Ay-Todor qal’asi
Ai-Todor qal’asi (ukraincha: Ай-Тодор, qrim tatarcha: Ay Todor, Ай Тодор, grekcha: Άγιος Τόντορ, avliyo Teodor) — Qrimning Yalta viloyatida, Ay-Todor burnida, Qaldirgʻoch uyasi qasri yaqinida joylashgan XIII—XV asrlarga oid monastir yoki qal’a xarobalari[1][2]. Qrim viloyat ijroiya qoʻmitasining 1969-yil 5-yanvardagi 595-son va 1980-yil 15-yanvardagi 16-sonli (roʻyxatga olish raqami 472) qarorlari bilan „VIII—XV asrlardagi turar-joy (istehkomli Ay-Todor monastiri)“ mintaqaviy ahamiyatga ega boʻlgan tarixiy obida deb eʼlon qildi[3].
Qrim-tatar tilidan tarjima qilingan nom „Avliyo Teodor“ degan maʼnoni anglatadi[4].
Tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qal’a qoya tepasida joylashgan boʻlib, uning janubi-sharqida balandligi 30-40 m boʻlgan jarliklar joylashgan. Shimol va gʻarb tomondan uzunligi taxminan 15 m (gʻarbiy) va 40 m (shimoliy) uzunlikdagi qum-ohak aralashmali harsangtoshdan qurilgan (devor kengligi 1,2 −1,4 m, baʼzi joylarda gʻarbiy devor — 2-3 qator toshlar saqlanib qolgan) devor bilan oʻralgan, devorlarning tutashgan joyida oʻlchami 3,9 ga 2,3 m boʻlgan minora joylashgan. Shimoliy devor va minoradan hech narsa qolmadi, faqat qoldiq izlarini kuzatish mumkin. Qal’aning ichida madaniy qatlam deyarli yoʻq, ibodatxona (butxona) poydevori qoyaga oʻyilgan maʼlum bir qabr ustida joylashgani kuzatilgan. Viktor Myts qal’aning asos solinganini XIII asrga[1] toʻgʻirlaydi va bu boshqa koʻplab istehkomlar singari Qrimdagi tatar-moʻgʻul bosqinlari (1223-yildan boshlab), saljuqiylarning togʻli Qrimdan Trebizond imperiyasining taʼsir zonasiga kengayishi va oʻtish davri bilan bogʻliq boʻlgan deb hisoblaydi.
Oʻrganish tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
"Yunon monastirining xarobalari" haqidagi birinchi xabarni Pyotr Pallas 1914-yilda Yulian Kulakovskiy eslatib oʻtgan „Rossiya davlatining janubiy gubernatorliklariga 1793—1794-yillarda qilgan kuzatishlari“ asarida qoldirgan[5]. „Tauridaning oʻtmishi“ kitobida[6], A. M. Leskova 1965-yil „miloddan avvalgi 1-ming yillikda togʻli Qrim“ yodgorligi Toros boshpanalariga tegishliligi[7] yozilgan. O. I. Dombrovskiy 1974-yildagi "Qrimning janubiy qirgʻogʻidagi oʻrta asrlardagi aholi punktlari va „isarlari“ taqrizida istehkomning (talqinlarga koʻra, monastir) aniq farqlanmaydigan izlari haqida yozgan va uni keramika topilmalariga koʻra, XV asrgacha boʻlgan davrga bogʻlagan[8].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 Мыц В.Л. „Укрепления Таврики X - XV вв“,. . Киев: Наукова думка, 1991 — 144 bet. ISBN 5-12-002114-X.
- ↑ „Туристическая карта Крыма. ЮБК.“. ЭтоМесто.ru (2007). Qaraldi: 30-oktabr 2021-yil.
- ↑ „Список объектов культурного наследия (памятников архитектуры), расположенных на территории Республики Крым“. Правительство Республики Крым. 27-may 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 30-oktabr 2021-yil.
- ↑ Белянский И.Л., Лезина И.Н., Суперанская А.В.. Крым. Географические названия: Краткий словарь. Симферополь: Таврия-Плюс, 1998. ISBN 978-966-8174-93-3.
- ↑ Пётр Симон Паллас. Наблюдения, сделанные во время путешествия по южным наместничествам Русского государства в 1793—1794 годах, Российская Академия наук, Научное наследство, Москва: Наука, 1999 — 80 bet. ISBN 5-02-002440-6. (Wayback Machine saytida 4-fevral 2021-yil sanasida arxivlangan)
- ↑ Кулаковский Ю. А.. Прошлое Тавриды, 2, Киев: Типо-литография "С.В. Кульженко", 1914 — таблица 2 bet.
- ↑ Лесков А. М.. Горный Крым в I тысячелетии до нашей эры, Археологические памятники - Крым. Киев: Наукова думка, 1965 — 39 bet.
- ↑ Домбровский О. И. „Средневековые поселения и "Исары" Крымского Южнобережья“,. Феодальная Таврика. Киев: Наукова думка, 1974 — 31, 32 bet.