Foydalanuvchi:Rahimjanova Nazokatxon/3tema
Yangi boshlanuvchilar uchun 9 ta asosiy Xitoy grammatikasining qoidalari
Ushbu maqolada biz xitoy tili grammatikasining to'qqizta eng asosiy qoidalarini to'pladik, ularning birini bilmastdan til bilish darajasi haqida gapirishni tasavvur qilib bo'lmaydi. Agar siz xitoy tilini yangidan o‘rganayotgan bo‘lsangiz, maqolani ko‘rib chiqing va xitoy tilini keyingi o‘rganish uchun asosiy asos bo‘lib xizmat qiladigan ushbu tamoyillarning barchasini yaxshi tushunganingizga ishonch hosil qiling.
Joylashuv 在 zài bilan ko'rsatiladi.
Agar biror kishi yoki biror narsa borligini va u erda ekanligini aytish kerak bo'lsa, tuzilishiga ko'ra 在zài fe'lidan foydalaning: kimdir/bir narsa 在u erda
Misollar:
我在这里。
wǒ zai zhèlǐ.
Men shu yerdaman.
你在那里。
nǐ zai nàlǐ.
Sen o `sha yerdasan.
上海在中国。
shànghǎi zai zhōngguó.
Shanxay Xitoyda
猫在沙发上。
māo zai shāfā shàng.
Mushuk divanda.
Otdan oldin sanash so'zi bo'lishi kerak
Xitoy tilida otlar sanalganda tegishli sanash so‘zidan oldin kelishi kerak. “Shaxs” oldiga hisoblagichni (bu holda, 个 ge) qo‘ymasdan turib, “bir kishi” deyish mumkin emas. Turli xil narsalar va hodisalar uchun xitoyliklar turli xil hisoblash so'zlarini oylab topdilar , ularning eng to'liq ro'yxatini bizning veb-saytimizda topishingiz mumkin. Masalan, kitoblar uchun sanash so'zi 本 běn, yassi ob'ektlar (varaqlar, disklar) uchun - 张 zhāng va hokazo.
Umumjahon hisoblagichi yuqorida aytib o'tilgan 个 ge bo'lib, u turli xil otlarga mos keladi, lekin uni aniqroq so'zlar o'rniga hamma joyda ishlatish noto'g'ri.
Misollar:
三张桌子。
sān zhang zhuōzi.
Uchta stol.
四个朋友。
sì gè pengyǒu.
To'rt do'st.
五只狗。
wǔ zhǐ gǒu.
Beshta it.
Egalik 有 yǒu bilan ifodalanadi
Agar biror narsa yoki shaxsning mavjudligini / yo'qligini ifodalash kerak bo'lsa, xitoy tilida 有yǒu fe'li ishlatiladi.
Tuzilishi oddiy: sub'ekt 有ob'ekt
Keling, misollarni ko'rib chiqaylik. E'tibor bering, bu erda otlar bilan birga sanash so'zlari ham qo'llaniladi: 个 ge, 本 běn va 把 bǎ.
我有一个妹妹。
wǒ yǒu yī gè mèimei.
Mening kichik singlim bor.
我有一本书。
wǒ yǒu yī běn shū.
Menda kitob bor.
我的家有四口人。
wǒ de jiā yǒu sì kǒu rén.
Mening oilamda to'rt kishi bor.
他有一吧抢！
tā yǒu yī bǎ qiāng!
Uning quroli bor!
Umid qilamizki, hayotdagi so'nggi misol siz uchun foydali bo'lmaydi :)
是 shì - "paydo bo'lish", lekin faqat otlar uchun
Rus tilida "boʻlmoq" fe'li ingliz yoki xitoy tillarida bo'lgani kabi universal qo'llanilmaydi. Umuman olganda, biz ularsiz, ularni chiziq bilan almashtirish yoki shunchaki tashlab yuborishimiz mumkin. Xitoy tilida quyidagi tuzilma keng qo'llaniladi: ot 是 ot
Keling, buni misollar bilan ko'rib chiqaylik:
我是学生。
wǒ shì xuéshēng.
Men talabaman.
他是老师。
tā shì lǎoshī.
U o'qituvchi.
她是医生。
tā shì yīshēng.
U shifokor.
这是书。
zhè shì shū.
Bu kitob.
我是北京人。
wǒ shì běijīng rén.
Men Pekinlikman.
今天是星期日。
jīntiān shì xīngqírì.
Bugun - yakshanba.
学好外语是他多年的愿望。
xuéhǎo wàiyǔ shì tā duōnián de yuànwàng.
Chet tilini o'rganish - uning eski orzusi.
每天早上六点起床是他多年养成的习惯。
měitiān zǎoshang liù diǎn qǐchuáng shì tā duōnián yǎng chéng de xíguàn.
Har kuni ertalab soat oltida uyg'onish - uning uzoq muddatli odati.
Esda tutingki, 是 otga sifatdosh emas, balki boshqa otning ma'nosini berish uchun ishlatiladi. Siz "bu kitob （是）og'ir" deb ayta olmaysiz. Bunday holatlar uchun qo'shimchalar ishlatiladi, masalan, 很 hěn.
是 uchun asosiy tuzilma 很uchun ham bir xil, faqat farqi shundaki, 很 faqat sifatlar bilan ishlatiladi:
这本书很重。
zhè běn shū hěn zhòng.
Bu kitob og'ir.
她很高。
tā hěn gāo.
U juda baland.
我们很高兴。
wǒmen hěn gāoxìng.
Biz baxtlimiz.
我伤心。
wǒ sāngxīn.
Men g'amginman.
