Foydalanuvchi:Saidalamshmist/Arab baxori

Arab bahori —

(2010-2011) arab til.(Al-A’rabiy Al-Robia’) 2010-yillarning boshlarida arab dunyosining aksariyat qismini - Yaqin Sharq va Shimoliy Afrika mamlakatlarini qamrab olgan hukumatga qarshi namoyishlar, qo'zg'olonlar va qurolli qo'zg'olonlar seriyasi.

arab bahori inqiloblaridan fotosuratlar

2010 yil kuzidan beri Tunis, Misr va Yamanda 20 ta davlatda inqiloblar bo'lib o'tdi;  Liviyadagi fuqarolar urushlari (hokimiyat almashishiga olib keldi), Yaman va Suriyada (davom etmoqda);  Bahrayndagi fuqarolar qo'zg'oloni;  Jazoir, Iroq, Iordaniya, Marokash va Ummonda ommaviy norozilik namoyishlari;  va Quvayt, Livan, Mavritaniya, Saudiya Arabistoni, Sudan, Jibuti va G'arbiy Sahroda kichikroq norozilik namoyishlari.  2011 yil may oyida Isroil chegaralarida yuz bergan to'qnashuvlar ham mahalliy arab bahoridan ilhomlangan.

Norozillik namoyishlari davomida uzoq muddatli kampaniyalarni umumiy usullari fuqarolar tomonidan qarshilik ko’rsatish uchun qo’llanilgan: norozilik namoyishlari, aksiyalar, ish joyini tark etishlar, piketlar, namoyishlar(manifest), ijtimoiy-siyosiy holat namoyishlari, yurishlar va mitinglar, shuningdek, ijtimoiy tarmoqlarni tashkil etish, ular orqali muloqot qilish va xabardor qilish uchun foydalanish. davlat repressiyasi va internet tsenzurasiga urinishlar.  Ko'plab namoyishlar hukumat hamda hukumat tarafdorlari va qarshi namoyishchilar tomonidan zo'ravonlik bilan kutib olindi.  Arab dunyosidagi namoyishchilarning asosiy shiori “Xalq rejimning qulashini xohlaydi”(arab til. Al-Sha`b yurid iskat Al-Nizam).

Arab bahori nomi 1848-1849 yillarda Yevropadagi inqiloblar davrini tasvirlash uchun ishlatilgan Millatlar bahori iborasiga mos keladi.

2011-yil qishida Misrda Qohiradagi Tahrir maydonidagi prezident Muhammad Hosni Sayid Muborak rejimi “Musulmon-birodarlar” tashkilot inqilobi bilan ag‘darildi.  Tashkilot 11 oy hukmronlik qildi va 2012 yilning bahorida o'lim hukmi bilan yo'q qilindi.  Liviya va Suriyadagi fuqarolar urushlari Muammar Qaddafiy hukmronligining ag'darilishiga, odamlarning ommaviy ravishda o'zini-o'zi yoqib yuborilishiga olib keldi.  O‘lganlar soni 10 mingga yetdi.

Manbalar

Yaqin Sharq va Shimoliy Afrikadagi bir qator norozilik  bildirishlari va ijtimoiy-siyosiy holat namoyishlari “arab bahori”hamda “arab bahori va qishi” nomi bilan mashhur boʻldi ,"Arab uyg'onishi", "Pan-arab inqilobi" va "Arab qo'zg'olonlari", garchi barcha namoyishchilar o'zlarini arablar deb atamasalar ham.  Xronologik jihatdan, u 2010 yil oktyabr oyida G'arbiy Saharada norozilik namoyishlari bilan boshlandi, lekin aslida u 2010 yil 18 dekabrda Tunisda Muhammad Buazizining politsiya korruptsiyasi va noto'g'ri munosabatiga qarshi norozilik sifatida o'zini yoqib yuborganidan keyin norozilik namoyishlari bilan boshlandi.  Tunisdagi norozilik namoyishlarining muvaffaqiyati bilan tartibsizliklar to‘lqini Jazoir, Iordaniya, Misr va Yamanni qamrab oldi va keyin boshqa mamlakatlarga tarqaldi.  Eng yirik va eng uyushtirilgan namoyishlar ko'pincha "g'azab kuni"da bo'lib o'tdi - odatda juma kuni peshin namozidan keyin. Namoyishlar mintaqadan tashqarida ham xuddi shunday tartibsizliklarni keltirib chiqardi.

