Kontent qismiga oʻtish

Foydalanuvchi:Bekwox/STS-80

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
STS-80
Operator NASA
SATCAT no. Andoza:Wd
Distance travelled 11,000,000 km (6,800,000 mi)
Orbits completed 279
Kosmik kemaning xususiyatlari
Spacecraft Andoza:OV
Payload mass 13,006 kg (28,673 lb)
Crew
Crew size 5
Members
Missiyaning boshlanishi
Ishga tushirilgan sana Expression error: Unrecognized punctuation character "{".-, Expression error: Unrecognized word "november".-yil(November 19, 1996, 19:55:47-Expression error: Unrecognized punctuation character "{".-{{{3}}}) UTC (2:55:47 pm EST)
Ishga tushirilgan joy Kennedy, LC-39B
End of mission
Landing date

Expression error: Unrecognized punctuation character "{".-, Expression error: Unrecognized word "december".-yil(December 7, 1996, 11:49:04-Expression error: Unrecognized punctuation character "{".-{{{3}}})

 UTC (6:49:04 am EST)
Landing site Kennedy, SLF Runway 33
Orbital parameters
Reference system Geocentric
Regime Low Earth
Perigee altitude 318 kilometr (198 mi)
Apogee altitude 375 kilometr (233 mi)
Inclination 28.45 degrees
Period 91.5 min

From left: Rominger, Jernigan, Musgrave, Jones and Cockrell
← STS-79
STS-81 →
 

STS-80 <i id="mwDQ">Kolumbiya</i> kosmik kemasi tomonidan uchirilgan kosmik kema missiyasi hisoblanadi. Dastlab uchirish 1996-yil 31-oktabrga rejalashtirilgan edi, ammo bir necha sabablarga ko‘ra 19-noyabrga kechiktirildi[1]. Xuddi shunday, dastlab 5-dekabrga rejalashtirilgan qo‘nish yomon ob-havo ikki kun davomida qo‘nishga to‘sqinlik qilgani uchun 7-dekabrga ko'chirildi[2].

Bu 17 kun, 15 soatu va 53 daqiqada uchib o‘tgan eng uzun kema missiyasi edi[2].

Garchi missiya uchun ikkita kosmosga chiqish rejalashtirilgan bo‘lsa-da, havo qulfi lyukidagi muammolar tufayli astronavtlar Tom Jons va Temmi Jerniganning orbitadan tashqariga chiqishiga to‘sqinlik qilgani sababli, ikkala kosmosga chiqish ham bekor qilindi[3].

Ekipaj

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Andoza:Spaceflight crew

Ekipaj o'rindig'ini belgilash

[tahrir | manbasini tahrirlash]
O'rindiq [4] Ishga tushirish Qo'nish



1-4 o'rindiqlar parvoz kemasida joylashgan.



5–7 oʻrindiqlar palubaning oʻrtasida joylashgan.
1 Kokrell
2 Rominger
3 Musgrave Jernigan
4 Jons
5 Jernigan Musgrave 
6 Ishlatilmagan
7 Ishlatilmagan

Musgrave kosmik kemaning havo derazalari orqali qayta kirishini suratga olish uchun qayta kirish va qo‘nish davomida 1-o‘rindiqda Kokrell orqasida parvoz palubasida turdi[4].

