Birman

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Birman

Birman mushugi
Boshqa nomlari Muqaddas Birman, Birmaning muqaddas mushugi
Kelib chiqishi Myanma, Fransiya
Breed standards
CFA standard
TICA standard
FFE standard
ACF standard
ACFA/CAA standard
Uy mushugi (Mushuk)

Birman, „Birmaning muqaddas mushugi“ deb ham ataladigan, uy mushugi zotidir. Birman uzun yungli, rangli dogʻli mushuk boʻlib, ipak yungi, chuqur koʻk koʻzlari va har bir panjasida kontrastli oq „qoʻlqop“ bilan ajralib turadi.

Bu zot nomi Birmaniya fransuzcha Birma soʻzidan olingan. Birman zoti birinchi marta Fransiyada Cat Club de France tomonidan 1925-yilda, soʻngra Angliyada 1966-yilda Cat Fancy boshqaruv kengashi[1](GCCF) tomonidan va Qoʻshma Shtatlarda mushuklar assotsiatsiyasi tomonidan tan olingan(CFA) 1967-yilda. Shuningdek, u 1979-yilda Kanada mushuklari assotsiatsiyasi (CCA) va Xalqaro mushuklar uyushmasi[2](TICA) tomonidan tan olingan.

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Zotning kelib chiqishi haqida aniq maʼlumot yoʻq. Ular koʻpincha Birma shimolidagi Lug togʻidagi ruhoniylarining hamrohlari sifatida paydo boʻlgan deb daʼvo qilinadi. Mushuklar birinchi marta Fransiyaga qanday kelgani haqida koʻplab hikoyalar mavjud, jumladan mushuklar maʼbadni himoya qilishgani uchun mukofot sifatida berilgan yoki Vanderbilt tomonidan Birmadan olib kelingani haqida maʼlumotlar mavjud[3]. Yana bir juft Birman mushugi (Poupée de Maldapour ismli homilador mushuk) Thadde Haddisch tomonidan oʻgʻirlangan va keyinchalik Fransiyaga olib kelingan.[4] Tarixiy birmanlarning birinchi izlari Fransiyaning Nitsa shahridagi Mme Leotardi[5] ga borib taqaladi.

Koʻpchilik, afsonaga koʻra, bu zot Birmada (hozirda Myanma) qadimgi davrlardagi ibodatxonalar va ruhoniylar bilan birga paydo boʻlganiga ishonishadi. Biroq, keyinchalik mushuklar Yevropaga, xususan Fransiyaga Osiyoning biron bir joyidan kelgan, deb ishonganlar ham bor, bu boshqa afsonalar va hikoyalardan ham aytiladi. Tarqalgan koʻplab hikoyalar va folklorlardan qatʼi nazar, Birman mushuk zoti Fransiyada 1920-yillardayoq topilganligi haqida ijobiy fikr mavjud va ularning tarixi ortida yotgan mistika haqida koʻplab turli xil hikoyalar paydo boʻlishda davom etmoqda.[6]

Birmanlar Ikkinchi Jahon urushi paytida zot sifatida deyarli yoʻq boʻlgan. Urush oxirida Yevropada faqat ikkita mushuk tirik edi, ular Orloff va Kseniya de Kaabaa ismli juftlik, ikkalasi ham Baudoin-Krevoisierga tegishli edi. Urushdan keyingi Fransiyada zotning asosi bu juftlikning avlodlari edi. Birman zotini qayta tiklash uchun ularni fors va siam kabi uzun yungli zotlar bilan chatishtirildu. 1950-yillarning boshlariga kelib, sof Birman mushuklari yana ishlab chiqarila boshlandi. Qayta tiklangan zot 1965-yilda Britaniyada va 1966-yilda CFA tomonidan tan olingan.[7]

Birinchi Birman mushuklarida muhr nuqtasi bor edi. Moviy nuqta rangi 1959-yilda moviy fors chiziqlari yordamida kiritilgan. Keyinchalik ingliz selektsionerlari shokolad, qizil va tabby / silovsin nuqtalarini oʻz ichiga olgan yangi zotlar yaratdilar.[8] Birmanlar, shuningdek, Ragdoll kabi yangi zotlarni yaratishda ham ishlatilgan.[9]

Birmanlar oʻrta boʻyli, toʻrtburchaklar tanaga ega, keng yuzli va aniq burnga ega. Ularning quloqlari baland boʻyli boʻlganidek, tagida ham ideal darajada keng va boshning tepasida, yon tomonida boʻlgani kabi oʻrnatilishi kerak. Koʻzlar yumaloq va chuqur sapfir koʻk boʻladi.