“Biz, – dedi “Al-Qoida” yetakchilaridan biri Ayman al-Zavohiriy 2011-yil sentabr oyi o‘rtalarida, “arab bahori tarafidamiz, bu esa o‘zi bilan haqiqiy islomni olib keladi”.

2012 yil may oyiga kelib, inqiloblar natijasida to'rtta davlat rahbari hokimiyatdan ag'darilgan.  Tunis prezidenti Zine al-Obidin Ben Ali 2011-yil 14-yanvarda Tunisdagi inqilobdan keyin Saudiya Arabistoniga qochib ketdi.  Misrda prezident Husni Muborak 2011-yilning 11-fevralida 18 kunlik ommaviy norozilik namoyishlaridan so‘ng iste’foga chiqdi va o‘zining 30 yillik prezidentligini yakunladi.  Liviya rahbari Muammar Qaddafiy 2011-yilning 23-avgustida Milliy o‘tish kengashi Bob al-Aziziya ustidan nazorat o‘rnatgach, hokimiyatdan ag‘darilgan edi.  U 2011-yil 20-oktabrda o‘zi tug‘ilib o‘sgan Sirt shahrida MO’k shahar ustidan nazorat o‘rnatganida o‘ldirilgan. Yaman prezidenti Ali Abdulla Solih nihoyat 2012-yilning 27-fevralida o‘z lavozimini tark etib, hokimiyatni muddatidan oldin prezidentlik saylovlarida saylangan yangi prezidentga topshirdi.

Mintaqadagi tartibsizliklar davrida ba'zi rahbarlar amaldagi muddati tugagandan so'ng iste'foga chiqish niyatida ekanliklarini e'lon qilishdi. Sudan prezidenti Umar al-Bashir 2015-yilda qayta saylanishga urinmasligini e'lon qildi, vakolati 2014-yilda tugaydigan Iroq Bosh vaziri Nuri al-Malikiy, garchi uning zudlik bilan iste'fosini talab qilgan bo'lsa-da, shiddatli namoyishlar bo'lib o'tdi.  Iordaniyadagi noroziliklar qirol Abdulloh tomonidan ikki hukumatning tarqatib yuborilishiga ham sabab bo'ldi.  Yaman prezidenti Ali Abdulloh Solih 23 aprelda daxlsizlik evaziga 30 kun ichida isteʼfoga chiqishini eʼlon qildi, bu taklifni Yaman muxolifati 26 aprelda norasmiy qabul qilgan;  Solih keyin fikridan qaytdi va Yaman qoʻzgʻoloni davom etdi.

davlatlar bo`ylab

Tunis

Tunisdagi tartibsizliklar 2011-yilning 14-yanvarida prezident Zine al-Obidin Ben Ali mamlakatni tark etib, Saudiya Arabistoniga qo‘nganida inqilobga aylandi.

Jazoir

2011 yil 3 fevralda Jazoir Prezidenti Abdel Aziz Buteflika yaqin kelajakda siyosiy islohotlar boshlanishini e'lon qildi - favqulodda holat bekor qilinishi (1992 yildan beri amalda), partiya radiosidan foydalanish, tinch namoyishlar (Jazoir shahridan tashqari).

Iordaniya

2011-yil 1-fevralda Iordaniya qiroli Abdulloh II muxolifat talablaridan so‘ng Samir ar-Rifaiy hukumatini iste’foga chiqardi. Qirol ham moliyaviy in'ektsiyalar yordamida noroziliklarni bostirishga harakat qildi. 2011 yilda u davlat xizmatchilarining maoshlari, yoqilg'i va zaruriy tovarlar narxlarini tartibga solish uchun 0,5 milliard AQSH dollari ajratdi (bu pulning bir qismi AQSh va Yevropa Ittifoqi tomonidan berilgan). Bundan tashqari, Iordaniya 2011-yilda Saudiya Arabistonidan 1,6 milliard AQSH dollari yordam olgan.