Missiyaning diqqatga sazovor joylari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Missiya ikkita sun’iy yo‘ldoshni joylashtirdi va ular o‘z vazifalarini bajarganidan keyin ularni muvaffaqiyatli tikladi[1].
  • Orbital va olinadigan uzoq va ekstremal ultrabinafsha spektrometri - Shuttle Pallet Satellite II (ORFEUS-SPAS II) parvozning birinchi kunida joylashtirildi[5]. U parvozning o'n oltinchi kunida qo'lga olingan[6].
  • Wake Shield Facility-3 parvozning 4-kunida joylashtirildi va uch kundan keyin qaytarib olindi[1].
  • Missiya Space Shuttle tarixidagi eng uzoq muddatli missiya edi[7].
  • Ushbu missiyada Story Musgrave barcha beshta kosmik kemalarda - Challenger, <i id="mwXw">Atlantis</i>, <i id="mwYQ">Discovery</i>, <i id="mwYw">Endeavour</i> va <i id="mwZQ">Kolumbiyada</i> uchgan yagona odam bo'ldi[8].
  • Musgrave, shuningdek, kosmik parvozlar bo‘yicha rekord o‘rnatdi va koinotdagi eng keksa odam bo‘lish bo‘yicha rekord o‘rnatdi[1]. O‘shandan beri ikkala rekord ham ortda qoldi[9][10].
  • Missiya uchun ikkita kosmik yurish rejalashtirilgan edi, ammo astronavtlar Tom Jons va Tammi Jernigan havo blokining tashqi lyuki tiqilib qolganini aniqlagandan so‘ng bekor qilindi[11]. Tiqilinch o‘rnatish paytida tushib ketgan bo‘lishi mumkin bo‘lgan bo‘sh vint bilan bog‘liq edi[12].

Missiya yuki

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yuk tashish konteynerida ishga tushirish uchun tayyorlanmoqda. Ko'rinib turibdiki, WSF-3 (pastga tushirilmoqda) va ORFEUS-SPAS II (allaqachon o'rnatilgan)

Kolumbiya o‘zi bilan ikkita erkin suzuvchi sun’iy yo‘ldosh olib keldi, ikkalasi ham koinotga takroriy tashrif buyurgan. Shuningdek, rejalashtirilgan ikkita kosmik yurishda sinovdan o‘tkaziladigan turli xil uskunalar foydali yukning bir qismi edi. Ular Xalqaro kosmik stantsiyani qurilishiga tayyorgarlik ko‘rish uchun ishlatilishi mumkin edi. Kemaning foydali yuklariga quyidagilar kiritilgan[1]:

  • Orbital va olinadigan uzoq va ekstremal ultrabinafsha spektrometri-Kema palletli sun'iy yo'ldosh II (ORFEUS-SPAS II)
    • Uzoq ultrabinafsha (FUV) spektrografi
    • Ekstremal ultrabinafsha (EUV) spektrografi
    • Yulduzlararo oʻrtacha yutilish profili spektrografi (IMAPS)
    • Surface Effects Sample Monitor (SESAM)
    • ATV Rendezvous Pre-Development Project (ARP)
    • ASTRO-SPAS (SEAS) da talabalar tajribasi
  • Wake Shield Facility (WSF-3)
  • NIH-R4
  • Kosmik tajriba moduli (SEM)
  • EVA rivojlanish parvoz sinovlari (EDTF-5)
    • Kran
    • Batareya orbitalini almashtirish bloki
    • Kabel kassasi
    • Portativ ish platformasi
      • Portativ oyoq cheklovchi ish stantsiyasi (PFRWS)
      • Vaqtinchalik uskunani cheklash yordami (TERA)
      • Bo'g'imli ko'chma oyoq cheklovi
    • Tana cheklovchisi (BRT)
    • Ko'p foydalanishli tarmoq (MUT)
  • Eksperimental kapillyar nasosli suv aylanishida vizualizatsiya (VIEW-CPL)
  • Kanistrdagi biologik tadqiqotlar (BRIC)
  • Tijoriy materiallarning dispersiya apparati asboblar texnologiyasi Associates eksperimenti (CCM-A) (sobiq STL/NIH-C-6)
    • Tijoriy MDA ITA tajribasi (CMIX-5)

Ilmiy loyihalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
ORFEUS SPAS ishga tushirishga tayyor holati

Kolumbiya kosmik kemasi orbitaga ikkita sun’iy yo‘ldoshni olib chiqdi. Ular ma’lum vaqt yakka qoldirilgandan so‘ng qayta tutib olindi. Birinchisi Orbital va Qaytarib Olinadigan Uzoq va O‘ta Ultrabinafsha Spektrometr-Shatl Palleta Sun’iy Yo‘ldoshi II (ORFEUS-SPAS II) edi. Sun’iy yo‘ldoshning asosiy qismi bo‘lgan ORFEUS teleskopi uzoq va o‘ta ultrabinafsha nurlanish uchun ikkita spektrografga ega edi.