Birmanning moʻynasi oʻrta uzunlikda va ipakdek mayin tuzilishga ega. Fors yoki Himoloydan farqli oʻlaroq, ularning pastki qoplamasi yoʻq, shuning uchun qatlanishga kamroq moyil. Palto rangi har doim uchli boʻladi, zotning savdo belgisi boʻlgan har bir panjadagi kontrastli sof oq, nosimmetrik „qoʻlqoplar“ ni hisobga olmaganda. Oq barcha oyoq barmoqlarini qamrab olishi kerak va old tomonda artikulyatsiya yoki oyoq barmoqlarining metakarpallarga oʻtishida toʻxtashi kerak. Ushbu qoʻlqoplar oyoqning orqa tomoniga sezilarli darajada choʻzilishi kerak („bogʻlar“ deb ataladi), teskari V choʻzilgan yarmidan toʻrtdan uchgacha choʻzilgan. Nuqtalardagi boshqa har qanday oq nuqta jiddiy xato deb hisoblanadi. Asosiy tana rangi oqdan kremgacha, rangning yuvilishi nuqtalarga mos keladi, lekin ancha oqarib ketadi.

Taniqli nuqta ranglari, shokolad, koʻk, lilak (yumshoqroq kumush-kulrang), qizil yoki krem.[10] Muhr, shokolad, koʻk yoki lilak rangdagi tabby va tortie oʻzgarishlariga ham ruxsat beriladi boshqa ranglar ishlab chiqilmoqda.[11]

  • Erkak birman mushugi
    Erkak birman mushugi

Barcha rang nuqta zotlari singari, Birman mushukchalari ham oq rangda tugʻiladi va bir haftadan soʻng, agar toʻq rang (yaʼni muhr nuqtasi) nuqtalar „tiniq“ yoki ochroq boʻlsa (yaʼni, nilufar nuqta) boʻlsa, 14 kundan keyin yoki undan koʻproq vaqt oʻtgach rivojlana boshlaydi. Mushuklar ikki yoshga toʻlgunga qadar ularning jun qoplamlari toʻliq rivojlanmaydi.

  • Mushukchalar bilan kattalar shokolad tortie-nuqta urg'ochi, nuqtalarning dastlabki rivojlanishini ko'rsatadi
    Mushukchalar bilan kattalar shokolad tortie-nuqta urg'ochi, nuqtalarning dastlabki rivojlanishini ko'rsatadi
  • 5 oylik shokoladli Birman mushukchasi, yuzi, oyoqlari va dumida nuqta belgilari paydo bo'ladi.
    5 oylik shokoladli Birman mushukchasi, yuzi, oyoqlari va dumida nuqta belgilari paydo bo'ladi.
  • 7 oylik Birman mushukchasi: Muhrlash nuqtasi belgilari endi aniq ko'rinadi.
    7 oylik Birman mushukchasi: Muhrlash nuqtasi belgilari endi aniq ko'rinadi.

2008-yilda Lipinski va boshqalar tomonidan „Mushuk zotlarining koʻtarilishi: zotlarning genetik baholari va butun dunyo boʻylab tasodifiy nasldor populyatsiyalar“ tadqiqoti. Birman oʻrganilgan barcha zotlarning genetik xilma-xilligi boʻyicha eng past darajalardan biriga ega ekanligini aniqladi.[12] Bu zotning tarixini hisobga olgan holda ajablanarli emas.

Eng jiddiy xavf — bu mushuklarda uchraydigan eng keng tarqalgan yurak kasalligi boʻlgan mushuk gipertrofik kardiomiopatiyasi (HCM). Birman mushuklarida bu otosomal dominant xususiyat sifatida meros boʻlib oʻtadi. HCM progressiv kasallik boʻlib, yurak etishmovchiligi, yurak emboliyasi tufayli orqa oyoqlarning falajlanishi va toʻsatdan oʻlimga olib kelishi mumkin.[13]

