Kontent qismiga oʻtish

Grenlandiya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
greenland island
Grenlandiya oroli

Grenlandiya (grenlandcha: Kalaallit Nunaat) - Shimoliy Amerikadagi orol davlat va Daniya Qirolligi tarkibiga kiradi. U Shimoliy Muz va Atlantika okeanlari orasida, Kanada Arktika arxipelagining sharqida joylashgan. Grenlandiya dunyodagi eng katta oroldir. Bu Daniya Qirolligini tashkil etuvchi uchta davlatdan biri, qolganlari Daniya va Farer orollaridir. Bu davlatlarning barcha fuqarolari Daniya va Yevropa Ittifoqi fuqarolari hisoblanadi. [1] Grenlandiya poytaxti — Nuuk(Gotxob) . [1]

Shimoliy Amerika qitʼasining bir qismi boʻlsa-da, Grenlandiya 986-yildan boshlab ming yildan koʻproq vaqt davomida Yevropa (xususan Norvegiya va Daniya, mustamlakachi davlatlar) bilan siyosiy va madaniy aloqalarda boʻlgan. Grenlandiyada kamida soʻnggi 4.5 ming yil oraligʻida Arktika xalqlari yashab kelgan, ota-bobolari hozirgi Kanada hududidan koʻchib kelgan. [2] Skandinavlar Grenlandiyaning hech kim yashamagan janubiy qismini X asr boshlarida egallaganlar, undan avval esa Islandiyaga joylashganlar . Enuitlar XIII asrda kelishgan. Norvegiya Grenlandiyaga doimiy taʼsir koʻrsatib turgan boʻlsada, Grenlandiya 1261-yilgacha Norvegiya qoʻl ostiga oʻtmagan.

Uy boshqaruvi va oʻzini oʻzi boshqarish

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Grenlandiya tilining orfografiyasi va lugʻati Oqaasileriffik tomonidan boshqariladi, Grenlandiya tili kotibiyati, Grenlandiyaning Ilimmarfik universitetida, Nuukda joylashgan.

1867 yilda Qoʻshma Shtatlar Davlat kotibi Uilyam X. Sevard sobiq senator Robert J. Uoker bilan Grenlandiya va Islandiyani sotib olish imkoniyatlarini oʻrganish uchun birga ish olib borishdi. Kongressdagi muxolifat bu loyihani tugatdi. [3] Ikkinchi jahon urushidan keyin Qoʻshma Shtatlarda Grenlandiyaga boʻlgan geosiyosiy qiziqish uygʻondi va 1946 yilda Qoʻshma Shtatlar Daniyaga orolni 100 000 000 dollarga sotishni taklif qildi. Daniya uni sotishdan bosh tortdi. [4] XXI asrda Qoʻshma Shtatlar Grenlandiyaning resurs bazasiga sarmoya kiritish va Grenlandiya qirgʻoqlaridan uglevodorodlarni qazib olishdan manfaatdor boʻldi. [5][6] 2019-yil avgust oyida AQSh yana mamlakatni sotishni taklif qildi. Bundan soʻng Bosh vazir Kim Kilsenn hokimyatga shunday bayonot chiqardi: „Grenlandiya sotilmaydi va sotilishi mumkin ham emas, lekin Grenlandiya boshqa davlatlar, jumladan AQSh bilan savdo va hamkorlik aloqalari uchun ochiq.“ [7]

Turizm

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2015-yildan 2019-yilgacha turizm sezilarli darajada oʻsdi, tashrif buyuruvchilar soni yiliga 77 000 dan 105 000 gacha oshdi. [8] Manbalarning hisob-kitoblariga koʻra, 2019-yilda iqtisodiyotning ushbu yoʻnalishidan olgan daromadi taxminan 450 million kron (67 million AQSh dollari)ni tashkil etgan. Iqtisodiyotning ko‘plab jabhalari singari turizm ham 2020-yilda va 2021-yilda COVID-19 pandemiyasi natijasida cheklovlarga uchradi; [9] aytishlishicha u „koronavirusning eng katta iqtisodiy qurboni“ boʻlgan (umumiy iqtisodiyot 2020-yil oʻrtalarida baliqchilik va „Kopengagendan olingan katta miqdordagi subsidiya“ tufayli unchalik jiddiy zarar koʻrmadi). [10] Grenlandiyaning turizmni qayta tiklash maqsadi uni „toʻgʻri“ rivojlantirish va „uzoq muddatda yanada barqaror turizmni qurish“dan iboratdir. [11]

Geografiyasi va iqlimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Grenlandiya xaritasi
Topographic map of Greenland
Grenlandiya tub jinsi, hozirgi dengiz sathidan balandlikda