Yana bir spektrograf, yulduzlararo muhitning yutilish profili spektrografi ham sun’iy yo‘ldosh bortida edi. Astronomiyaga aloqador bo‘lmagan bir nechta foydali yuklar sun’iy yo‘ldoshni yaxlitladi. U Oydan galaktikadan tashqari yulduzlar va kvazargacha bo‘lgan 150 ga yaqin astronomik jismlarning 422 ta kuzatuvini olib, o‘z parvozini muammosiz amalga oshirdi. ORFEUS-SPAS II ning ikkinchi parvozi yanada sezgir uskunalarga imkon berdi, bu esa uning dastlabki parvozidan ikki baravar ko‘p ma’lumotlarni taqdim etishiga sabab bo‘ldi[1].

Bundan tashqari, Kolumbiyadan Wake-Shield Facility (WSF) joylashtirildi, bu sun’iy yo‘ldosh uning ortida ultra vakuum yaratdi, bu esa ilg‘or elektronikada foydalanish uchun yarimo‘tkazgichli yupqa plyonkalarni yaratishga imkon berdi. WSF uch kunlik parvozdan so‘ng Kolumbiyaning robot qo‘li tomonidan qaytarib olinishidan oldin yettita film yaratdi[1]. 12 fut diametrli (3,7 m) kema o‘zining uchinchi missiyasida edi, shu jumladan STS-60, apparat muammolari uning robot qo‘ldan chiqib ketishiga to‘sqinlik qildi. Wake Shield Xyuston universiteti qoshidagi Space Vacuum Epitaxy Center tomonidan sanoat sherigi Space Industries, Inc bilan hamkorlikda ishlab chiqilgan va qurilgan[13].

Yana bir qo‘shimcha kosmik tajriba moduli (SEM) edi[13]. SEMga koinotga uchish uchun tanlangan talabalar tadqiqot loyihalari ham kiritilgan[14]. Bu dasturning birinchi parvozi edi. O‘tkazilgan tajribalar orasida orbitadagi oziq-ovqatda bakteriyalar o‘sishi, koinotdagi kristall o‘sishi va mikrogravitatsiyaning mayatnikka ko‘rsatadigan ta’siri tahlil qilindi[15].

NIH.R4 Milliy sog‘liqni saqlash instituti va Oregon sog‘liqni saqlash fanlari universiteti uchun o‘tkazilgan tajriba edi[13]. U kosmik parvozning qon aylanishi va qon tomir torayishiga ta’sirini o‘rganish maqsadida ishlab chiqilgan[16]. Kanistrdagi biologik tadqiqotlar (BRIC) tortishish kuchining tamaki va pomidor nihollariga ta’sirini o‘rgandi. Eksperimental suv kapillyarli nasos halqasida vizualizatsiya (VIEW-CPL) kosmik kemalarni issiqlik boshqarishida yangi g‘oyani sinab ko‘rish uchun o‘tkazildi[[17]. Tijoriy MDA ITA tajribasi Axborot texnologiyalari assotsiatlari homiyligidagi o‘rta maktab va o‘rta maktab o‘quvchilari tomonidan taqdim etilgan turli xil tajribalar edi[18].

Missiya orqa foni

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kolumbiya 39B uchirish maydonchasiga joylashtirildi
STS-80 ning ishga tushirilishi

1996-yil 17-yanvarda missiya uchun astronavtlar tanlandi[19]. Qattiq raketa kuchaytirgichlarini (SRB) to‘plash 1996-yil 9-sentyabrda boshlandi[20]. 18-sentabrda uchirish sanasi 31-oktabrdan 8-noyabrgacha ortga surildi[21]. Foydali yuk eshiklari 25-sentabrda yopildi[22]. Ertasi kuni tashqi yoqilg‘i baki transport vositalarini yig‘ish binosi ichidagi SRB bilan birlashtirildi[23].

Orbiterdagi ikkita oyna almashtirilganda keyingi rivojlanish kechiktirildi; NASA yetti va sakkizta parvozdan keyin ular sinishga moyil bo‘lishi mumkinligidan qo‘rqdi[24]. Kolumbiya 9-oktabr kuni yakuniy yig‘uv tayyorgarliklarini boshlash uchun VABga topshirildi[25].