Paltrinieri, Giraldi, Prolo, Scarpa va boshqalar. (2017)[14] Birman mushuklari zardobida kreatinin va simmetrik dimetilargininning yuqori kontsentratsiyasiga ega ekanligini aniqladilar, ammo birman mushuklarining aksariyati SDMAga qaraganda yuqori kreatinin konsentratsiyasiga ega. Kreatinin kreatin fosfat boʻlib, kreatin almashinuvi jarayonida hosil boʻladi va siydik bilan chiqariladi. SDMA arginin aminokislotasining metillangan shakli boʻlib, tana oqsillarining normal katabolizmi paytida chiqariladi. Kreatinin va SDMA darajalari Birman mushuklari surunkali buyrak kasalligi uchun sinovdan oʻtkazilganda topiladi, ular yuqori xavf ostida. Birman mushuklari ham mushuklarda yuqumli peritonit rivojlanish xavfi mavjud; mushuklarda buyrak funksiyasini (qon va siydikda kreatinin darajasi) oʻzgartiradigan kasallik.[14]

Mushuklardagi audiogenik refleks tutqanoqlar (FARS), mushuklarda yaqinda kashf etilgan epilepsiya turi, ayniqsa Birman mushuklarida keng tarqalgan.[15]

Koʻpgina Birman seleksionerlari maʼlum bir yilda tugʻilgan barcha mushukchalarga alifboning bir xil harfi bilan boshlanadigan ismlarni berish fransuz anʼanalariga amal qilishadi. Ushbu konventsiyadan foydalanadigan selektsionerlar qatoriga Avstraliya, Kanada, Fransiya, Yangi Zelandiya, Buyuk Britaniya va 2016-yilda tugʻilgan AQSh mushukchalari „N“ harfi bilan boshlanadi, 2017-yilda esa „O“ va hokazo.[16]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Governing Council of the Cat Fancy“. Gccfcats.org. Qaraldi: 8-oktabr 2014-yil.
  2. ↑ TICA. „The International Cat Association“. Qaraldi: 8-iyul 2007-yil.
  3. ↑ Le Chat. Races — Élevage — Maladies Paris: Vinot Frères ed. 1926, pp.40-41. Dr. Philippe Jumaud
  4. ↑ Les races de ChatsSaint Raphaêl: 1930: Ed. des Tablettes, pp.52 Dr. Philippe Jumaud
  5. ↑ Interview of Simone Poirier by Gisele Barnay (Wayback Machine saytida 2022-04-07 sanasida arxivlangan) Interview from the book Les Secrets du Chat Sacré de Birmanie ISBN 2-85182-335-3
  6. ↑ „20 Fun Facts You Didn't Know About Birman Cats“. kittentoob.com (3-aprel 2018-yil). Qaraldi: 12-aprel 2018-yil.
  7. ↑ „History“. Pixydustbirmans.net. 2015-yil 11-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-dekabr 2017-yil.
  8. ↑ „Birman Color Chart – TARON BIRMANS“. birman.net. Qaraldi: 15-dekabr 2017-yil.
  9. ↑ „Everything You Need To Know About Ragdoll Breed“ (17-mart 2017-yil).
  10. ↑ „Birman Cat Club Fanciers of Queensland ~ Birman Cats and Kittens“. Birmanclubqld.com. Qaraldi: 15-dekabr 2017-yil.
  11. ↑ „Breed Profile: The Birman“. cfa.org. 2020-yil 28-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-iyul.
  12. ↑ Lipinski, M. J.; Froenicke, L.; Baysac, K. C.; Billings, N. C.; Leutenegger, C. M.; Levy, A. M.; Longeri, M.; Niini, T.; Ozpinar, H. (2008). „The ascent of cat breeds: Genetic evaluations of breeds and worldwide random-bred populations“. Genomics. 91-jild, № 1. 12–21-bet. doi:10.1016/j.ygeno.2007.10.009. PMC 2267438. PMID 18060738.
  13. ↑ „The Birman Health Foundation“. Qaraldi: 8-oktabr 2014-yil.
  14. ↑ 14,0 14,1 Paltrinieri, Saverio; Giraldi, Marco; Prolo, Amanda; Scarpa, Paola; Piseddu, Eleonora; Beccati, Massimo; Graziani, Benedetta; Bo, Stefano (10–oktabr 2017–yil). „Serum symmetric dimethylarginine and creatinine in Birman cats compared with cats of other breeds“. Journal of Feline Medicine and Surgery. 20-jild, № 10. 905–912-bet. doi:10.1177/1098612X17734066. PMID 28994640.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  15. ↑ „Feline Audiogenic Reflex Seizures (FARS) | International Cat Care“ (en-US). icatcare.org. Qaraldi: 2021-yil 27-fevral.
  16. ↑ Association. „Birman Article“. cfa.org. 2015-yil 8-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-iyul. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Birman&oldid=3775480" dan olindi