Grenlandiya dunyodagi eng katta orol [12] va Shimoliy Amerikada Kanada va Qoʻshma Shtatlardan keyingi uchinchi yirik hududdir. U 59° va 83° Shimoliy kengliklari va 11° va 74° sharqiy uzunliklar orasida joylashgan. Grenlandiya shimoldan Shimoliy Muz okeani, sharqdan Grenlandiya dengizi, janubi-sharqdan Shimoliy Atlantika okeani, janubi-gʻarbda Devis boʻgʻozi, gʻarbdan Baffin koʻrfazi, shimoli-gʻarbdan Nares boʻgʻozi va Linkoln dengizi bilan oʻralgan. Grenlandiyaga eng yaqin davlat Kanada boʻlib, gʻarb va janubi-gʻarbda Nares boʻgʻozi va Baffin koʻrfazi orqali, shuningdek Hans orolida umumiy chegara va Islandiya, Atlantika okeanidagi Grenlandiyaning janubi-sharqida. Grenlandiya, shuningdek, dunyodagi eng katta milliy bogʻni oʻz ichiga oladi va u dunyodagi eng katta qaram hudud, Krasnoyarsk oʻlkasi va Shimoliy Amerikadagi eng katta, Rossiyadagi Saxa Respublikasi, Avstraliyaning Gʻarbiy Avstraliya shtati va Rossiyadan keyingi dunyodagi toʻrtinchi yirik davlatdir.

  • Shimoliy yarimsharda qayd etilgan eng past harorat 1991-yil 22-dekabrda Grenlandiyada qayd etilgan. Bu harorat Grenlandiya muz qatlamining topografik cho‘qqisiga yaqin joyda qayd aniqlangan, o‘shanda harorat −69.6 °C (−93.3 °F) edi. [13] Nuukda oʻrtacha sutkalik harorat fasllar boʻyicha −5.1 dan 9.9 °C oʻzgarib turadi . [14] Grenlandiyaning umumiy maydoni 2,166,086 km2 (836,330 kv mi) (shu jumladan dengizdagi boshqa kichik orollar), ulardan Grenlandiya muz qatlami 1,755,637 km2 (677,855 kv mi).[15] Grenlandiyadagi eng baland nuqta — Gunnbjørn Fjeld — 3,700 m (12,100 ft) balandlikdagi Uotkins tizmasi (Sharqiy Grenlandiya togʻ tizmasi). Grenlandiyaning aksariyat qismi esa 1,500 m (4,900 ft) dan kam pastroq.
Aurora Borealis, Grenlandiya osmonidagi shimol yogʻdulari
Grenlandiyadagi Qoʻyhoʻkiz
Grenlandiya iti 1000 yil oldin
  1. ↑ 1,0 1,1 „Greenland“. The World Factbook. CIA. Qaraldi: 2021-yil 13-yanvar.
  2. ↑ „Saqqaq-kulturen kronologi“. National Museum of Denmark. 2013-yil 7-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 2-avgust.
  3. ↑ „Robert J. Walker on Acquiring Greenland and Iceland“. 2019-yil 16-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 16-avgust.
  4. ↑ Miller, John J.. „Let's Buy Greenland! — A complete missile-defense plan“. National Review (2001-yil 7-may). 2010-yil 7-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
  5. ↑ Keil, Kathrin (29 August 2011) „U. S. Interests in Greenland — On a Path Towards Full Independence?“
  6. ↑ „Andrews Kurth LLP, „Oil and Gas in Greenland — Still on Ice?““. 2015-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 9-aprel.
  7. ↑ Selsoe Sorensen, Martin. „'Greenland Is Not for Sale': Trump's Talk of a Purchase Draws Derision“. The New York Times (2019-yil 16-avgust). 2022-yil 2-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 21-avgust.
  8. ↑ „Tourism Statistics Report 2019, Greenland“. 2021-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 12-yanvar.
  9. ↑ „Greenland's Economy Autumn 2020, Summary“. Qaraldi: 2021-yil 27-mart.
  10. ↑ „Greenland's economy is poised to rebound in 2021, 2 June 2020“ (2020-yil 2-iyun). Qaraldi: 2021-yil 27-mart.
  11. ↑ Stephanie Vermillion. „Greenland Is Approaching Tourism Slowly—And Taking Lessons from Iceland, 24 March 2021“ (2021-yil 24-mart). Qaraldi: 2022-yil 20-yanvar.
  12. ↑ „The Island of Greenland“. Hidden Journeys – explore the world from the air. 2014-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 8-iyul.
  13. ↑ „WMO verifies −69.6°C Greenland temperature as Northern hemisphere record“. World Meteorological Organization (2020-yil 22-sentyabr). 2020-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 9-aprel.
  14. ↑ „Nuuk, Greenland – Detailed climate information and monthly weather forecast“ (en). Weather Atlas. Yu Media Group. 2019-yil 17-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 17-avgust.
  15. ↑ „IPCC Climate Change 2001: Working Group I: The Scientific Basis“. Grida.no. 2007-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 6-sentyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Grenlandiya&oldid=5237909" dan olindi