Kontent qismiga oʻtish

Atropat

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Atropat
qadimgi yunoncha: Aτρoπάτης, s avesto:Atərəpāta – „olov bilan himoyalangan“

Ozarbayjon harbiy tarixi muzeyida Atropatning zamonaviy haykali
Midiyaning Ahamoniylar satrapi
Mansab davri
 – miloddan avvalgi 330-yil
Monarx Doro III
Aleksandr Makedonskiy
Vorisi Midiya makedoniyaliklar nazoratiga o‘tadi
Midiyaning Makedoniya satrapi
Mansab davri
miloddan avvalgi 328-yil – miloddan avvalgi 323-yil
Monarx Aleksandr Makedonskiy
Oʻtmishdoshi Midiya ikki qismga - "Buyuk" va "Kichik" (Atropatenga) bo‘lingan
Vorisi Oksidat
Atropaten hukmdori
Mansab davri
miloddan avvalgi 323-yil – miloddan avvalgi 320-yildan keyin
Monarx noaniq
Vorisi noaniq
Shaxsiy maʼlumotlari
Tavalludi miloddan avvalgi IV asr
Vafoti miloddan avvalgi 320-yildan keyin
Dini Zardushtiylik

Atropat (qadimgi forscha:Aturpat, qadimgi yunoncha: Atropatas, avesto:Atərəpāta – „olov bilan himoyalangan“; Miloddan avvalgi IV asr da tavallud topgan) – Doro III va Aleksandr Makedonskiy davrida fors zodagoni, Midiya satrapi. „Midiya Atropaten“ yoki „Atropaten“ mustaqil davlatining asoschisi.

Antik manbalarda Atropatning birinchi tilga olinishi uning miloddan avvalgi 331-yilda Gavgamel yaqinidagi jangda ishtirok etgani bilan bogʻliq. Doro III vafotidan soʻng, Atropat makedoniyaliklar tomoniga oʻtgan va tez orada yana Midiya satrapi etib tayinlangan. Bu lavozimda u oʻz taʼsirini kuchaytirgan va Midiyani tinchlantirishda Atropatning sadoqati va xizmatlarini eʼtirof etgan Aleksandrning iltifotiga sazovor boʻlgan. Aleksandr vafotidan keyin Midiya boʻlingan va Atropat uning shimoli-gʻarbiy qismiga hukumdor boʻlgan. Keyinchalik u „Midiya Atropatena“ yoki „Atropatena“ nomini olgan. Diadoxlar urushi paytida Atropatena makedoniyaliklar hukmronligidan chiqgan va Atropat oʻzini shoh deb eʼlon qilgan. Hozirgi fikrlarga koʻra, Eron mamlakati va mintaqasi „Ozarbayjon“ nomining etimologiyasi „Atropatena“ va shunga mos ravishda „Atropat“ bilan bogʻliq.

Hayoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Doro III va Aleksandr Makedonskiy davrida

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Atropat qadimgi fors zodagonlari sulolasiga mansub boʻlgan[1]. Doro III davrida u Midiya satrapligi lavozimini egallagan. Miloddan avvalgi 331-yilda Gavgamel yaqinidagi Doro III va Aleksandr Makedonskiy oʻrtasidagi jang oldidan Atropat forslarga yordam uchun midiyaliklar, albanlar, kaduslar va sakesinlardan iborat qoʻshinni olib kelgan[2]. Jang paytida midiyaliklar, albanlar va sakesinlar oʻng qanotda, kadusiyaliklar esa chap qanotda harakatlanishgan[3][4][5]. Zamonaviy tarixchilarning fikriga koʻra, bu fragmentlar Atropat hukmronligi ularning xalqlari yerlariga, yaʼni Midiyaga, Sharqiy Kavkazortiga, shu jumladan Ozarbayjonning janubiy qismlariga, shuningdek, Gruziyaning bir qismiga tarqalganligidan dalolat beradi[6][7].

