Gana-Togo munosabatlari
Gana-Togo munosabatlaridagi keskinliklar mustaqillikdan oldingi davrlarga borib taqaladi.
1930-yildan keyin Germaniya magʻlubiyatga uchraganidan soʻng, Millatlar Ligasi Germaniyaning Togoland mustamlakasini shimoldan janubga ajratdi, bu qaror Eve xalqini Oltin qirgʻoq, Britaniya Togolandi va Fransiya Togolandi oʻrtasida taqsimladi. 1950-yillarda, Gana mustaqilligi koʻzga tashlanayotganda, alohida Eve davlatiga boʻlgan talablar kuchaydi, bu fikrga Oltin qirgʻoq mustaqillik harakati rahbari Kvame Nkrumah qarshi chiqdi. 1956-yil may oyida BMTning plebissitidan soʻng, unda koʻpchilik Eve Gana bilan birlashish uchun ovoz berdi, Britaniya Togoland rad etdi[1] [2]. 1960-yilda Togo mustaqillikka erishgandan soʻng, Togo va Gana oʻrtasidagi munosabatlar yomonlashdi, siyosiy kelishmovchiliklar va ularning umumiy chegarasi orqali kontrabanda kabi hodisalar tufayli yomonlashdi. Baʼzida munosabatlar ochiq tajovuzga yaqinlashdi[1].
Togolandning Ganaga koʻchirilishi natijasida koʻplab Togoliklar Ganada yashab, Togo poytaxti Lomeda ishladilar[2].
1970-yillar[tahrir | manbasini tahrirlash]
1970-yillarning oʻrtalarida Togo prezidenti general Gnassingbe Eyadema bir muddat sobiq Britaniya Togolandining bir qismiga yoki toʻliqligiga daʼvoni qayta tikladi. 1974-yilda Volta viloyatidan ikki yetakchi eve aʼzolari BMTga petitsiya yubordilar. 1976-yilga kelib, Togoland Ozodlik Harakati va Gʻarbiy Togoland uchun Milliy Ozodlik Harakati mavjud boʻlib, Ganadan ajralib chiqish uchun harakat qildi[1]. Milliy ozodlik harakati, agar BMT inqirozga aralashmasa, Ganaga qarshi kuch ishlatish bilan tahdid qildi, ammo u Ganaga qarshi muvaffaqiyatli partizan urushini boshlay olmadi. Eyadema hukumati ularning talablarini ochiqchasiga qoʻllab-quvvatladi, garchi u keyinchalik Gana hukumati bilan separatistik harakatlarga va kontrabandaga qarshi hamkorlik qilishga rozi boʻldi. Eyademaning hamkorlikka munosabatiga taʼsir qiluvchi omil, shubhasiz, Togoning Ganadagi Akosombo toʻgʻonidagi elektr energiyasiga qaramligi edi[1].
Gana va Togoning doimiy tashvishi milliy xavfsizlikdir boʻlib qoldi. PNDC rejimi bir necha bor Togo va Kot-d’Ivuarni PNDCni agʻdarish yoki beqarorlashtirishni rejalashtirgan qurolli ganalik dissidentlarga boshpana berishda aybladi. PNDC, shuningdek, ikkala davlatni ham Gana mahsulotlari va valyutalarini oʻz chegaralari orqali noqonuniy olib oʻtishni ragʻbatlantirishda aybladi va shu bilan Gana chuqur iqtisodiy inqirozni boshdan kechirayotgan bir paytda Gananing siyosiy va iqtisodiy barqarorligiga putur yetkazdi[1].
