Boeing 787 („Dreamliner“) — 2003-yil iyul oyida Boeing 787 uchun eng yaxshi nom uchun tanlov oʻtkazdi. Natijaga koʻra 500 mingdan ziyod kishi "Dreamliner" nomini maʼqullab ovoz berdi. Shu tariqa Boeing 787 Dreamliner nomi bilan dunyoni zabt etishda davom etmoqda.

2004-yil 26-aprelda All Nippon Airways Dreamliner uchun xaridor boʻlib, 2008-yil oxirida etkazib berish uchun 50 ta samolyotga buyurtma berdi.

Boeing 787 innovatsion mahsulotdir, chunki tarixda birinchi marta samolyotning tuzilishi alyuminiydan emas, balki yengil kompozit materiallardan yasalgan. Ushbu yechim samolyotning ogʻirligini sezilarli darajada kamaytirishi va shuning uchun uni iqtisodiy jihatdan foydali qilishi mumkin. Kompaniya yangi avialayner ga qaraganda 20% kam yoqilgʻi sarflaydi deb vaʼda berdi. Shuningdek, zamonaviy dvigatellar va zamonaviy aerodinamik echimlar tufayli zamonaviy samolyotlar bilan taqqoslaganda 787 samolyoti 40% ga samaraliroq boʻladi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boeing 787 Dreamliner
yo'lovchi samolyoti
Ishlab chiqaruvchi	Boeing tijorat samolyotlari
Milliy kelib chiqishi	USA Amerika Qo'shma Shtatlari
Birinchi parvoz	2009-yil 15-dekabr
Foydalanuvchilar	Yaponiya All Nippon Airways ; USA United Airlines ; UK British Airways ; Isroil EI AI ; Polsha LOT ; Meksika Aeromexico
Ishlab chiqarish yillari	2007-yildan hozirga qadar
Versiyalar	787-8 ; 787-9 ; 787-10

Sonic Cruiser[tahrir | manbasini tahrirlash]

1990-yillarning oxiriga kelib, Boeing 767 eskirganligi va Airbus A330 kabi raqib bilan raqobatlasha olmasligi maʼlum boʻldi. 2001-yilda Boeing yangi loyiha, Boeing Sonic Cruiser^[1] ishlab chiqilishini eʼlon qildi. Boeing taʼkidlashicha, yangi samolyot 767 yoki A330 dan kam yoqilgʻi sarflab (parvoz vaqtining qisqarishi tufayli) yuqori tezlikda ucha oladi. Biroq, 11-sentabr teraktlari va neft narxining oshishi tufayliaviakompaniyalarni tezlikdan koʻra iqtisod koʻproq qiziqtirayotgani maʼlum boʻldi va qimmat va texnologik jihatdan ham murakkab boʻlgan Sonic Cruiser loyihasi toʻxtatildi.

Boeing Sonic Cruiser

Boeing 787[tahrir | manbasini tahrirlash]

2004-yil 26-aprelda Boeing oʻzining yangi loyihasini 7E7 kod nomi ostida dunyoga taqdim etdi. Ushbu yangi loyiha oʻzidan oldingi koʻplab gʻoyalar va texnologiyalarni meros qilib olgan Sonic Cruiser oʻrniga xizmat qildi. 2005-yil 28-yanvarda Boeing 7E7 samolyoti Boeing 787 nomi ostida ishlab chiqarilishini eʼlon qildi. 2005-yil 25-aprelda, yaʼni loyiha boshlanganidan bir yil oʻtgach, 787-ning koʻrinishi tasdiqlandi.

Samolyotning birinchi sinov parvozi 2007-yilning yozida amalga oshirilishi rejalashtirilgan edi. Bir qator kechikishlardan soʻng, Boeing 787 birinchi marta 2009-yil 15-dekabrda parvoz qildi.

Dreamliner bir qator aviashoularda, xususan, 2010 -yil 19-iyulda ochilgan Buyuk Britaniyaning Farnboro shahridagi eng yirik aviasalonda namoyish etilgan^[2]. Samolyot MAKS-2011 xalqaro Moskva aviasalonida ham ishtirok etgan.^[3]

Tuzilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Uchuvchi xonasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Samolyot simli simli tizim yordamida boshqariladi. Umuman olganda, boshqaruv boʻlmasi arxitekturasi Boeing 777 samolyotiga oʻxshaydi.

Boeing 787 boshqaruv boʻlasi koʻp funksiyali displeylar oʻrnatilgan. Boshqarish tizimiga „parvozlarning elektron rejasi“ — ikkita ekran (har bir uchuvchi uchun bittadan) kiradi. Bundan tashqari, old oyna shaffof koʻrsatkichlar bilan jihozlangan boʻlib, ular bir vaqtning oʻzida layner maʼlumotlarini va „derazadan tashqarida“ nima boʻlayotganini koʻrish imkonini beradi.