STS-80ni qo'nish jarayoni

11-oktabr kuni Kolumbiya tashqi yoqilg‘i baki bilan birlashtirildi va foydali yuk etkazib berildi va o‘tkazildi[26]. Pad 39B ga ishga tushishi 16-oktabr kuni sodir bo‘ldi, undan keyin asosiy harakatlantiruvchi tizimning parvoz tayyorgarligi sinovlari o‘tkazildi[27].

28-oktabr kuni parvoz tayyorgarligi ko‘rib chiqilgandan so‘ng, STS-79 da sodir bo‘lgan soplo eroziyasi tufayli qayta ishlab chiqilgan qattiq raketa dvigatelini (RSRM) qo‘shimcha tahlil qilish uchun qo‘shimcha FRR so‘raldi; 29-da yoqilg‘i nasosi ishlamay qoldi va Kolumbiyaning yoqilg‘i quyish jarayonini kechiktirdi[28]. Eroziya muammosi 4-noyabrda bir haftalik kechikishga olib keldi[29]. Ikki kun oldin Atlasni muvaffaqiyatli uchirish sharti bilan 15-noyabr ishga tushirish sanasi belgilandi[30]. Yomon ob-havo bashorati uchirishni yanada orqaga surib, 19-noyabr sanasiga to‘g‘ri keldi[31].

Qo‘nish paytida Jons videokameradan foydalanib, orbitaning orqasida uchib ketayotgan plazma naychasini yuqori derazalardan suratga olishni rejalashtirgan. U Musgreyvdan yozib olishda yordam berishni so‘radi, u orbitaning kirish interfeysiga yetib borgach, o‘rtasidagi o‘rindiqqa o‘tirishini kutdi. Buning o‘rniga, Musgrave qayta kirish va qo‘nish davomida qo‘mondon Kokrellning orqasida (1 o‘rindiqda) parvoz palubasida turishni tanladi. Jonesning hisob-kitoblariga ko‘ra, 61 yoshli Musgrave 18 kunlik deyarli vaznsizlikdan keyin besh-o‘n daqiqa davomida Yerning normal tortishish kuchidan 1,7 baravar ko‘p bo‘lgan[32].

Uyg'otuvchi qo'ng'iroqlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

NASA astronavtlar uchun Gemini dasturi davomida musiqa chalish an’anasini boshladi, u birinchi marta Apollon 15 paytida parvoz ekipajini uyg‘otish uchun ishlatilgan[33]. Har bir trek maxsus tanlangan, ko‘pincha ularning oilalari tomonidan va odatda ekipajning alohida a’zosi uchun alohida ma’noga ega yoki ularning kundalik faoliyatiga qo‘llaniladi[33][34].

Parvoz kuni Qo'shiq Ijrochi/Bastakor
2-kun "I Can See For Miles" The Who
3-kun "Theme From Fireball XL5" Barry Gray
4-kun "Roll With the Changes" REO Speedwagon
5-kun "Reelin' and Rockin'" Chuck Berry
6-kun "Roll with It" Steve Winwood
7-kun "Good Times Roll" The Cars
8-kun "Red Rubber Ball" Cyrkle
9-kun "Alice's Restaurant" Arlo Guthrie
10-kun "Some Guys Have All the Luck" Robert Palmer
11-kun "Changes" David Bowie
12-kun "Break on Through (To the Other Side)" The Doors
13-kun "Shooting Star" Bad Company
14-kun "Stay" Jackson Browne
15-kun "Return to Sender" Elvis Presley
16-kun "Should I Stay or Should I Go" The Clash
17-kun "Nobody Does It Better" Carly Simon
18-kun "Please Come Home for Christmas" Sawyer Brown

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Insonlarning kosmik parvozlar ro'yxati
  • Space Shuttle missiyalari ro'yxati
  • Kosmik fanning qisqacha tavsifi
  • STS-78 (16 kunlik 21 soatlik Shuttle missiyasi)
  • STS-67 (16 kun 15 soatlik Shuttle missiyasi)
  • STS-73 (15 kun 21 soat Shuttle missiyasi)

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ushbu maqolada Milliy Aeronavtika va Kosmik Ma’muriyat veb-saytlari yoki hujjatlaridan ommaviy foydalanish mumkin bo‘lgan materiallar mavjud.

