Eron-Gretsiya dengiz hodisasi (2022-yil)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

2022-yil 19-aprelda Eron bayrog‘i ostidagi Lana tankeri, bortida 19 nafar rossiyalik ekipaj aʼzosi bo‘lgan sobiq Pegas, janubiy Evia oroli yaqinida Gretsiya hukumati tomonidan qo‘lga olindi va bu xalqaro hodisaga sabab bo‘ldi[1][2]. Gretsiya hukumati Rossiyaning fevral oyida Ukrainaga bostirib kirishi ortidan Yevropa Ittifoqi tomonidan kiritilgan Rossiya sanksiyalarini Gretsiyadagi tankerni qo‘lga olish bilan bog‘lagan edi[2].

Eron Gretsiyaga qarshi „jazo choralari“ qoʻllash bilan tahdid qilgandan keyin ikkita yunon tankerini qoʻlga oldi[1]. Bu chora Gretsiya musodara qilgan Rossiya bayrogʻi ostidagi kemadan 700 ming barrel Eron neftini AQShga topshirishini eʼlon qilganidan keyin amalga oshirildi[3].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻtmishda Eron neftini olib ketayotgan kemalar toʻxtatilgan yoki musodara qilinganida, Eron Fors koʻrfazi va Hormuz boʻgʻozida oʻzini oqlash uchun neft tankerlarini qoʻlga kiritgan[4].

2019-yilda Buyuk Britaniya Gibraltarda Eron tankerini toʻxtatgandan soʻng, Eron Britaniya kemasini nazorat ostiga olgan[1][4]. Janubiy Koreyaning AQShning iqtisodiy sanksiyalariga javoban neft daromadini muzlatib qoʻyish qarori bilan bogʻliq bahsda Eron 2020-yilda Janubiy Koreya tankerini qoʻlga oldi. Eron harbiy-dengiz kuchlari Vyetnam tankeri va Panama bayrog‘i ostida suzayotgan tankerni ham vaqtincha nazorat ostiga oldi[4].

Voqea[tahrir | manbasini tahrirlash]

2022-yil aprel oyida Yunonistonning Evia shahridagi Karystos tumanidagi port amaldorlari Pul yuvishga qarshi kurash boshqarmasi buyrug‘i bilan Rossiya bayrog‘i ostidagi Pegas kemasini musodara qildi[5][6]. Pegas Eron neftini olib yurgan va dastlab Egeydagi xalqaro suvlar orqali sayohat qilgan, ammo Peloponnesga ketayotganda zarar koʻrgan[5]. Hibsga olinishiga uning Yevropa Ittifoqi sanksiyalari ostida bo‘lgan Rossiya Promsvyazbankiga tegishli bo‘lganligi sabab bo‘lgan[5]. Pul yuvishga qarshi kurash boshqarmasi uch kundan keyin kemani ozod qildi, chunki Pegas kemasi 17-mart kuni Transmorflotga o‘tkazilgan, bu biznes Yevropa Ittifoqining sanksiyalar ro‘yxatiga kiritilmagan[5].

20-aprel kuni AQSh Adliya vazirligi Pegasning yukini sotishdan tushgan daromad terrorizmni moliyalashtirishga yoʻnaltirilishini asoslab muzlatib qoʻyishni soʻradi. AQSh talabi Tramp maʼmuriyati 2018-yilda Qoʻshma keng qamrovli harakatlar rejasini bekor qilishga qaror qilganida Eronga nisbatan joriy qilingan sanksiyalarga asoslangan edi. Biroq, Yevropa Ittifoqi va unga aʼzo davlatlar oʻz majburiyatlarini bajarishda davom etishdi[5]. Reuters agentligining taʼkidlashicha, yuk Eron nefti boʻlgani uchun qoʻlga olinganmi yoki tanker Rossiya bilan aloqasi tufayli sanksiyalarga duchor boʻlganmi, aniq emas. AQSh sanksiyalari Eron va Rossiya uchun alohida[1].

May oyida Eron kuchlari ikkita yunon tankerini qoʻlga kiritdi va ekipajni Fors koʻrfazida garovga oldi va kemalarni Eron hududiy suvlariga olib kirdi. Bu chora Gretsiya musodara qilgan Rossiya bayrogʻi ostidagi kemadan 700 ming barrel Eron xom neftini AQShga topshirishini eʼlon qilganidan keyin amalga oshirildi[3].

