutlarida hisob raqamlari yoʻq[5].

Biroq aholining kam taʼminlangan qatlamlarining isteʼmol, ishlab chiqarish, innovatsiyalar va tadbirkorlik faoliyati imkoniyatlaridan amalda foydalanilmayapti[6].

Rasmiylashtirish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rasmiylashtirilgan va global miqyosda qoʻllab-quvvatlanadigan kontseptsiya shaklida inklyuziv biznes modeli birinchi marta 2008-yil 1-iyulda  BMTning „Hamma uchun qiymat yaratish: kambagʻallar bilan biznes yuritish strategiyalari“ (ingl. Creating Value for all: Strategies for Doing Business with the Poor)  hisobotida taqdim etilgan.  Hisobot Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot Dasturi: „Inklyuziv bozorlarni rivojlantirish tashabbusi“ tomonidan tayyorlangan, uning tarkibiga Xalqaro biznes yetakchilari forumi (ingl. International Business Leaders Forum), Birlashgan Millatlar Tashkilotining asosiy xalqaro donorlari   Xalqaro moliya korporatsiyasi (AQSh Xalqaro Taraqqiyot Agentligi va AFD), Barqaror Rivojlanish uchun Jahon Biznes Kengashi (ingl. World Business Council for Sustainable Development),  Michigan Universiteti va Garvard Biznes Maktabi kiritilgan[7].

„Hamma uchun foyda“ maʼruzasida butun dunyo boʻylab 50 dan ortiq aniq holatlar tahlil qilindi, tizimlashtirilgan va rasmiylashtirilgan amaliy tajribalar inklyuziv biznes modelining taʼrifi va xususiyatlari uchun asos boʻldi[8].

Shuningdek, u xavfni baholashni ham oʻz ichiga oladi.  Xususan, kambagʻallar bilan biznes yuritish kompaniyalar uchun qiyin, xavfli va qimmat ekanligini koʻrsatadi. Bu sohada beshta asosiy muammo bor: bozorlar haqidagi cheklangan maʼlumotlar, samarasiz tartibga solish, zaif infratuzilma, bilim va tajribaning yetishmasligi, moliyaviy mahsulotlar va xizmatlardan foydalanishning cheklanganligi[9].

Natijada kambagʻallar bilan biznes yuritishda eng keng tarqalgan toʻsiqlarni bartaraf etish uchun muvaffaqiyatli qoʻllanilgan beshta biznes strategiyasi aniqlandi:

  1. Tovarlar va xizmatlarni moslashtirish;
  2. Joriy cheklovlarni bartaraf etish uchun infratuzilma va kadrlar tayyorlashga investitsiyalar;
  3. Kam taʼminlanganlarning kuchli tomonlaridan mehnat va boshqaruv puli, shuningdek, mahalliy bozor haqida maʼlumot manbai sifatida foydalanish;
  4. Biznes tuzilmalari, nodavlat notijorat tashkilotlari (NNT) va davlat organlari oʻrtasidagi hamfikrlar bilan hamkorlik qilish;
  5. Siyosatni ishlab chiqish boʻyicha hukumat bilan muloqot.

Natijada, „Inklyuziv bozorlarni rivojlantirish tashabbusi“ doimiy ishchi guruhi inklyuziv biznes modelini amaliy rivojlantirishga yordam beradigan vositalarni taklif qildi va ishlab chiqdi.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Christina Gradl and Claudia Knobloch. „Inclusive Business Guide“ (en) (deadlink). Endeva (2009). 2013-yil 1-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 28-aprel.
  2. ↑ „New Report on Inclusive Business Models’ Contribution to the MDGs and Supporting Actors“ (en). Growing Inclusive Markets (2010-yil 21-sentyabr). Qaraldi: 2015-yil 28-aprel.
  3. ↑ „Accelerating Inclusive Business Opportunities: Business Models that Make a Difference“. Международная финансовая корпорация (2011). Qaraldi: 2015-yil 28-aprel.
  4. ↑ „Corporate Social Entrepreneurship and New Business Models“ (en). Springer (2008). Qaraldi: 2015-yil 28-aprel. [sayt ishlamaydi]
  5. ↑ Growing Inclusive Markets. „Creating Value for all: Strategies for Doing Business with the Poor“ (en). United Nations Development Programme (2008). 2015-yil 11-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 6-may. (прямая ссылка (Wayback Machine saytida 2015-07-11 sanasida arxivlangan)).
  6. ↑ „Новый доклад посвящён стратегиям ведения бизнеса с привлечением бедных“ (ru) (deadlink). Программа развития ООН (2008-yil 1-iyul). 2015-yil 1-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 6-may.
  7. ↑ Suba Sivakumaran. „10 misconceptions about inclusive business“ (en). The Guardian. Qaraldi: 2015-yil 28-aprel.
  8. ↑ „Доклад о человеческом развитии 2014. Обеспечение устойчивого прогресса человечества: Уменьшение уязвимости и формирование жизнестойкости“ (ru). ООН (6-may). 2017-yil 27-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 28-aprel.
  9. ↑ „Президент Всемирного банка излагает стратегию искоренения крайней бедности и приветствует новых партнеров в области развития“ (ru). Всемирный банк (6-may). Qaraldi: 2015-yil 28-aprel. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Inklyuziv_biznes_modeli&oldid=3124279" dan olindi