Yaman

Yaman parlamentida so‘zga chiqqan prezident Ali Abdulla Solih 2013-yil kuzida prezidentlik muddati tugaganidan keyin hokimiyatda qolish yoki uni o‘g‘liga topshirish niyati yo‘qligini aytdi. Keyinchalik ommaviy namoyishlar bosimi ostida Solih 2011 yil oxirigacha prezidentlik saylovlarini o'tkazish va iste'foga chiqishni taklif qildi, biroq muxolifat uning zudlik bilan iste'foga chiqishini talab qilib, bu taklifni rad etdi. 2011-yil 23-noyabrda Solih hokimiyatni mamlakat vitse-prezidentiga topshirdi.

Misr

Odamlar hayot sifati pastligidan norozilik bildirib, prezident iste’fosini talab qilib. 2011-yil 29-yanvarda prezident Husni Muborak hukumatning tarqatilishini e’lon qildi. 1 fevral kuni Misr prezidenti xalqga favqulodda murojaatida 2011 yilning kuziga belgilangan navbatdagi prezidentlik saylovlarida qatnashmasligini ma’lum qildi. Misr rahbari, shuningdek, Konstitutsiyaning 76 va 77-moddalariga prezidentlikka nomzod ko‘rsatish mexanizmi va saylov tartibi hamda prezidentlik vakolat muddati to‘g‘risidagi qoidaga o‘zgartirishlar kiritish tarafdori bo‘ldi.

Xalqaro Moody's agentligi Misrning qarz reytingini "Ba1" dan "Ba2" ga tushirdi; reytinglar bo'yicha prognoz ham o'zgartirildi: "barqaror" o'rniga "salbiy" bo'ldi. Agentlik ma'lumotlariga ko'ra, xalq noroziligini bartaraf etish harakatlari tufayli Misr hukumatining fiskal siyosatini zaiflashtirish ehtimoli yuqori.

10 fevralda Muborak prezidentlik vakolatlarining bir qismini vitse-prezident Umar Sulaymonga topshirdi, bu haqda u xalqqa telemurojaatida e'lon qildi, shundan so'ng u 11 fevralda iste'foga chiqdi. Keyinchalik u uy qamog'iga olindi.

2012 yil 1-4 dekabr kunlari Misr xalqining Muhammad Mursiyning yagona hokimiyatiga qarshi noroziliklari yana kuchaydi. 5 va 6 dekabr kunlari ommaviy norozilik namoyishlari, otishmalar va politsiya bilan "molotov kokteyllari" - shishali idish yondiruvchi aralashmasi bilan. to'qnashuv qayd etilganda to'rt kishi to'qnashuv qurboniga aylangan.

2013-yil 3-iyulda Misrda mamlakat prezidenti Muhammad Mursiyga qarshi uzoq davom etgan norozilik namoyishlaridan so‘ng Misr Mudofaa vaziri Abdul Fatoh As-Sisi prezidentning ag‘darilishini va Konstitutsiyaning to‘xtatilishini e’lon qildi.

2014 yil 25 yanvar oyida 2011-yil 25-yanvardagi inqilobning 3 yilligi munosabati bilan politsiya va namoyishchilar o‘rtasidagi to‘qnashuvda kamida 49 kishi halok bo‘ldi Misrda , deya xabar beradi Agence France Presse yakshanba kuni.

Livan

27 fevral kuni Livan poytaxti Bayrut shahrida davlat hokimiyatini jamiyatning diniy jamoalarga boʻlinishiga muvofiq tashkil etishni nazarda tutuvchi konfessionalizm tizimini bekor qilish shiori ostida olomon namoyishi boʻlib oʻtdi. Ma’lum qilinishicha, yurish Facebook ijtimoiy tarmog‘i orqali tashkil etilgan. Namoyishchilar “dunyoviy, fuqarolik, demokratik, ijtimoiy adolatli, huquqiy va teng huquqli davlat” qurishni talab qilgan va eng kam ish haqini oshirish va asosiy tovarlar narxini pasaytirishni talab qilgan varaqalar tarqatishdi.

13-mart kuni Suriya qo‘shinlarining Livanni tark etishi bilan yakunlangan “Sadr inqilobi”ning 6 yilligi munosabati bilan Bayrutdagi Shahidlar maydonida o‘tkazilgan mitingda 13-mart kuni o‘n minglab odamlar ishtirok etdi. Namoyishchilar “Hizbulloh” radikal shia guruhining qurollarini tashlab, Livan armiyasiga qo‘shilishini talab qilishdi.