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 „NASA – STS-80“. NASA. 2016-yil 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "overview" defined multiple times with different content
  2. ↑ 2,0 2,1 „STS-80 Day 19 Highlights“. NASA (1996-yil 7-dekabr). 2009-yil 26-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Day19" defined multiple times with different content
  3. ↑ „NASA - STS-80 Mission Control Center Status Report #27“ (en). www.nasa.gov. 2022-yil 20-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 20-yanvar.
  4. ↑ 4,0 4,1 „STS-80“. Spacefacts. 2018-yil 20-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 3-yanvar. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "spacefacts" defined multiple times with different content
  5. ↑ „STS-80 Day 2 Highlights“. NASA (1996-yil 20-noyabr). 2011-yil 23-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  6. ↑ „STS-80 Day 16 Highlights“. NASA (1996-yil 4-dekabr). 2011-yil 23-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  7. ↑ „CNN Student News One-Sheet: Space Shuttle Facts“. CNN (2008-yil 11-mart). 2010-yil 3-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 24-may.
  8. ↑ „Story Musgrave 6-time Space Shuttle Astronaut simulates Space Flight | Hubble Space Telescope | Space Exploration“. Space Story. 2011-yil 30-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  9. ↑ „STS-124 Shuttle Report | Current Space Demographic Data“. Spaceflight Now. 2011-yil 7-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  10. ↑ „Retired astronaut slams Glenn space try“. lmtonline.com. 2008-yil 11-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 17-yanvar.
  11. ↑ NASA. „So Close Yet So Far: The Jammed Airlock Hatch of STS-80“. Qaraldi: 2023-yil 5-avgust.
  12. ↑ „Shuttle Orbiter Airlock Hatch Failure Caused By Loose Screw On STS-80 Prevented Two Planned Mission EVAs“. llis.nasa.gov. Kennedy Space Center (2010-yil 29-avgust). Qaraldi: 2023-yil 5-avgust.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 „STS-80“. NASA. 2014-yil 11-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "press" defined multiple times with different content
  14. ↑ „NASA – Space Experiment Module (SEM)“. NASA (2011-yil 8-noyabr). 2010-yil 26-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  15. ↑ „SEM 1 on STS-80“. Musc.edu. 2011-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  16. ↑ „NIH.R4/STS-80“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  17. ↑ „KSC Fact Sheet "STS-80/Columbia – ORFEUS-SPAS-2/Wake Shield Facility-3"“. NASA. 2011-yil 17-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  18. ↑ „ITA student program“. Itaspace.com. 2011-yil 4-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  19. ↑ Jones, Thomas. Sky Walking. New York, NY: HarperCollins, 2006 — 159 bet. ISBN 0-06-085152-X. 
  20. ↑ „10 September 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  21. ↑ „18 September 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  22. ↑ „25 September 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  23. ↑ „26 September 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  24. ↑ „4 October 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  25. ↑ „10 October 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  26. ↑ „11 October 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  27. ↑ „16 October 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  28. ↑ „29 October 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  29. ↑ „4 November 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  30. ↑ „12 November 1996 Shuttle Status Report“. NASA. 2011-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  31. ↑ „14 November 1996 Shuttle Status Report“. NASA (1996-yil 14-noyabr). 2011-yil 15-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 14-noyabr.
  32. ↑ Lenehan, Anne E.. Story: The Way of Water. Soundscape Software Pty Ltd, 2004 — 267 bet. ISBN 9780975228609. 
  33. ↑ 33,0 33,1 Fries, Colin. „Chronology of Wakeup Calls“. NASA (2007-yil 25-iyun). 2010-yil 20-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 13-avgust.
  34. ↑ Fries. „Chronology of Wakeup Calls (STS-80 listed)“. NASA (2015-yil 13-mart). 2010-yil 20-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-noyabr.

Tashqi havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

[[Turkum:Kosmik kemalar]] 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Foydalanuvchi:Bekwox/STS-80&oldid=4642794" dan olindi