Oqibat[tahrir | manbasini tahrirlash]

8-iyun kuni Gretsiya sudi mamlakatga yukning bir qismini Gretsiya qirg‘oqlari yaqinida Eron bayrog‘i ko‘tarilgan tanker bortiga olib ketishga ruxsat beruvchi avvalgi qarorni bekor qildi[7]. Gretsiya port politsiyasidagi manbasiga koʻra, 27-iyun kuni musodara olib tashlandi va bu Lanaga safarini davom ettirishga imkon berdi[8]. 12-avgust kuni Gretsiya hukumati yukni oʻtkazishni maʼqullaganidan soʻng, Eron bayrogʻi ostidagi tanker AQSh aprel oyida qoʻlga kiritgan neftni qayta yuklamoqda, deydi vaziyatdan xabardor odamlar va Eronning Afinadagi elchixonasi[9].

Reaksiyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gretsiya bayrogʻi ostidagi ikkita kemaning qoʻlga olinishi Qoʻshma Shtatlar tomonidan qoralangan[10]. Germaniya va Fransiya tashqi ishlar vazirliklari yunon tankerlarining qo‘lga olinishini qoralab, Tehronni kemalar va ularning ekipajlarini ozod qilishga chaqirdi. Bu bayonotlar Eron maʼmuriyati tomonidan „noxolis“ va „nooʻrin aralashuv“ deb nomlandi[3].

Eronning yunon kemalarini musodara qilishi Yunoniston dengiz ishlari va izolyatsiya siyosati vaziri[11] Ioannis Plakiotakis tomonidan yuk tashish va savdo xavfsizligiga tahdid sifatida tavsiflangan[12].

Eron oliy rahnamosi Ali Xomanaiyning aytishicha, „Ular Yunoniston qirgʻoqlarida Eron neftini oʻgʻirlashdi, keyin oʻlimdan qoʻrqmagan mardlarimiz javob berib, dushmanning neft tankerini qoʻlga kiritdi“[13]. Vashingtondagi Atlantika Kengashining Eron boʻyicha mutaxassisi Sino Azodiyning soʻzlariga koʻra, asosiy maqsad Gʻarbga neft kemalarini qoʻlga olish har qanday boshqa holatda ham xuddi shunday javob bilan duch kelishini tushuntirish edi[4].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 „Iran seizes two Greek tankers amid row over U.S oil grab“. Reuters (2022-yil 27-may). 2022-yil 23-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-iyul.
  2. ↑ 2,0 2,1 „Iran says tanker seized by Greece has been released“. Al Jazeera (2022-yil 14-iyun). 2022-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-iyul.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 „Greece renews calls for Iran to release two oil tankers and crew“. Euronews (2022-yil 14-iyun). 2022-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-iyul.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Fassihi, Farnaz. „Iran Seizes 2 Greek Tankers in the Persian Gulf“. The New York Times (2022-yil 27-may). 2022-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-iyul.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 „Commission, Greece lost in translation over seizure of Russian ship transferring Iranian oil“.
  6. ↑ Maltezou, Renee; Papadimas, Lefteris. „Iran to release crew of two seized Greek tankers -Greek seafarers union“. Reuters (2022-yil 13-sentyabr). Qaraldi: 2022-yil 16-sentyabr.
  7. ↑ Nikas. „Greek Court Overturns Decision to Seize Iranian Oil Shipment“. Bloomberg (2022-yil 9-iyun).
  8. ↑ „Greece released Iranian tanker: Iranian official“. IRNA English (2022-yil 28-iyun). 2022-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-iyul.
  9. ↑ „Iranian tanker reloads oil confiscated by U.S. in Greece“. Reuters (2022-yil 13-avgust). Qaraldi: 2022-yil 25-avgust.
  10. ↑ Kube, Courtney; Lee, Carol E.. „Greek oil tanker seized by Iran holds oil that was headed to the U.S.“. NBC News (2022-yil 10-iyun). 2022-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-iyul.
  11. ↑ „Ioannis Plakiotakis“.
  12. ↑ „Greece Urges Global Action to Free Iran-Held Tankers“.
  13. ↑ „Supreme Leader Says Iran Took the Oil from Greek Tankers“. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Eron-Gretsiya_dengiz_hodisasi_(2022-yil)&oldid=2898430" dan olindi