Saudiya Arabiston

21 yanvar kuni Jizan viloyatining Samt shahrida noma’lum 65 yoshli erkak o‘zini yondirib vafot etdi. Ko'rinishidan, bu Saudiya Arabistonida birinchi ma'lum bo'lgan o'z-o'zini yoqish holatidir.

29-yanvar kuni yuzlab namoyishchilar Jiddada 11 kishining hayotiga zomin boʻlgan suv toshqinlari oqibatida shahar infratuzilmasi muammolariga norozilik bildirish uchun toʻplanishdi. Politsiya namoyishni boshlanganidan 15 daqiqa o‘tib to‘xtatdi. 30 dan 50 gacha odam hibsga olindi.

23-fevral kuni xorijda uch oylik davolanishdan so‘ng mamlakatga qaytgan Saudiya Arabistoni qiroli Abdulla bin Abdulaziz umumiy qiymati 35 milliard dollardan ortiq moliyaviy imtiyozlar paketi amalga oshirilishini e’lon qildi. Unda davlat xizmatchilarining maoshini 15 foizga oshirish, yosh ishsizlar va xorijda ta’lim olayotgan Saudiya Arabistoni fuqarolarini qo‘llab-quvvatlash, oilalarga arzon uy-joy topishga yordam berish kabi choralar ko‘rildi. Shoh moliyaviy jinoyatlarda ayblangan ba'zi mahbuslarni afv etgan bo'lsa-da, siyosiy islohotlar e'lon qilinmadi.

10 mart kuni Ash-Sharqiya viloyatida joylashgan Qatif shahrida shialarning namoyishi bo'lib o'tdi, unda 200 ga yaqin kishi ishtirok etdi. Olomonni tarqatish uchun huquq-tartibot idoralari xodimlari shovqinli granatalardan foydalangan. Kamida to‘rt kishi jarohatlangan.

Suriya

2011-yil 4-fevralda Suriyada bir guruh faollar Facebook-da Misrliklarga o'xshash "G'azab kuni" ni rejalashtirdilar.

Biroq prezident Bashar al-Assadning fikricha, uning hokimiyatiga hech narsa tahdid solmaydi va u muxolifat bilan ziddiyatga ega emas, chunki oxirgi paytlarda mamlakat taraqqiyotining asosiy masalalari muvaffaqiyatli hal etilgan. Suriyada besh yil davomida (2007-yildan 2011-yil fevraligacha) Facebook, YouTube, Twitter va koʻplab yangiliklar saytlariga kirish bloklandi.

20 aprel - Bashar al-Assad mamlakatda 48 yildan beri amal qilib kelgan favqulodda holat bekor qilinganini rasman tasdiqladi. Muxolifat fikricha, bular “kechiktirilgan chora-tadbirlar” edi.

22 aprel kuni, axborot manbalariga ko'ra, namoyishlar boshlanganidan beri hukumatga qarshi bo'lgan eng yirik namoyishlarni bostirish chog'ida 72 kishi halok bo'lgan.

2011 yilning mart oyidan beri Suriyada urush davom etmoqda. 2014-yilda ayrim ommaviy axborot vositalarida urush tashqi yordamsiz ancha oldin tugashi mumkinligi haqida iddaolar tarqalgan edi.

Liviya

2011-yil 15-fevralda kechasi Liviyaning Bing’ozi port shahrida namoyishchilar bilan politsiya va hukumat tarafdorlari o‘rtasida to‘qnashuvlar qayd etildi. Bu Liviyadagi fuqarolar urushining boshlanishi edi (2011). Mahalliy mustaqil internet nashrlariga ko‘ra, norozilikka huquq himoyachisining hibsga olinishi sabab bo‘lgan. Olomon faolni ozod etishni talab qilib Bing'ozi ma'muriyati binosiga borgan, shundan so'ng ular markaziy maydonga chiqishgan, u erda politsiya bilan to'qnashuv bo'lgan, namoyishda 500-600 kishi ishtirok etgan, g'azablangan odamlar ichki ishlar binosiga va hodimlariga tosh otgan, namoyishchilar hukumatga qarshi shiorlar aytishdi. Biroq 1969 yildan beri hokimiyat tepasida turgan Liviya inqilobi yetakchisi Muammar Qaddafiyni ag‘darishga chaqiriqlar bo‘lmadi.