1980-yildan boshlab[tahrir | manbasini tahrirlash]
1983-yil iyun oyida, PNDC oʻn sakkiz oylik boʻlganida, PNDCga qarshi boʻlgan guruhlar uni agʻdarish uchun katta urinishdi. Xabarlarga ko‘ra, isyonchilarning aksariyati Togodan kelgan. 1985-yil avgust oyida Togo oʻz navbatida Ganani Togo poytaxti Lome shahrida sodir etilgan qator portlashlarda ishtirok etganlikda aybladi. 1988-yil iyul oyida taxminan 124 ganalik Togodan chiqarib yuborildi. Shunga qaramay, keyinchalik munosabatlar sezilarli darajada yaxshilandi, bu 1991-yilda bir nechta ikki tomonlama bitimlarning qayta faollashishiga olib keldi[1].
Gana va Togo oʻrtasidagi munosabatlar sezilarli darajada yaxshilandi, ayniqsa 1990-yil oktyabridan keyin, muxolifat bosimi Eyademani koʻppartiyaviylik demokratiyasiga oʻtishga rozi boʻlishga majbur qildi, ammo ichki xavfsizlikka tahdidlarning eski oʻzaro qoʻrquvini yashira olmadi. Misol uchun, Gananing Toʻrtinchi respublikasi ochilganidan uch hafta oʻtmasdan, Ganada katta qochqinlar muammosi paydo boʻldi. 1993-yil 26-yanvarda Eyadema armiyasi tomonidan Lome shahrida tinch aholining tasodifiy hujumlari va oʻldirilishidan soʻng, yuz minglab qoʻrquvga uchragan Togoliklar Ganaga qochib ketishni boshladilar. Yanvar oyi oxirida Gana qoʻshinlari Gana-Togo chegarasida yuqori shay holatga keltirildi.
Bahorda vaqti-vaqti bilan sodir boʻlgan otishma hodisalari Ganaga muntazam ravishda qochqinlar oqimini keltirib chiqardi. May oyiga kelib, Togo chegarani qisman yopib qoʻygandan soʻng, Togoda yashovchi barcha odamlar, shu jumladan diplomatlar, Ganaga avtomobil orqali borish uchun Togo ichki ishlar vazirligidan maxsus ruxsat olishlari kerak edi. Ganalik sayohatchilarga Togoga kirishga ruxsat berildi, ammo qaytishga ruxsat berilmadi. Iyun oyining boshiga kelib, Lomening 600 ming aholisining yarmi qoʻshni Gana va Beninga qochib ketgan[1].
1994-yil boshida Gana va Togo oʻrtasidagi munosabatlar yanada yomonlashdi. 6-yanvar kuni Lomeda komando hujumi sodir boʻldi, Togo hukumati buni Eyademani agʻdarishga urinish deb taʼrifladi. Togo hukumati Ganani bevosita yoki bilvosita aloqadorlikda aybladi va Gananing Lomedagi muvaqqat ishlar vakilini hibsga oldi. Keyin Togo qoʻshinlari chegara postini bombardimon qilishdi va oʻn ikki ganalikni oʻldirdi. Ganadagi togolik qochqinlar lagerlari ham bombardimon qilingani xabar qilingan. Gana hukumati halok bo‘lganlarning oilalariga tovon to‘lash uchun Togoga bosim o‘tkazishini maʼlum qildi. Yil oʻrtalariga kelib, munosabatlar sezilarli darajada yaxshilandi. Avgust oyida Togo Gʻarbiy Afrika Davlatlari Iqtisodiy Hamjamiyati (ECOWAS) raisi lavozimiga Roulings nomzodini qoʻllab-quvvatladi. Shundan soʻng, chegara muammolarini oʻrganish uchun qoʻshma komissiya tuzildi, noyabr oyining oʻrtalarida Gana elchisi 1980-yillarning boshidan beri birinchi marta Togoda qarorgohga keldi va Togo Gana bilan chegarasini qayta ochish masalasini koʻrib chiqmoqda[1].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 Owusu, Maxwell. „Relations with Immediate African Neighbors“. A Country Study: Ghana (La Verle Berry, editor). Library of Congress Federal Research Division (November 1994). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- ↑ 2,0 2,1 „Impressions of Togo after the 'coup'“ (en-GB) (2005-yil 18-fevral). Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "bbc" defined multiple times with different content