Bo'g'irsoq (ertak)
"Boʻgʻirsoq" (rus. "Kolobok") — slavyanlar (ruslar, serblar, xorvatlar, bolgarlar, slovenlar) syujeti takrorlanuvchi epizodlar asosida qurilgan ertak.
Ertaklar Boltiqboʻyi, Skandinaviya, nemis xalqlari, shuningdek, oʻzbek va tatar xalqlari folklorida ham maʼlum. 16 ta ruscha, 8 ta ukraincha va 5 ta belaruscha koʻrinishlari mavjud. Gʻarbiy Yevropa xalqlari Sharqiy slavyanlardan[1] sezilarli darajada farq qiladigan variantlarga ega. Masalan, pechdan oʻz vaqtida olmagan uchta qizdan qochib ketgan pirog haqida ertak versiyalari mavjud. Ertakda takrorlangan qoʻshiq va rivoyatning ritmik tuzilishi rus, ukrain va belarus ertaklariga xosdir[2].
Ertakning mualliflik versiyasi Konstantin Ushinskiyning qayta ishlangan varianti orqali mashhur boʻlgan.
Koʻpincha bu ertak bilan rus, ukrain va belarus bolasining oʻz ona folklori bilan tanishishi boshlanadi.
Syujeti[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bir chol va bir kampir yashar edi. Bir kuni chol kampirdan boʻgʻirsoq pishirishni so‘radi. Un yo‘q, lekin kampir sandiqni tirnab, polni supurib, xamir qorishtirdi.Boʻgʻirsoq pishirdi. Uni sovitish uchun derazaga qoʻyadi. Koʻp oʻtmay, Boʻgʻirsoq derazada yotishdan charchadi, u sakrab qochib ketdi. Yoʻl boʻylab oʻrmonga ketdi. Oʻrmonda birinchi marta quyonni uchratdi. Quyon unga „Boʻgʻirsoq, Boʻgʻirsoq, men seni yeyman!“ dedi. Ammo Boʻgʻirsoq „Meni yemang, men siz uchun qoʻshiq aytaman“, deb taklif qildi va u quyonga kampir uni qanday pishirganligi, bobosi hamda buvisidan qanday qochib ketganligii haqida qoʻshiq aytdi. Keyin u oʻrmon boʻylab dumalab ketdi. Yoʻlda u boʻri va ayiqni koʻrdi. Ular ham Boʻgʻirsoqni yemoqchi boʻldilar, lekin u hammaga qoʻshiq aytadi va qochib ketadi. Ammo keyin u ayyor tulkini uchratadi. Boʻgʻirsoq unga qoʻshiq aytadi va qochmoqchi boʻldi, lekin epchil tulki uni aldadi. U Boʻgʻirsoqni maqtab, yaxshi eshitmasligidan shikoyat qildi va undan tumshugʻiga oʻtirib, qoʻshigʻini yana kuylashni soʻradi. Boʻgʻirsoq uning qoʻshigʻi yoqqanidan xursand boʻlib, uning tumshugʻiga sakrab tushdi. Keyin tulki Boʻgʻirsoqni yutib yubordi[3][4].
Multfilimlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ertak asosida bir qancha multfilmlar yaratilgan:
- „Boʻgʻirsoq“ — multfilm, „Soyuzmultfilm“, 1936 yil.
- „Boʻgʻirsoq“ — qoʻgʻirchoq multfilmi, „Soyuzmultfilm“, 1956 yil.
- „Kolobok ertagi“ — ertak asosidagi qoʻgʻirchoq multfilmi, „Soyuzmultfilm“, 1969 yil.
- Juda qadimgi ertak — qoʻgʻirchoq multfilmi, Kievnauchfilm, 1983[5].
- „Boʻgʻirsoq, Boʻgʻirsoq!..“ — multfilm, TO „Ekran“ studiyasi, 1988 yil.
- „Boʻgʻirsoq“ — Aleksandr Bubnovning multfilmi, 1990 yil.
- „Boʻgʻirsoq“ — multfilm, „Klassik“ studiyasi, 2006 yil.
- "Kolobok. Bir paytlar Chernobilda — kattalar uchun avangard multfilmi, Anatoliy Kochevatkin, 2008 yil.
- „Zamonaviy Boʻgʻirsoq“ — kattalar uchun parodiya multfilmi, KuTstupid, 2011 yil.
- „Boʻgʻirsoq“ — "Gemlar togʻi " seriyasidan multfilm, Pilot Studio, 2012 yil.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Колобок — русская народная сказка“.
- ↑ Barag L. G., Novikov N. V. Primechaniya // Narodnie russkie skazki A. N. Afanaseva: V 3 t. — M.: Nauka, 1984—1985. — (Lit. pamyatniki). — T. 1. — 1984. — S. 432—505.
- ↑ „Колобок — русская народная сказка“.
- ↑ „Колобок“.
- ↑ „Очень старая сказка“. 2019-yil 16-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 16-iyul.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Hikoya № 2025. „Kolobok“ // Qiyosiy syujet indeksi. Sharqiy slavyan ertak
- Stekolnikova N.V. „Kolobok“, „Teremok“ va boshqalar. Kümülatif ertaklar oʻz variantlarida / N.V.Stekolnikova tomonidan matnlarni tayyorlash, kompilyatsiya, kirish maqolasi va eslatmalari. — Voronej: Ilmiy kitob, 2008. — 400 b.
- Lozovskaya N. DA. Koʻp tilli loyiha: AT 2025 „Kolobok“ ertak turining variantlari
- Tolstoy N. I. Kolobokning siri // Tolstoy N. I. Slavyan butparastligi haqidagi insholar. — M.: Indrik, 2003. — S. 469-472.
- Tsivyan T. V. Kolobokning halokatli yoʻli // Madaniyat tili: semantika va grammatika. — M., 2004. — S. 310-321.
- Kalabashka // Tirik buyuk rus tilining izohli lugʻati : 4 jildda / aut.-stat. V. I. Dal . — 2-nashr. — Sankt-Peterburg. : M. O. Wolf bosmaxonasi, 1880-1882.