Poytaxt Tripolida Muammar Qaddafiyni qo‘llab-quvvatlovchi mitinglar bo‘lib o‘tdi. Bir kun oldin 213 nafar ziyolilar Qaddafiyning iste'fosini, hokimiyatni tinch yo'l bilan almashtirishni va namoyishchilarni ta'qib qilmaslikni talab qildi. 17-fevral kuni Al-Bayda shahrida to‘rt kishi halok bo‘ldi, deya xabar beradi muxolifat kuchlari. Bundan tashqari, 14 kishi halok bo'lgan, 17 fevral kuni natijasi - 19 kishi halok bo'lgan.

Parlament ishlamay qoldi. Liviyaning to‘rtinchi yirik shahri Al-Bayda ustidan nazorat namoyishchilar qo‘liga o‘tdi. Al-Bayda shahri mahalliy politsiya namoyishchilar tarafiga o‘tib ketganidan so‘ng muxolifat qo‘liga o‘tdi. Xabar qilinishicha, namoyishni tarqatishga uringan bir necha politsiyachi g‘azablangan olomon tomonidan qo‘lga olingan va osilgan. Maʼlumki, shahar hukumat qoʻshinlari tomonidan oʻrab olingan edi.

Liviya hukumati zirhli texnikalar bilan mustahkamlangan qo‘shinlarini mamlakatning ikkinchi yirik shahri Beng‘oziga jo‘natdi, deb xabar berdi BBC. Guvohlarning xabar berishicha, aholi punktiga “bir nechta” tanklar kirib kelgan, ulardan to‘rttasi sud binosini qo‘riqlagan. Bing’ozining bir qator hududlarida elektr ta’minoti uzilgan, mahalliy aeroport yopilgan. Tasdiqlanmagan maʼlumotlarga koʻra, harbiylarning bir qismi muxolifat tomoniga oʻtgan. Avvalroq shaharda namoyishchilar politsiya bo‘limlariga o‘t qo‘ygani xabar qilingan edi. Shaharning bir qator massivlarida pogromlar sodir bo'ldi. Huquq faollariga ko‘ra, Liviyada uch kunlik namoyishlarda 84 kishi halok bo‘lgan. Bunday ma'lumotlar mahalliy kasalxonalarga qo'ng'iroq qilish va guvohlarning so'zlaridan olingan.

2011 yil 28 fevralda Qo'shma Shtatlar Liviya chegarasi yaqinida joylashgan qo'shinlarini qayta joylashtirishni boshladi. Qayta joylashtirish Amerika armiyasining dengiz va havo kuchlariga ta'sir ko'rsatdi.

Liviyada Qaddafiy tarafdorlari va isyonchilar o'rtasida fuqarolar urushi boshlandi, xalqaro kuchlar mojarosiga aralashuv bo'ldi.

17-19 oktyabr kunlari Oʻtish milliy kengashi hukumat qoʻshinlari sodiqlarning oxirgi qarshilik markazlari – Bani Valid va Sirt shaharlarini egallab oldi. M. Qaddafiy Sirt yaqinida qoʻzgʻolonchilar tomonidan asirga olingan va oʻldirilgan.

23 oktyabr kuni Oʻtish davri milliy kengashi Liviyani Qaddafiy rejimidan ozod deb eʼlon qildi. Ammo ziddiyat turli guruhlar va guruhlar o'rtasidagi to'qnashuvlar shaklida davom etdi.

Urushning uchinchi bosqichi (ingliz manbalarida "Ikkinchi fuqarolar urushi" deb ham ataladi) har biri "qonuniy hukumat" deb nomlanish huquqini da'vo qiladigan bir necha partiyalar o'rtasidagi urushning davom etishidir. Mojaro 2014-yil 16-mayda Liviya milliy armiyasi general-mayori Xalifa Xaftar oʻz nazorati ostidagi qurolli kuchlarning Bengʻozi shahri hududida keng koʻlamli havo va quruqlik operatsiyasi boshlanganini eʼlon qilganidan soʻng boshlandi. Bu "inqilob yo'lidagi tuzatish" sifatida. Harbiy hujumning kod nomi "Operatsiya Dignity" edi.

Quvayt

Quvaytdagi norozilik namoyishlari 2011 yil 18 fevral juma kuni boshlangan. Mamlakatning bir qator shaharlarida mamlakatning fuqaroligi bo'lmagan arab aholisining saylov huquqidan mahrum bo'lgan pozitsiyasiga qarshi namoyishlari bo'lib o'tdi.

