Fort VII (Poznan) konslageri
Fort VII (nemischa: Fort VII KL, Konzentrationslager Posen) — Poznan shahrining 18 ta qal’asidan birida joylashgan fashistlarning konslageri. Konslager 1939-yilning oktyabridan 1944-yilning bahorigacha ishlagan. Lager fashistlar tomonidan 1939-yil sentabrda ishgʻol qilinganidan keyin Polsha hududida yaratilgan birinchi konslager hisoblanadi. Hozirgi vaqtda Fort VIIning bir qismi muzey boʻlib, u jamoatchilik uchun ochiq.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Fort VII (toʻliq nomi — Fort VII Kolomb) 1876-1880-yillarda qurilgan. Poznan qal’asi qurilishining birinchi bosqichida boshqa 11 qal’a bilan birga barpo etilgan.
Polsha bosib olingandan soʻng, 1939-yil 10-oktyabrdan noyabr oyining oʻrtalariga qadar Fort VII hududida Gauleiter va Reichsstatthalter Wartheland Artur Greiser buyrugʻi bilan yaratilgan konslager (Konzentrationslager Fort VII Posen) joylashgan edi. Mahbuslar asosan Buyuk Polsha davlati aholisi edi. Lagerning birinchi komendanti Gerbert Lange bo‘lgan.
Dastlab, mahbuslar lagerda qolishlarining birinchi haftasida oʻldirilgan. 1939-yil oktyabr oyida Ikkinchi jahon urushi boshlanganidan beri birinchi marta mahbuslarni oʻldirish uchun lagerda eksperimental gaz kameralaridan foydalanilgan. 17-bunkerda joylashgan gaz kamerasida birinchi bo‘lib Poznan ruhiy kasalliklar shifoxonasining 400 nafar bemor va tibbiyot xodimlari halok bo‘ldi.
1939-yil noyabr oyining oʻrtalarida Fort VII Gestapoga topshirildi va lager qamoqxona va tranzit lageriga aylantirildi (nemischa: Geheime Staatspolizei Staatspolizeileitstelle Posen). Bu vaqtda 2000 dan 2500 gacha odam doimiy ravishda Fort VIIda boʻlib, ularni 400 ga yaqin SS qoʻshinlari qoʻriqlagan. Baʼzi maʼlumotlarga koʻra, 1939-yildan 1945-yilgacha lagerda 18 mingga yaqin odam oʻtirgan, shundan 4500 ga yaqin kishi halok boʻlgan. Boshqa maʼlumotlarga koʻra, Fort VIIdagi mahbuslar soni qariyb 45 ming kishini tashkil etgan, shundan 20 minggacha odam turli yoʻllar bilan oʻldirilgan[1][2][3].
Polsha fuqarolaridan tashqari Fort VIIda Buyuk Britaniya, Fransiya, Sovet Ittifoqi va Yugoslaviyaning bir nechta fuqarolari bor edi. Fort VIIdan qochishning bir holati maʼlum. Mahbus Marianne Shlegel lager yetarlicha qo‘riqlanmaganligidan foydalanib, qochishga muvaffaq bo‘lgan.
1943-yil mart oyidan boshlab lagerni bosqichma-bosqich tugatish jarayoni boshlandi, chunki nemislarning ishgʻol hokimiyati bu yerda sanoat ishlab chiqarishini yoʻlga qoʻyishni rejalashtirgan. Oʻsha paytdagi mahbuslar Poznan janubida yangi Zabikovo lagerini qurishda ishlagan. Yangi lager 1944-yil 25-aprelda ishlay boshladi. 1944-yil bahoridan Nemis suv osti kemalari uchun radio uskunalarini ishlab chiqaradigan Fort VIIda Telefunkenning sanoat ishlab chiqarishi ishlay boshladi.
Lagerning hujjatlari 1945-yilda Sovet qoʻshinlari tomonidan Poznanni bosib olish paytida yoʻqolgan.
Ikkinchi jahon urushidan keyin Fort VII Polsha armiyasi tomonidan ishlatilgan.
Qamoqqa olish shartlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Fort VII mahbuslar xavfsizligining yuqori darajasi bilan ajralib turardi (59 mahbus uchun 4 qoʻriqchi). Mahbuslar tor kameralarda sovuq va nam sharoitda saqlangan. 5 metrdan 20 metrgacha boʻlgan kamerada baʼzan 200-300 kishi saqlanardi. Yer sathidan pastroq boʻlgan ayollar kameralariga baʼzan tizza darajasiga yetgan oqava suvlar singib ketgan. 1942-yil oʻrtalarigacha mahbuslar somon bilan qoplangan polda uxlaganlar. Mahbuslar gigiena ehtiyojlarini qondirish imkoniyatidan mahrum edilar, shuning uchun mahkumlar orasida tif kasalligi keng tarqaldi, buning natijasida mahbuslarning 80% gachasi vafot etdi.
Fort VIIning taniqli mahbuslari va qurbonlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Jozef Zaplata — Rim-katolik cherkovi xodimi;
- Stanislav Pavlovskiy — polshalik geograf.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Epstein, Catherine. Model Nazi - Arthur Greiser and the Occupation of Western Poland. New York: Oxford University Press, 2010 — 145 bet. ISBN 978-0199646531.
- ↑ Friedlander, Henry. The Origins of Nazi Genocide: From Euthanasia to the Final Solution. UNC Press, 1997 — 138 bet. ISBN 978-0807846759.
- ↑ Holocaust Research Project.org. „Lange, Herbert; SS-Hauptsturmführer“. Chelmno Death Camp Dramatis Personae. Holocaust Education & Archive Research Team (2007). Qaraldi: 2013-yil 13-may.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Yacek Biesiadka, Anjey Gavlak, Shimon Kucharski, Mariush Voytsexovski: Twierdza Poznan. O fortyfikacjach miasta Poznania w XIX va XX wieku, Wydawnictwo Rawelin, Poznan 2006, ISBN 83-915340-2-2
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Muzey veb-sayti(pol.) )