Ba'zan 很 "juda" deb tarjima qilinadi, ammo turli xil fikrlar mavjud. Ko'pgina hollarda,很 faqat sifatni otga bog'laydi, garchi ba'zida u ma'lum darajada urg'u qo'shadi.
要 yào bilan biror narsani xohlashingiz mumkin
Agar biror narsani xohlasangiz, u holda 要yào - "Men xohlayman" deb aytishingiz kerak. Bu fe’l “Men biror narsa qilaman (yaratishni rejalashtiraman)” intilishlarini ifodalash uchun ham ishlatiladi.
要juda ko'p qirrali bo'lib, ham otlar, ham fe'llar bilan ishlatilishi mumkin:
Sub’ekt 要 predmet
yoki
Sub’ekt 要 harakat
Misollar:
我要一个三明治。
wǒ yào yīgè sānmíngzhì.
Men sendvich istayman.
我要吃三明治。
wǒ yào chī sānmíngzhì.
Men sendvich iste'mol qilmoqchiman。
她要去北京。
tā yào qù Běijīng.
U Pekinga ketmoqchi.
我们要走了。
wǒmen yào zǒu le.
Biz ketmoqchimiz.
谁要我们分开。
shéi yào wǒmen fēnkāi?
Kim bizning ajralishimizni xohlaydi?
"xohlayman" degan ma'noni 要bilan bildirganda, ehtiyot bo'ling - bu ba'zida qattiq eshitilishi mumkin.
有 yǒu faqat 没méi bilan inkor qilinadi
Esda tutingki, 有 faqat 没 méi tomonidan inkor etiladi va boshqa hech narsa emas. Agar biror narsaning yo'qligini bildirmoqchi bo'lsangiz,没有 méi yǒu dan foydalaning.
Misollar:
我没有车。
wǒ méiyǒu chē.
Menda mashina yo'q.
他们没有钱。
tāmen méiyǒu qián.
Ularda pul yo'q.
他没有学位。
tā meiyǒu xuéwèi.
Uning ilmiy darajasi yo'q.
我今天没有课。
wǒ jīntiān méiyǒu kè.
Bugun darslarim yo'q.
没有 faqat biror narsaning mavjudligini inkor etadi. Qolgan hamma narsa uchun 不 bù zarrachasi mavjud. U har qanday fe'ldan oldin keladi, bizning "ma" ga ekvivalent.
Misollar:
我不喜欢啤酒。
wǒ bù xǐhuan píjiǔ.
Men pivoni yoqtirmayman.
我不要去纽约。
wǒ búyào qù niǔyuē.
Men Nyu-Yorkka bormayman.
我不想念他们。
wǒ bù xiǎngniàn tāmen.
Men ularni sog'inmayman.
Egalik 的 de zarrasi bilan ko'rsatiladi.
Ehtimol, xitoy tilidagi eng keng tarqalgan belgi 的 de. U doimo biror narsaning kimgadir tegishli ekanligini bildirish, shuningdek, biror narsaga ma'lum sifat va xususiyatlarni berish uchun ishlatiladi.
Ushbu zarracha juda ko'p qirrali. Ko'pgina ulanishlar - biri boshqasiga tegishli bo'lsa yoki uning mulki bo'lsa - zarracha bilan muhrlanadi.
Misollar:
这是你的。
zhè shì nǐde.
Bu sizniki.
那是小李的书。
nà shì xiǎo lǐ de shū.
Bu Syao Lining kitobi.
这是我的电话号码。
zhè shì wǒde diànhuà hàomǎ.
Bu mening telefon raqamim.
这是他们的房子。
zhè shì tāmende fángzi.
Bu ularning uyi.
这条裤子是黑色的。
zhè tiáo kùzi shì hēisè de.
Bu shimlar qora.
她是一个很重要的人。
tā shì yīgè hěn zhòngyào de rén.
U juda muhim inson.
的 ni ishlatishning yanada murakkab misollari ham mavjud:
我今天学的东西很有意思。
wǒ jīntiān xué de dōngxi hěn yǒuyìsi.
Bugun o'rgangan narsalarim juda qiziq.
的 ning asosiy xususiyati har qanday narsaga tom ma'noda har qanday narsani biriktirish qobiliyatidir. Hatto juda murakkab jumlalarni tuzish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan ko'p qirrali so'z yopishtiruvchi deysa ham boʻladi.
Otlar 和 hé bilan birikadi
Xitoy tilidagi "va" birikmasi ko'pincha 和 hé so'zi bilan belgilanadi, lekin esda tutingki, u fe'llar yoki nutqning boshqa qismlarini emas, balki faqat otlarni bog'lashi mumkin.
Misollar:
我和我哥哥要去北京。
wǒ hé wǒ gēgē yào qù běijīng.
Akam bilan Pekinga ketyapmiz.
我喜欢米饭和面条。
wǒ xǐhuan mǐfàn hé miàntiáo.
Menga guruch va makaron yoqadi.
我和你一样。
wǒ hé nǐ yīyàng.
Siz va men bir xilmiz.
吗ma zarrachasi gapni savolga aylantiradi
Xitoy tilidagi deyarli har qanday tasdiqlovchi gapni soʻroqqa aylantirish mumkin, faqat 吗ma zarrachasi va uning oxiriga soʻroq belgisi qoʻshiladi.
Misollar:
你喜欢他妈？
nǐ xǐhuan ta ma?
U sizga yoqadimi?
这是你的吗？
zhè shì nǐde ma?
Bu siznikimi?
你要去上海吗？
nǐ yào qù shànghǎi ma?
Shanxayga ketmoqchimisiz?