OAV (ommaviy axborot vositalari) ma'lumotlariga ko'ra, 2011 yilda Quvaytda quyidagi chora-tadbirlar e'lon qilingan: "Kuwait Petroleum Corporation" davlat neft kompaniyasi o'zining barcha xodimlariga to'lovlarni oshirishni e'lon qildi. Parlament turmushga chiqmagan talabalar uchun stipendiyalarni ikki baravar oshirdi, 700 AQSH dollargacha, turmush qurgan talabalar uchun esa 1200 AQSH dollargacha. Navbatda o‘qituvchilar va universitet professorlari. Parlament barcha harbiy xizmatchilar, ichki ishlar xodimlari va o't o'chiruvchilarga to'lovlarni 70-115 foizga oshirishni ma'qulladi. Bu amirlik byudjetiga yiliga qo‘shimcha 700 million dollar tushadi. Yaqin kelajakda davlat xizmatchilarining ish haqi indeksatsiya qilinadi - darhol 100 foizga. Bosh vazirning iqtisodiy masalalar bo‘yicha o‘rinbosari Quvaytning barcha fuqarolarini elektr energiyasi, suv va telefon aloqasi uchun to‘lash zaruratidan ozod qilishni taklif qildi. Amir hukmronligining besh yilligi munosabati bilan amiriy granti e’lon qilindi. Bu grant 1000 KWD(Quvayt dinori) miqdoridagi bir martalik toʻlov va 2011-yil fevral oyi boshidan 2012-yil mart oyi oxirigacha 14 oy davomida bepul oziq-ovqat olish huquqidan iborat.

Arab bahori oqibatlari

Arab mamlakatlari rahbarlari birin-ketin oʻz islohotlarini (Quvayt, Iordaniya, Ummon, Jazoir, Qatar), bir qator mamlakatlarda (Misr, Liviya, Tunis) hukumatni amalga oshira boshladilar. ag'darildi yoki ishdan bo'shatildi, Saudiya Arabistoni va Bahraynda namoyishlar bostirildi, Suriyada muxolifat va hukumat o'rtasidagi to'qnashuvlar davom etmoqda, Yaman prezidenti shaxsiy daxlsizlik evaziga hokimiyatni topshirishga rozi bo'ldi. Misr, Suriya, Liviya va Yamanda radikal islomchilarning pozitsiyasi mustahkamlandi.

“Arab bahori”ning iqtisodiy zarari

XVJ(Xalqaro valyuta jamg'armasi) “Arab bahori”ning iqtisodiy zararini hisoblab chiqdi, asosiy davlatlarning zararlari 55 milliard dollardan ortiqni tashkil qildi.

2012-yilning 1-yanvarida Arab Ligasi Bosh kotibining iqtisodiy masalalar bo‘yicha o‘rinbosari Muhammad at-Tavojiri birgina “arab bahori” hodisalari tufayli to‘g‘ridan-to‘g‘ri moliyaviy yo‘qotishlar hozirda kamida 75 milliard dollarni tashkil etishini ma’lum qildi. 2013 yil 10 oktyabrda Britaniyaning HSBC banki hisobotini e'lon qildi, unga ko'ra 2014 yil oxiriga qadar eng ko'p jabrlangan ettita davlat - Misr, Tunis, Liviya, Suriya, Iordaniya, Livan va Bahraynda yalpi ichki mahsulot 35% ni tashkil qiladi. 2011 yilgi qo'zg'olon bo'lmasa, bu mumkin bo'lganidan pastroq. Yaqin Sharq iqtisodiyoti “bahor” hodisalari tufayli 2014-yil oxirigacha 800 milliard dollar yo‘qotadi. Hisobotda to‘g‘ridan-to‘g‘ri iqtisodiy yo‘qotishlar ham, YaIM o‘sishining sekinlashishi va investitsiyalar qisqarishi ham hisobga olingan.

Besh yil o'tgach, Liviya va Suriya hali ham cheksiz fuqarolar urushi holatida va 2013 yilda Misrda harbiylar davlat to'ntarishini amalga oshirdi va norozilik to'lqini bilan hokimiyatga kelgan prezident Mursiyni hokimiyatdan chetlatdi[171]. Bu voqealar Misrda “30-iyun inqilobi” deb atalib, uning har bir yilligi mamlakatda keng miqyosda nishonlanadi. Sobiq prezident Mursiy umrbod qamoq jazosiga hukm qilindi.