Magʻlubiyatdan soʻng, Atropat Doro III ga sodiq qolgan. Fors podshosi Gavgameldan Atropat hukumronlik qilayotgan yerlarga qochib ketgan, u yerda makedoniyaliklarga qarshi urush uchun yangi qoʻshin toʻplash umidida boʻlgan edi. Ammo miloddan avvalgi 330-yilda, fors podshosi Doro III Bess va Nabarzan boshchiligidagi fitnachilar tomonidan oʻldirilgan, shundan soʻng Atropat Aleksandr tomoniga oʻtgan[6][4][5]. Bu vaqtga kelib Makedoniya podshosi Midiyaning satrapi qilib Oksidatni tayinlagan. Bir muncha vaqt Atropat Aleksandr saroyida „zaxirada“ boʻlgan. Keyinchalik Aleksandr Oksidatga ishonchini yoʻqotgan{{ref+|По одной из версий, Оксидат идентичен упомянутому Плутархом «Орсодату», «изменившему Александру варвару», которого тот собственноручно застрелил из лука[8] va 328/327-yil qishda Atropat avvalgi Midiya satraplik lavozimiga tiklangan[9][10][4][11][5]. Bunday strategik jihatdan muhim viloyatga mahalliy odamni, mintaqani yaxshi biladigan odamni tayinlanishi Hindistonga boʻlajak yurish oldidan Midiyani tinchlantirish zarurati bilan bogʻliq boʻlishi mumkin edi[12].

Aleksandr Hindistonda uzoq vaqt boʻlmaganida, Atropat unga sodiq qoldi va Midiyada Bariaks boshchiligidagi makedoniyaliklarga qarshi qoʻzgʻolonni bostirgan. Bu qoʻzgʻolon miloddan avvalgi 327-325-yillar oraligʻida boʻlgan davrga toʻgʻri kelgan. Bariaksning shaxsi haqida ishonchli maʼlumotlar yoʻq. Ehtimol, u avvalgi Midiya podsholari sulolasidan chiqqan, ehtimol, Axomaniylar davrida maʼmuriy yoki harbiy lavozimda ishlagan. Nima boʻlganda ham qoʻzgʻolon uchun qulay fursat tanlangan edi. Makedoniyaliklarning asosiy qoʻshini Hindistonda boʻlib, mahalliy aholi makedoniyaliklarning oʻzboshimchaliklaridan norozi edi. Atropat nafaqat sarkardalik, balki tashkilotchilik qobiliyatini ham namoyon qilgan, chunki u otliqlardan ham, Eron falangasidan ham iborat qoʻshin toʻplay olgan va u bilan qoʻzgʻolonni bostirgan. Miloddan avvalgi 324-yilda u Makedoniya podshosi qatl etishni buyurgan qoʻzgʻolon yoʻlboshchilarini Aleksandr huzuriga Pasargadaga olib kelgan[13][14][15].

Hindistondan qaytgach, Aleksandr bir necha satrap va lashkarboshilarni qatl qiladi, ammo Atropat zarar koʻrmay Midiyaga qaytgan, bu esa uning satraplik boshqaruviga ijobiy baho berilganidan dalolat bergan[16].

Miloddan avvalgi 324-yil oktyabrda Atropat Aleksandrni Ekbatan poytaxtida qabul qilgan. U dabdabali ziyofat uyushtiribgina qolmay[17], makedon podshosiga yuz nafar amazonka kiyimidagi chavandozlarni ham taqdim etgan[18]. Ehtimol, aynan shu epizod Makedoniyalik Aleksandrning amazonkalar bilan uchrashuvi va ularning malikasi Falestrida bilan ishqiy aloqalari haqidagi afsonaning asosiga aylangan[5].

Yana qarang

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Смирнов 2014.
  2. ↑ Арриан 1962, III. 8. 4.
  3. ↑ Арриан 1962, III. 11. 3—4.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Chaumont 1987.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Heckel 2021, s. 116, 261. Atropates.
  6. ↑ 6,0 6,1 Алиев 1989.
  7. ↑ Балахванцев 2021.
  8. ↑ Плутарх 1994, Александр 57. 3.
  9. ↑ Арриан 1962, IV. 18. 3.
  10. ↑ Кошеленко, Гаибов 2007.
  11. ↑ Hyland 2013, s. 120.
  12. ↑ Hyland 2013, ss. 128–129.
  13. ↑ Арриан 1962, VI. 29. 3.
  14. ↑ Hyland 2013, ss. 128–132.
  15. ↑ Heckel 2021, ss. 128–129, 288. Baryaxes.
  16. ↑ Арриан 1962, VII. 4. 1.
  17. ↑ Афиней 2010, XII. 53; 538 a.
  18. ↑ Арриан 1962, VII. 13. 2—6. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Atropat&oldid=4578333" dan olindi