Chipa
Chipa (ispan. chipa) — tapiokali yoki makkajoʻxori yormasidan pishloq qoʻshilgan mayda pishirilgan bulochka, Paragvay va Argentina[1][2][3] shimoli-sharqida mashhur gazak va nonushta hisoblanadi. Chipning retsepti 19-asrdan beri maʼlum va uning kelib chiqishi Paragvayning tub aholisi, guaranilar bilan bogʻliq. Chipa koʻpincha koʻcha doʻkonlarida yoki avtobuslarda matoga oʻralgan bulochkalar solingan katta savatlarda sotiladigan arzon gazaklardir.
Bu nom guarani tilidan kelib chiqqan boʻlib, bu yassi nonlar — chipa sifatida ham tanilgan. Kichik chipani chipita deb atash mumkin (ispan. chipita). Boliviya shahridagi Santa-Krus-de-la-Sierra shahrida bu gazak guarani tilida umumiy nomga ega — chunyape (guar. cuñapé). Argentinaning baʼzi hududlarida chipa soʻzining oxirgi boʻgʻiniga urgʻu qoʻyish odatiy holdir va argentinaliklar kichik chipalarni chipsito (ispan. chipacito) deb atashadi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Chipa guarani xalqlari yashaydigan mintaqada (Paragvay, Argentina shimoli-sharqida, Boliviya janubi-sharqida va Braziliyaning janubi-gʻarbiy qismida) keng tarqalgan. Dastlab, guaranilar maniokli kraxmal va suvdan[4] chipa tayyorlashgan. Iezuit mustamlakachilari va missionerlari mintaqaga kelishi va chorvachilik, parrandachilik[5] bilan shugʻullanish boshlanganidan soʻng, ular chipa tarkibiga pishloq va tuxum qoʻshishni boshladilar va asta-sekin klassik retsept boʻyicha tayyorlashni boshladilar.
Paragvay va shimoli-sharqiy Argentina[tahrir | manbasini tahrirlash]
Guarani mintaqasida chipa koʻpincha mayda kulcha yoki bulochka shaklida pishiriladi, ularni chipaʼi (guar. chipaʼí) yoki chipasitos (ispan.: chipacitos) deb atash mumkin. Koʻcha sotuvchilari ularni katta va kichik shaharlarda kichik sumkalarda sotishadi. Chipani tayyorlashda xamirturushdan foydalanilmaydi, shuning uchun bu oʻlkadagi odatiy issiq ob-havoga qaramay, uni uzoq vaqt davomida saqlash mumkin. Chipa bayram taomi sifatida ham tortiladi va barcha diniy bayramlarda[6] pishiriladi.
Paragvaydagi boshqa keng tarqalgan chipa turlariga chipa caburé yoki chipá mbocá (tayoqqa oʻrab pishirilgani uchun ichki gʻovak qismi mavjud emas) va qiyma goʻsht bilan toʻldirilgan chipa soʻokiradi. Turli xil tarkibiy mahsulotlarga ega chipalarning boshqa turlari ham mavjud: chipa manduvi (makkajoʻxori uni va yeryongʻoq aralashmasidan tayyorlangan), chipa avati va chipa rora (toʻliq donli non kabi makkajoʻxori urugʻining suzilgandan keyingi poʻstlogʻidan tayyorlangan).
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Ministerio de Desarrollo Social (Presidencia de la Nación Argentina): «Sabores con sapucay», Rescatando lo autóctono desde la historia familiar.
- ↑ Elichondo, Margarita: La comida criolla: Memoria y recetas. Biblioteca de Cultura Popular, Ediciones de EL SOL, 2003 (ISBN 950-9413-76-3) (Restricted online copy Google Booksda)
- ↑ Elichondo, Margarita: La comida criolla: Memoria y recetas. Popular Culture Library, Editions of EL SOL, 2003 (ISBN 950-9413-76-3) (Restricted online copy Google Booksda)
- ↑ (Miró Ibars, 2001: 84)
- ↑ „Archived copy“ (deadlink). 2012-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-sentabr 2012-yil.
- ↑ Chipa: Pan Sagrado and 70 Recipes to prepare it.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Asunción 1537: Madre de la gastronomy del Rio de la Plata y de Matto Grosso do Sul. Vidal Dominguez Diaz (2017).
- Poytáva: Origen y Evolucion de la Gastronomía Paragvay. Graciela Martinez (2017).
- Tembi’u Paragvay. Josefina Velilla de Aquino
- Karú reko — Antropología culinaria paraguaya. Margarita Miro Ibars