2011-yildan beri “arab bahori” tufayli Yaqin Sharqdagi davlatlarning iqtisodiy o‘sish yo‘qotilgani BMT hisob-kitoblariga ko‘ra, 614 milliard dollarni tashkil etdi.

Jahon iqtisodiyotiga ta'siri

2011-yil 31-yanvardan boshlab fyuchers shartnomalari bo‘yicha neftning jahon narxlarida o‘sish kuzatilmoqda. O'shanda tahlilchilarning taxminlariga ko'ra, bu davom etayotgan tartibsizliklar oxir-oqibat butun arab dunyosini qamrab olishi mumkinligidan qo'rqish bilan bog'liq edi. Misrdagi voqealar tufayli Suvaysh kanali orqali neft karvonining oʻtishi bekor qilindi.

Ayniqsa, neft narxining tez o'sishi Liviyada tartibsizliklarga sabab bo'ldi. 23-fevralga kelib, ular bir barrel uchun 100 dollarga yetdi, bu 2008 yil oktyabridan beri eng yuqori narx. Liviya bir qator eksport shartnomalarini bajara olmasligini e'lon qildi. Liviya portlari qisman yopilgan, neft tashish amalda toʻxtagan. Liviyani Italiya bilan bog‘lovchi Greenstream gaz quvurining faoliyati ham to‘xtatildi. Bundan tashqari, Time jurnaliga ko'ra, Liviya hukmdori Muammar Qaddafiy neft chet el bozorlariga chiqariladigan quvurlarni portlatish to'g'risida buyruq bergan.

2011 yilda arab bahori davrida u qamrab olgan mamlakatlardan migratsiyaning eng yuqori nuqtasi qayd etilgan, keyin 140 mingga yaqin odam Yevropa Ittifoqiga qochib ketgan.

Sport tadbirlarini o'tkazishga ta'siri

• Bahrayndagi siyosiy beqarorlik tufayli Bahrayn Gran-prisi tashkilotchilari Formula 1 poyga mavsumining birinchi bosqichini bekor qilishdi
• Dastlab 14-17 aprel kunlariga rejalashtirilgan Jahon chempionatining (WRC) to'rtinchi bosqichi bo'lgan Iordaniya rallisi bekor qilinish tahdidi ostida edi
• Suriyadagi tartibsizliklar bilan bogʻliq uskunalarni tashishda yuzaga kelgan qiyinchiliklar tufayli sahnaning birinchi kuni bekor qilindi, sahnaning oʻzi esa ikki kunlik formatga qisqartirildi.
• Fevral-mart oyining boshida Misrda o'tkazilishi kerak bo'lgan ACM ICPC finali qoldirildi.

Arab dunyosidan tashqaridagi tartibsizliklar

2010-2011 yillarda arab mojarolari ta'sirida ko'p jihatdan dunyoning boshqa mamlakatlarida ham shunga o'xshash norozilik namoyishlari o'tkazildi.

Eslatmalar

1. Peterson, Scott. http://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2011/0211/Egypt-s-revolution-redefines-what-s-possible-in-the-Arab-world Christian Science Monitor (11 February 2011)
2. https://www.nytimes.com/2011/01/28/world/middleeast/28yemen.html The New York Times (28 January 2011)
3. http://www.spiegel.de/international/world/0,1518,753517,00.html Der Spiegel (28 March 2011).
4. http://english.aljazeera.net/news/middleeast/2011/01/2011128125157509196.html Al Jazeera English (28 January 2011).
5. http://www.vedomosti.ru/politics/news/1201520/korol_iordanii_otpravil_v_otstavku_pravitelstvo Михаил Оверченко (01 февраля 2011)
6. http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-12335692 February 1, 2011
7. Raghavan, Sudarsan https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2011/01/27/AR2011012702081.html The Washington Post (27 January 2011).
8. http://af.reuters.com/article/egyptNews/idAFLDE71Q08L20110227 Reuters (27 February 2011).
9. http://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-12260465 BBC News (23 January 2011).
10. http://ria.ru/arab_eg/20130703/947458166.html Алексей Дружинин (03.07.2013)