Haqiqiy vaqtda keng koʻlamli radioaloqa kanalidan foydalangan holda avtomatik diagnostika tizimi maʼlumotlarni yerga taʼmirlash xizmatiga yuboradi. Ushbu tizim samolyot mexanizmlarida muayyan muammolar paydo boʻlishini mustaqil ravishda taxmin qilishga qodir, bu esa kechikish ehtimolini kamaytirishga va diagnostika va taʼmirlashga sarflanadigan vaqtni qisqartirishga yordam beradi^[4]^[5].

Yoʻlovchilar xonasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boeing 787-8 yoʻlovchi salonida 296 yoʻlovchi (bitta sinf konfiguratsiyasida), 240 yoʻlovchi (ikki sinf konfiguratsiyasida), 234 yoʻlovchi (uch sinf konfiguratsiyasida) joylashishi mumkin.

salonning kengligi 5,5 metr va Airbus A330 va A340 dan 38 santimetr kengroq. Boeing 787 samolyotining oynalari boshqa tijorat samolyotlariga qaraganda kattaroq (27x 47 sm). Odatdagi plastik derazalar oʻrniga, aqlli oynasi elektrokimyoviy xiralashish xususiyatiga ega derazadan foydalanilgan. Derazalarning balandligi 46 sm ni tashkil etadi — bu barcha tijorat laynerlari orasida rekorddir.

Boeing 787 samolyotining ajoyib xususiyatlaridan biri bu ichki yoritishdir. Dreamliner salonidagi svetodiodlar ekipajga parvozning turli bosqichlariga qarab yorugʻlik nurlarini sozlash imkonini beradi. Hojatxonalar hajmi oshirildi va ustki javonlar sezilarli darajada kengaydi ularning har biriga gʻildirakli toʻrtta chamadon joylashishi mumkin, bu Boeing 767 samolyotidan sezilarli darajada koʻpdir^[6].

Bosimlarni saqlash tizim[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dreamlinerning yanada mustahkam kompozit korpusi salondagi bosimni 1800 m balandlikda ushlab turishga imkon beradi, odatiy alyuminiy yoʻlovchi samolyotining salonida bosim 2400 m balandlikda boʻladi.

Boeing 787 samolyotida turbulentlik paytida yoʻlovchilarga qulaylik yaratadigan texnologiyasi oʻrnatilgan. Boeing kompaniyasining taʼkidlashicha, ushbu silliq parvoz texnologiyasi harakatlanuvchi yoʻlovchilar sonini sakkiz baravarga kamaytiradi. Havo bosimining oʻzgarishini aniqlash uchun samolyot hududida maxsus sensorlar joylashgan boʻlib, bu turbulentlik belgilaridan biridir. Sensorlarning koʻrsatkichlari asosida kompyuter tizimi samolyotning vertikal tebranishini bostirish uchun fapelonlarning holatini moslashtiradi.

Yoʻlovchi salonining bosim tizimi yangi usulda tashkil etilgan. Salonga yetkazib berish uchun havo harorati 600 darajadan yuqori boʻlgan dvigatellardan olinib, sovutgichlardan oʻtadi va Dreamliner-da havo salonga toʻgʻridan-toʻgʻri tashqi muhitdan elektr kompressorlari orqali yetkazib beriladi. Bu havo namligining yetarli emasligi muammosini yoʻq qiladi. Dreamliner-dagi koʻproq nam havo yoʻlovchilar uchun eng katta qulaylikni taʼminlaydi.

Shovqinni kamaytirish choralari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dvigatellar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boeing kompaniyasi NASA bilan birgalikda dvigatel korpuslari qismlarining yangi shaklini ishlab chiqdi. Dvigatel nasellarining orqa qirrasi tishli shaklga ega. Tishlar „chevron“ deb nomlanadi. Boeing kompaniyasining taʼkidlashicha, bu yechim reaktiv oqimi atrofdagi havo bilan silliq aralashishi hisobiga dvigatel shovqinini kamaytiradi va bir necha yuz kilogramm ovoz oʻtkazmaydigan materiallarni tejaydi. Ishlab chiquvchilar, shuningdek, harorat bilan shaklini oʻzgartiradigan qotishmalardan foydalangan holda, oʻzgaruvchan geometriyali chevronlar bilan tajriba oʻtkazdilar. Bunday chevronlar parvoz paytida reaktiv oqimga egilishi va kruiz parvozida dastlabki holatiga qaytishi kerak. Ishlab chiquvchilarning fikriga koʻra, koʻrilgan chora-tadbirlar tashqi va ichki shovqinni 15 dB ga kamaytirdi^[7].

