Gitler globusi
Davlat va sanoat rahbarlari uchun Kolumb globusi (shuningdek , Gitler globusi yoki Fyurer globusi nomi bilan ham tanilgan) Adolf Gitler va uning natsistlar partiyasi uchun yaratilgan noyob globus edi.
1930-yillarda Berlinda ishlab chiqarilgan Davlat va sanoat rahbarlari uchun Kolumb globusi Gitlerning ofisida „oʻzining koʻp vaqtini“ oʻtkazgan. Globusni Amerika Qoʻshma Shtatlarida komediyachi Charli Chaplin 1940-yilda "Buyuk diktator" filmida parodiya qilganidan soʻng mashhur boʻldi. Komediya guruhi The Three Stooges nomli ikkita qisqa mavzuli komediyalarida masxara qildi. Globus AQSh armiyasidagi oddiy askar Jon Barsamian tomonidan urushdan koʻp oʻtmay Gitlerning mulklari talon-toroj qilingan va 60 yildan soʻng San-Fransiskodagi kim oshdi savdosida 100 000 dollarga sotilgan. Gitler idorasidagi globusda Efiopiya Italiyaning Sharqiy Afrikasi deb almashtirgan va globus hajmi va ishlab chiqarish narxi bilan mashhur edi.
Kelib chiqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1930-yillarning oʻrtalarida Berlinda globus ikkita cheklangan nusxada chiqarilgan: biri fashistlar partiyasi uchun, ikkinchisi esa Gitler uchun. Gitler uchun ishlab chiqarilgani deyarli Volkswagen Beetle kattaligida edi va katta xarajat evaziga ishlab chiqarilgan. Globusda Habashistonni (bugungi Efiopiya) Italiya Sharqiy Afrikasiga oʻzgartirilgandi. Ikkinchisi esa maxsus xususiyatlarga ega boʻlmagan standart yogʻochdan qilingan. Ishlab chiqarilgan globuslarning haqiqiy sonini tasdiqlab boʻlmaydi, chunki globusni ishlab chiqargan zavod va uning arxivlari 1943-yilda havo hujumlarida yoʻq qilingan[1].
1938-yilda Gitler eski Reyx binosi fashistlar Germaniyasining vazirliklarini joylashtirish uchun yetarlicha katta emas deb qaror qildi. U oʻzining sevimli meʼmori Albert Speerga yangi kansler binosini qurishni topshirdi. Gitlerning talabiga binoan 1939-yil boshida keng koʻlamli taʼmirlash ishlari tugallangandan soʻng, globus yangi kansler departamentining markazida joylashgan Gitlerning yangi idorasiga koʻchirildi va u yerda 1945-yil aprelida Sovetlar binoni egallab olguncha qoldi[2].
Manzili[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gitlerga tegishli boʻlgan koʻplab globuslar butun dunyoda mavjud, ammo ularning koʻpchiligining haqiqiyligi shubhali. Berlinda jami uchtasi bor: biri geografiya institutida, ikkinchisi Marcher muzeyida va uchinchisi Germaniya tarixi muzeyida. Yana ikkitasi Myunxendagi jamoat kolleksiyalarida saqlanmoqda. Koʻpgina globuslarda Germaniyaning tasviri teshik yoki oddiygina qirib tashlanganligi koʻrsatilgan, bu Sovet yoki Amerika askarlarining nafrati sabab qilingan.
Fotografik dalillarga asoslanib, bu globuslarning hech biri Gitlerning kanslerlikdagi ofisining ramziy globusi emas.
1945-yil may oyida Gitlerga tegishli boʻlgan globuslardan biri amerikalik askar Jon Barsamian tomonidan Gitlerning Berxtesgaden yaqinidagi Obersaltsbergdagi uyi Berghof xarobalari orasidan topilgan. Gitler Berlindan tashqarida tez-tez yashagan. Barsamian kelganida uy deyarli talon-toroj qilingan edi. Askar globusni uyiga olib ketdi va 2007- yilda San-Fransiskodagi kim oshdi savdosida sotgunga qadar 60 yil davomida saqlab qoʻydi. San-Fransiskolik tadbirkor Bob Pritikin globusni 100 000 dollarga sotib oldi, bu asl taxminiy 20 000 dollar narxidan besh baravar yuqori.
2007-yil sentyabr oyida tarixchi Volfram Pobanz Berlindagi Deutsches Historisches muzeyidagi oʻq teshigi boʻlgan ulkan globus nusxasi Gitlerniki emas, balki fashistlar tashqi ishlar vaziri Yoaxim fon Ribbentropga tegishli boʻlgan yana bir nusxa ekanligini eʼlon qildi. Gitlerga tegishli boʻlgan Globus bugungi kunda qayerda ekanligi haqida hech qanday maʼlumot yoʻq.
Meros[tahrir | manbasini tahrirlash]
Globus Adolf Gitlerning dunyoni zabt etishga boʻlgan megalomaniya istagining ramziy timsoli sifatida qaraladi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Buyuk Diktator - YouTubeʼdagi globus sahnasi