Foydalanuvchi interfeysi
Foydalanuvchi interfeysi — inson va kompyuter oʻrtasidagi muloqot vositasi. Bu muloqotning maqsadi mashinaning samarali ishlashi va inson tomonidan nazorat qilinishini taʼminlashdir. Foydalanuvchi interfeyslarini yaratishda qoʻllaniladigan dizaynlar ergonomika va psixologiya kabi fanlar bilan bogʻliq yoki ularni oʻz ichiga oladi.
Umuman olganda, foydalanuvchi interfeysi dizaynining maqsadi mashinani istalgan natijani (yaʼni maksimal qulaylik) beradigan tarzda boshqarishni oson, samarali va yoqimli (foydalanuvchi uchun qulay) qiladigan foydalanuvchi interfeysini ishlab chiqarishdir.
Foydalanuvchi interfeyslari bir yoki bir nechta qatlamlardan, jumladan, inson-mashina interfeysi (HMI)dan iborat boʻlib, u odatda mashinalarni jismoniy kiritish qurilmalari (klaviaturalar, sichqonlar yoki oʻyin oʻynash uskunalari kabi) va chiqarish qurilmalari (masalan, kompyuter monitorlari, dinamiklar va printerlar) bilan birlashtiradi.
Inson-mashina interfeysi uchun boshqa atamalar inson-mashina interfeysi (MMI) va agar koʻrib chiqilayotgan mashina kompyuter boʻlsa, inson-kompyuter interfeysi deb yuritiladi. Qoʻshimcha foydalanuvchi interfeysi qatlamlari bir yoki bir nechta inson sezgilari bilan oʻzaro taʼsir qilishi mumkin, masalan: teginish interfeysi (teginish), vizual interfeys (koʻrish), eshitish interfeysi (tovush), hid bilish interfeysi (hid), muvozanat interfeysi (muvozanat) va taʼm sezgisi (taʼm).
Aralash foydalanuvchi interfeyslari (CUI) ikki yoki undan ortiq hislar bilan oʻzaro taʼsir qiluvchi interfeyslardir. Eng keng tarqalgan CUI — bu teginish interfeysi va grafiklarni koʻrsatishga qodir vizual interfeysdan iborat boʻlgan grafik foydalanuvchi interfeysi (GUI). Agar GUI`ga ovoz ham qoʻshilsa, u multimedia foydalanuvchi interfeysiga (MUI) aylanadi. CUI`ning uchta keng tarqalgan toifasi mavjud: standart, virtual va kengaytirilgan. Standart CUI klaviaturalar, sichqonchalar va kompyuter monitorlari kabi standart inson interfeysi qurilmalaridan foydalanadi. CUI virtual haqiqatni yaratish uchun real dunyoni yopib qoʻyganda, CUI virtual boʻlib, virtual reallik interfeysidan foydalanadi. CUI real dunyoni yopib qoʻymasa CUI kengaytiriladi va kengaytirilgan reallik interfeysidan foydalanadi. Interfeys insonning barcha his-tuygʻulari bilan oʻzaro aloqada boʻlsa, u kvaliya nazariyasi nomi bilan atalgan qualia interfeysi deb ataladi.
Umumiy koʻrinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Foydalanuvchi interfeysi yoki inson-mashina interfeysi mashinaning inson va mashina oʻzaro taʼsirini boshqaradigan qismidir. Membran kalitlari, kauchuk klaviaturalar va sensorli ekranlar biz koʻrishimiz va teginishimiz mumkin boʻlgan inson-mashina interfeysining jismoniy qismiga misollardir[1].
Murakkab tizimlarda inson-mashina interfeysi odatda kompyuterlashtirilgan. Inson-kompyuter interfeysi atamasi ushbu turdagi tizimni anglatadi. Hisoblash sohasida bu atama odatda inson va kompyuter oʻzaro taʼsiri uchun ishlatiladigan jismoniy elementlarni boshqarish uchun moʻljallangan dasturiy taʼminotga ham tegishli. Inson-mashina interfeysi muhandisligi ergonomikani (inson omillari) taʼsirida kuchaytiriladi[2].
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Foydalanuvchi interfeysi tarixini foydalanuvchi interfeysining yetakchi turiga koʻra quyidagi bosqichlarga boʻlish mumkin:
1945-1968: Umumiy interfeys[tahrir | manbasini tahrirlash]
Umumiy davrda hisoblash quvvati juda kam va qimmat edi. Foydalanuvchi interfeyslari oddiy edi. Foydalanuvchi interfeyslari qoʻshimcha xarajatlar sifatida koʻrib chiqildi va dasturiy taʼminot protsessorni iloji boricha kamroq qoʻshimcha xarajatlar bilan maksimal darajada ishlatish uchun moʻljallangan edi.
Umumiy mashinalar uchun foydalanuvchi interfeyslarining kirish tomoni asosan perfokartalar yoki qogʻoz lenta kabi ekvivalent vositalar edi.
Ishni umumiy mashinaga topshirish, birinchi navbatda, dastur va maʼlumotlar toʻplamini tavsiflovchi xotira kartalari toʻplamini tayyorlashni oʻz ichiga oladi. Dastur kartalarini zarb qilish kompyuterning oʻzida amalga oshirilmadi, balki klaviatura zarblarida, ixtisoslashtirilgan yozuv mashinkasiga oʻxshash mashinalarda amalga oshirildi, ular juda katta hajmli, murosasiz va mexanik nosozliklarga moyil.
1969-hozirgacha: Buyruqlar qatori foydalanuvchi interfeysi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Buyruqlar qatori interfeyslari(CLI) tizim konsoliga ulangan ommaviy monitorlardan ishlab chiqilgan. Ularning oʻzaro muloqot modeli soʻrov-javob operatsiyalari boʻlib, soʻrovlar maxsus lugʻatda matn buyruqlari sifatida ifodalangan. Kechikish vaqti umumiy tizimlarga qaraganda ancha past boʻlib, kunlar yoki soatlardan soniyalarga qisqardi.
Galereya[tahrir | manbasini tahrirlash]
-
Nemis lokomotivining haydovchi kabinasidagi tarixiy HMI -
Germaniya shaharlararo-ekspress tezyurar poyezdining mashinistlar kabinasida zamonaviy HMI -
Hojatxonadagi interfeys (Yaponiya) -
Ko'zoynakda joylashgan ovozli interfeys
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Eurotherm Parker SSD Link Hardware L5392 | Automation Industrial“ (en). l5392.com. Qaraldi: 2024-yil 11-yanvar.
- ↑ Cohen, Philip R. „The role of natural language in a multimodal interface“,. Proceedings of the 5th annual ACM symposium on User interface software and technology - UIST '92, 1992 — 143–149 bet. DOI:10.1145/142621.142641. ISBN 0897915496.