Tarkib[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boeing kompaniyasi Boeing 787 samolyotining uchta modelini ishlab chiqaradi.

Boeing 787-8[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boeing 787-8 modeli

Boeing 767-200ER va Boeing 767-300ER oʻrniga moʻljallangan oilaning asosiy versiyasi. 250 tagacha yoʻlovchini sigʻdira oladi va 13600 km gacha parvoz masofasini bosib oʻtadi. 787-8 ning narxi 248,3 million dollarni tashkil etadi. 2011-yilda foydalanishga topshirilgan^[8].

Boeing 787-9[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kengaytirilgan versiya, 290 yoʻlovchini sigʻdira oladi, Maksimal masofaga uchishi 14100 km. Boeing 767-400ER oʻrniga moʻljallangan. Boeing 787-9 samolyotini Airbus A330 va Airbus A340-200 yoʻlovchi versiyalariga raqobatchi sifatida yaratgan. Narxi 292,5 million dollar . 787-9 birinchi marta 2013-yil 17-sentabrda parvoz qildi va 2014-yil 7-avgustda tijorat xizmatiga kirdi^[9]^[10].

Boeing 787-10 modeli

Boeing 787-9 modeli

Boeing 787-10[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boeing 777-200, Boeing 777-200ER^{[sayt ishlamaydi] oʻrnini bosadigan va qisqa yoʻnalishlarda Airbus A350-1000 bilan raqobatlasha oladigan 300-330 yoʻlovchini sigʻdira oladigan kengaytirilgan versiya 2013-yilda Le-Burjda koʻrgazmasida taqdim etilgan^[11]. Parvoz masofasi taxminan 12 ming km. Narxi 338,4 million dollar. 787-10 ni ishlab chiqarish 2016-yilda boshlangan. 2018-yilda foydalanishga topshirilgan^[12]^[13].}

Amalga oshirilmagan loyihalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Boeing 787-3. 296 oʻrinli variant boʻlib, 6500 km masofani bosib oʻta oladi. Qisqa masofali baland boʻlgan yoʻnalishlar uchun moʻljallangan. Ushbu variant Yaponiyaning ichki reyslarida Boeing 767 va Airbus A300 samolyotlarini almashtirish uchun moʻljallangan edi^[14], ammo loyiha 2010-yil dekabr oyida barcha 787-3 buyurtma 787-8 buyurtmaga aylantirilgandan soʻng bekor qilindi^[15].

Texnik xususiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]


Rusumi	787-8	787-9	787-10
Yoʻlovchi sigʻimi	242	290	330
Uzunlik	56.69 m	63 m	68.27 m
Qanot uzunligi	60.17 m
Qanot maydoni	325m $^{2}$
Qanotni egilish burchagi	32.2 $^{\circ }$
Balandligi	17 m
Fuzelaj oʻlchamlari	Kengligi: 5,77 m Balandligi: 5,97 m
Yuk tashish hajmi	138,2 m³ 28 LD3 konteyner	174,5 m³ 36 LD3 konteyner	192,6 m³ 40 LD3 konteyner^[16]
Maksimal uchish ogʻirligi	227 930 kg	192 777 kg	201 849 kg
Boʻsh vazni	118 000 kg	126 000 kg	132 000 kg
Maksimal tezlik	956 km/soat
Parvoz masofasi	13 620 km	14 140 km	11 910 km
maksimal balandligi	13 100 m
Dvigatellar	2 × General Electric GEnx-1B yoki 2 × Rolls-Royce Trent 1000
Yonilgʻi istemoli	4800 kg/soat	5400 kg/soat	5700 kg/soat

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

[1] Boeing: Boeing Parijdagi aviasalonda kelajakni ochib berdi

[2] Farnboro, Xempshir — Wikiwandhttps://en.wikipedia.org › wiki

[3] Boeing 787 ning birinchi sifati kutilmoqda…

[4] / Aerokosmik texnologiya. 2013-05-09

[5] ttps://ru.wikipedia.org/wiki/Boeing_787_Dreamliner#cite_note-21

[6] Boeing 767-300 — yoʻlovchi samolyoti. Fotosurat…https://www.airlines-inform.ru › tijorat samolyoti

[7] Frontiers Online. 2013-yil 4-fevralda olindi. Asl nusxadan

[8] ANA

[9] Boeing 787-9 birinchi

[10] 787-9

[11] Boeing 787-10 ni besh narsa bilan ishga tushirdi

[12] Boeing 787-10 Dreamliner yirik yigʻilishni boshladi

[13] Singapore Airlines aviakompaniyasi oʻzining birinchi Boeing 787-10

[14] Boeing samolyot narxini 5,2% ga oshirdi, qisqa masofali

[15] ANA 787-3

[16] 787-10 Aeroportga moslik risolasi

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]