Dissimilyasiya (tilshunoslik)

Dissimilatsiya - so'z tarkibidagi bir xil (yoki o'xshash) tovushlardan

birining boshqa tovushga ko'chishi: birorta > bironta (ror > ron), kissa > kista

(ss > st) kabi. Bu hodisani assimilatsiyaning aksi deyish mumhin.

Dissimilatsiya hodisasi yo'nalishiga qarab ikki xil bo'ladi:

a) progressiv dissimilatsiya. Bunda keyingi tovush o'zgaradi: zarur > zaril kabi;

b) regressiv dissimilatsiya. Bunda oldingi tovush o'zgaradi:

maqtanmoq > maxtanmoq kabi.

Tovushning o'zgarish darajasiga ko'ra dissimilatsiya yana ikki turga

bo'linadi:

a) to ‘liq dissimilatsiya. Bunda ikkita bir xil tovushdan biri noo'xshash

tovushga aylanadi: kissa > kista (ss > st) kabi;

b) to ‘liqsiz dissimilatsiya (qisman dissimilatsiya). Bunda tovushning

artikulatsion xususiyatlaridan ayrimlarigina o'zgaradi. Masalan, uchta > ushta

(ch > sh) kabi: «ch» va «t» undoshlarining ikkalasi ham portlovchi, ammo

«t»ning ta’sirida «ch» sirg'aluvchi «sh» ga o'tgan.

Tovushlar o'rtasidagi masofaga nisbatan ham dissimilatsiya ikki xil

bo'ladi:

a) kontakt dissimilatsiya. Bunda yonma-yon turgan tovushlardan biri

o'zgaradi: kissa > kista kabi:

b) distant dissimilatsiya. Bunda dissimilatsiyaga uchrayotgan tovushlar

bir-biridan uzoqroqda joylashgan bo'ladi. Masalan: birorta > bironta kabi.

Manba: A.Jamolxonov "Hozirgi o'zbek adabiy tili" 75-bet.(by Anvarov S.)

Adabiyot

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil