Armaniston sog'liqni saqlash tizimi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Oldingi oʻn yilliklardagi sezilarli pasayishdan soʻng, Armanistonda erta [lower-alpha 1] tugʻilish darajasi 1998-yildagi 13,0tadan (1000 kishiga) 2015-yilda 14,2 tagacha koʻtarildi.[1][2] Oʻrtacha umr koʻrish 74,8 yosh boʻlib, 2014-yilda postsovet davlatlari orasida 4-oʻrinni egallagan[3]

Sogʻliqni saqlash tizimi va moliyalashtirish[tahrir | manbasini tahrirlash]

1991-yilda mustaqillikka erishgan davrda sogʻliqni saqlashning sovet davridan oldingi anʼanalaridan deyarli ham sezilmasdi. Sovet sogʻliqni saqlash tizimi juda markazlashgan edi. Butun aholiga ijtimoiy mavqeidan qatʼi nazar, bepul tibbiy yordam kafolatlangan, ikkilamchi va uchinchi darajali tibbiy yordamning keng koʻlamli imkoniyatlaridan foydalanilgan. Mustaqillikdan keyin Armaniston uni moliyalashda davom eta olmadi. Islohot dasturidan soʻng barcha kasalxonalar va poliklinikalar, qishloq vrachlik punktlari, avvalgi tizimdagi vrachlik punktlari oʻz faoliyatini davom ettirdi. Ilgari mahalliy maʼmuriyatga (va oxir-oqibat Sogʻliqni saqlash vazirligiga) tegishli boʻlgan kasalxonalar endi avtonom boʻlib, oʻz byudjetlari va boshqaruvi uchun mas’uliyatni oshiradi.[4]

Asosiy imtiyozlar paketi 1999-yilda yaratilgan. Bu aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlari, jumladan, bolalar, qariyalar va nogironlar, kam taʼminlanganlar va jarohatlangan harbiy xizmatchilarga bepul tibbiy xizmatlar, jumladan, dori-darmonlar bilan taʼminlandi. 2006-yildan boshlab birlamchi tibbiy-sanitariya yordami bepul.

2009-yilda sogʻliqni saqlash uchun davlat byudjetining yarmidan koʻpi shifoxonalarga sarflandi. Mahalliy hamjamiyat darajasida tizim zaif edi va qishloq joylarda deyarli kasalxonalar mavjud emas edi.[5]

21-asrda Armanistonda sogʻliqni saqlash xizmatlarining keng koʻlamli yaxshilanishi, asosan, sogʻliqni saqlash xizmatlaridan foydalanishni osonlashtirish va armanlarga oʻzlarining tibbiy xizmat koʻrsatuvchi provayderlarini erkin tanlash imkonini beruvchi Ochiq roʻyxatga olish dasturi ishlab chiqildi.[6]

Sogʻliqni saqlash xarajatlari, hukumat xarajatlarining ulushi sifatida 2008-14-yillarda xuddi shu guruh uchun eng past 4-oʻrinni egalladi, ammo Janubiy Kavkazdagi qoʻshnilarini ortda qoldirdi.[7] Aholi jon boshiga sogʻliqni saqlash xarajatlari 1999—2014-yillarda yuqoridagi guruhda deyarli 5-eng past edi.[8] 2014-yilda sogʻliqni saqlash xarajatlarining 4,3 foizi Armanistondan tashqaridagi manbalar hisobidan amalga oshirildi.[9]


Asosiy imtiyozlar paketini olish huquqiga ega boʻlgan Armaniston fuqarolari toʻlov yoki subsidiyalangan xizmatlarni toʻlamasdan toʻliq qamrovga ega boʻlib, toʻlovlarning bir qismini davlat toʻlaydi, ammo qolgan qismini fuqaro toʻlashi shart. Aksariyat tibbiy xizmatlar toʻliq xususiy boʻlib, toʻlov uchun toʻliq fuqaroni oʻzi javobgardir. 2019-yilda 18 yoshga toʻlmagan barcha fuqarolar uchun tibbiy xizmat bepul boʻldi. Asosiy imtiyozlar paketi doirasida bepul yoki subsidiyalangan tibbiy xizmatdan foydalanayotganlar soni, shuningdek, dasturda koʻrsatilayotgan xizmatlar soni koʻpaytirildi.[10][11]

Sogʻliqni saqlash tizimidagi korrupsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mustaqillikka erishgandan soʻng, Armanistonning milliy sogʻliqni saqlash tizimi shifokorlar va boshqa shifoxona xodimlari oʻrtasida keng tarqalgan korrupsiya tufayli tanqidlarga duch keldi. 1990-yillardagi iqtisodiy inqirozdan soʻng davlat mablagʻlari kamayganligi sababli, koʻplab xodimlar tirikchilik qilish uchun pora olishga va oʻz ish joylarida hokimiyat mavqeidan foydalanishga majbur boʻlishdi. Bu muammo bugungi kungacha saqlanib qolmoqda va saylangan mansabdor shaxslarning asosiy muammolaridan biri hisoblanadi.[12]

Maxsus kasalliklar[tahrir | manbasini tahrirlash]

OIV[tahrir | manbasini tahrirlash]

Jahon sogʻliqni saqlash tashkiloti (JSST) tomonidan sertifikatlangan Armaniston Yevropa mintaqasida birinchi[13] boʻldi va 2017-yil oktabr holatiga koʻra, onadan bolaga OIV infeksiyasini yuqishni yoʻq qilgan dunyo boʻylab 10 ta davlatdan biri (ulardan yettitasi orollar) hisoblanadi.[14]

2010-yilda OIV tarqalishi 15 yoshdan 49 yoshgacha boʻlgan kattalar orasida 0,2 % ni tashkil etgani taxmin qilingan[15]

Poliomielit[tahrir | manbasini tahrirlash]

2002-yilda maʼlumotlar mavjud boʻlganidan beri poliomiyelit bilan kasallanish holatlari qayd etilmagan.[15]

Bezgak[tahrir | manbasini tahrirlash]

2006-yildan beri bezgakning yangi holatlari qayd etilmagan.[15]

Oʻlim[tahrir | manbasini tahrirlash]

Chaqaloqlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

JSST maʼlumotlariga koʻra, chaqaloqlar oʻlimi darajasi 2002-yildan 2015-yilgacha deyarli ikki baravar kamaydi[16] 2017-yilda u 11,3 (0,1 %) ga kamaydi, bu JSST yozuvlari 1990-yilda boshlanganidan beri eng past koʻrsatkichdir[17]

5 yoshdan 14 yoshgacha boʻlgan bolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

5 yoshdan 14 yoshgacha boʻlgan bolalar oʻlimi darajasi 1997—2017-yillarda 0,18 % dan 0,21 % gacha boʻlgan.[18]

Kattalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

2016-yilda 15-60 yoshdagi oʻlim ehtimoli 11,6 % deb baholandi, bu 2000-yildan beri deyarli oʻzgarmadi[19]

Notoʻgʻri ovqatlanish va semirish[tahrir | manbasini tahrirlash]

2015-16-yillarda oʻtkazilgan soʻrov natijalariga koʻra,[20] Armanistonda bolalarning 9 % boʻyi past boʻlgan, ulardan 4 % ini vazni yuqori boʻlgan, 2005-10-yillarda esa 18-19 % bolalar boʻyi past boʻlgan. Besh yoshgacha boʻlgan bolalarning 14 foizi ortiqcha vaznga ega.[21]

2014-yilda aholining 6,3 % ni tashkil etgan toʻyib ovqatlanmaslik 2007-yildan beri deyarli oʻzgarmadi[22]

2017-yilda Armanistonda semirish darajasi 19,5 % ni tashkil etdi, bu barcha mintaqa mamlakatlari va deyarli barcha Yevropa mamlakatlaridagidan past.[23]

Chekish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Chekishga qarshi qonun Armaniston parlamenti tomonidan 2020-yil fevral oyida qabul qilingan edi. Bu avtomobil yoki avtobus haydash paytida chekishni taqiqlaydi va tamaki reklamasini taqiqlaydi. Kafelar, restoranlar va boshqa umumiy ovqatlanish korxonalarida chekishni taqiqlash 2022-yilning mart oyidan kuchga kirdi. Umumiy ovqatlanish korxonalarining yarim yopiq binolarida chekishni taqiqlash 2024-yilning may oyidan kuchga kiradi. Mehmonxonalarda chekishni taqiqlash 2020-yilning may oyidan kuchga kirdi.

Ayni paytda, Armanistonda nasha hozirda barcha maqsadlarda foydalanish uchun noqonuniy hisoblanadi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Chart – World Development Indicators (Google Public Data Explorer)“. www.google.com. Qaraldi: 2018-yil 24-fevral.
  2. ↑ „Chart – World Development Indicators (Google Public Data Explorer)“. www.google.com. Qaraldi: 2018-yil 24-fevral.
  3. ↑ „Chart – World Development Indicators (Google Public Data Explorer)“. www.google.com. Qaraldi: 2018-yil 24-fevral.
  4. ↑ „Health care system in Armenia“. AP (2005). 2018-yil 15-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 15-noyabr.
  5. ↑ „Armenians struggle for health care and medicines“. WHO (2009-yil iyul). 2010-yil 20-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 15-noyabr.
  6. ↑ Knapp, Caprice. Pediatric palliative care : global perspectives. Dordrecht: Springer, 2011 — 84 bet. ISBN 978-9400725690. 
  7. ↑ „Chart – World Development Indicators (Google Public Data Explorer)“. www.google.com. Qaraldi: 2018-yil 24-fevral.
  8. ↑ „Chart – World Development Indicators (Google Public Data Explorer)“. www.google.com. Qaraldi: 2018-yil 24-fevral.
  9. ↑ „Chart – World Development Indicators (Google Public Data Explorer)“. www.google.com. Qaraldi: 2018-yil 24-fevral.
  10. ↑ Armeniaʼs Basic Benefits Package and Universal Health Insurance Systems
  11. ↑ Armenia to introduce free healthcare for the under-18s
  12. ↑ „Minister Cautious About Corruption in Healthcare“.
  13. ↑ „Armenia is the only country having the certificate“. www.hhpress.am. 2018-yil 15-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 24-fevral.
  14. ↑ „WHO: GLOBAL GUIDANCE ON CRITERIA AND PROCESSES FOR VALIDATION: ELIMINATION OF MOTHER-TO-CHILD TRANSMISSION OF HIV AND SYPHILIS“.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 „GHO | By country | Armenia — statistics summary (2002 — present)“. WHO. Qaraldi: 2019-yil 3-may.
  16. ↑ „GHO | By country | Armenia — statistics summary (2002 — present)“. apps.who.int. Qaraldi: 2018-yil 19-yanvar.
  17. ↑ „GHO | By category | Probability of dying per 1000 live births — Data by country“. WHO. Qaraldi: 2019-yil 3-may.
  18. ↑ „GHO | By category | Probability of dying per 1000 children, aged 5 to 14 — Data by country“. WHO. Qaraldi: 2019-yil 3-may.
  19. ↑ „WHO | World Health Organization“. gamapserver.who.int. 2022-yil 21-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 29-sentyabr.
  20. ↑ „Ժողովրդագրության և առողջության հարցերի հետազոտություն 2015-16“.
  21. ↑ „Overweight, But Malnourished: The Impact of Poor Diets on Armenia's Children“ (en). www.evnreport.com. Qaraldi: 2019-yil 5-may.
  22. ↑ „Chart – World Development Indicators (Google Public Data Explorer)“. www.google.com. Qaraldi: 2018-yil 24-fevral.
  23. ↑ „World Rankings: Obesity Rates by Country (July 2017)“ (en). Renew Bariatrics (2017-yil 23-sentyabr). Qaraldi: 2018-yil 19-yanvar.


Manba xatosi: <ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Armaniston_sog%27liqni_saqlash_tizimi&oldid=3842044" dan olindi