Arghakhanchi tumani
Arghaxanchi (nepalcha: अर्घाखाँची जिल्ला [ʌɾɡakʰãt͡si]) Nepaldagi Lumbini provinsiyasining tumanlaridan biri. Tuman markazi Sandxiharka. Tuman 1193 km2 (461 kvadrat milya) maydonni egallaydi va uning aholisi (2011) 197,632 kishini tashkil etadi. Qoʻshni hududlar Sharqda Palpa, shimolda Gulmi, janubda Kapilvastu tumani va Gʻarbda Putan. Tuman, shuningdek, Kapilavasta va Bhalubang, Lalmatiya, Dang va Rapti daryosini Mahendra avtomagistrali yoki Easy-West Nepal avtomagistrali shaklida bogʻlaydigan kunlik gavjum yoʻlning 4,18 km masofasini qamrab oladi.
Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tuman ikkita Arga va Xanchi birlashtiruvchi knyazliklaridan iborat. Argha — bu sobiq knyazlikning Bhagvati asosiy ibodatxonasida qilingan marosim qurbonliklariga berilgan nom. Xanchi Hajanchi yoki soliq yigʻuvchi soʻzidan kelib chiqishi mumkin, chunki oxirgi knyazlik markazi soliq idorasi bilan mashhur edi. Ikkalasi ham ikkitasi edi chaubishi Rajya (24 knyazliklar) markazi Gandaki havzasida joylashgan. Milodiy 1786-yilda (miloddan avvalgi 1843) Nepalni birlashtirish paytida ular Gorxaga qoʻshildi. Keyinchalik birlashma "Argʻaxonchi" deb nomlandi va gulma tumani tarkibiga qoʻshildi. Argaxanchi milodiy 1961-yilda (miloddan avvalgi 2018) alohida tumanga aylandi[1].
Demografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
2001-yilda aholining soni 208 391 kishini tashkil etgan. 1991-yilda aholining soni 180 884 kishini tashkil etgan[2].
2011-yilgi Nepal aholini roʻyxatga olish paytida Argaxanchi tumanida 197 632 kishi yashardi. Ularning 97,5 foizi Nepal, 1,3 foizi magar, 0,5 foizi kumhali, 0,2 foizi nevar, 0,2 foizi urdu va 0,1 foizi kam tilida ona tili sifatida gaplashgan[3].
Etnik kelib chiqishi kastasi 32,8% togʻ braxmanlari, 18,2% Chhetri, 18,0% magara, 11,3% kami, 6,1% sarki, 3,4% Kumala, 3,2% Damai / Dholi, 2,8% nevara, 0,9% garti / bhujel, 0,9% Musalman, 0,6% Thakuri, 0,5% Sanyasi/Dasnami, 0,4% gurung, 0,2% Terai Brahmin, 0,1% Badi, 0,1% Geyn, 0,1% Tharu va 0,1% boshqalar[4].
Dinga kelsak, 97,0% hindular, 1,9% buddistlar, 0,9% musulmonlar va 0,1% nasroniylar edi[5].
Savodxonlikka kelsak, 72,5% oʻqish va yozish, 2,2% faqat oʻqish va 25,3% oʻqish yoki yozish imkoniyatiga ega emas edi[6].
2011-yilgi aholini roʻyxatga olish boʻyicha aholining umumiy soni 197 632 kishini tashkil etdi. Ulardan 86 266 nafari erkaklar va 111 366 nafari ayollardir. Uy xoʻjaliklarining umumiy soni 46 835, uy xoʻjaliklarining oʻrtacha hajmi esa oddiy yashash joyida 4,22 ni tashkil etdi. Jins nisbati (100 ayolga toʻgʻri keladigan erkaklar soni) 77,5, aholi zichligi esa 166 kishini tashkil etdi.
| Yil | Aholi | ±% |
|---|---|---|
| 1981 | 157,304 | — |
| 1991 | 180,884 | +15.0% |
| 2001 | 208,391 | +15.2% |
| 2011 | 197,632 | −5.2% |
| 2021 | 177,2 | −10.3% |
Geografiya va iqlimi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Argaxanchi 27’45" Shimoliy kenglik va 28’6" Shimoliy kenglik va 80’45" Sharqiy uzunlik 83’23" Sharqiy uzunlik oʻrtasida joylashgan. Uning maydoni 1 193 km2 ni tashkil qiladi. Tuman balandligi dengiz sathidan 305 dan 2515 metrgacha. Tumanning 68% Mahabharat togʻ tizmasida, qolgan qismi esa Sivalik tepaliklarida joylashgan. Balandligi dengiz sathidan 305 m dan 2575 m gacha oʻzgarib turadi va umumiy maydonning taxminan 40% oʻrmonlar bilan qoplangan[1].
Tumanning eng yirik daryolari: Kola banklari, Bangsare Ghola, Maturabesi Ghola, Kola banki, Durga Ghola, Sita Ghola, Hakabesi Khola, Rangsing Khola, Ratne Khola, Jimruk Khola, Hankbesi Khola va tada Khola. Tada koʻli va Sengleng koʻli tumanning asosiy koʻllaridir.
| Iqlim zonasi [7] | Balandlik diapazoni | maydonning % |
|---|---|---|
| Pastki tropik | 300 metrdan past (1000 fut) | 0,2% |
| Yuqori tropik | 300 dan 1000 metrgacha 1000 dan 3300 gacha |
50,5% |
| Subtropik | 1000 dan 2000 metrgacha 3300 dan 6600 gacha |
49,1% |
| Moʻtadil | 2000 dan 3000 metrgacha 6400 dan 9800 gacha |
0,2% |
Boshqaruv[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tuman oltita munitsipalitetdan iborat boʻlib, ulardan uchtasi shahar munitsipalitetlaridir[8].
- Sandxixarka munitsipaliteti
- Sitganga munitsipaliteti
- Bhumikasthan munitsipaliteti
- Chhatradev qishloq munitsipaliteti
- Panini qishloq munitsipaliteti
- Malarani qishloq munitsipaliteti
Shaharlar va qishloqlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Tumanning eng yirik shahri Sandxixarka, Argʻaxanchi tumanining maʼmuriy markazi. Nepal poytaxti Katmandudan deyarli 300 km (190 milya) janubi-gʻarbda joylashgan.
Tumanda koʻplab kichik qishloqlar, shu jumladan Mareng, Bhagavati, Asurkot, Chhatradev Argaxanchi, Chatragunj Argaxanchilamchi, Balkot, Bangi, Dharapani, Sandhiharka Dhikura, Dibharna, Xanchikot, Kimadada, Kura, Phudbang, Bangla, Adguri, Xana, Xanadaxa, Pali va Dhativang.
Xatari Neta — argaxanchidagi davlat maktabi. Aytishlaricha, ular yoʻllar, elektr energiyasi, taʼlim va boshqa jihatdan yaxshi sharoitga ega. Tumanning gʻarbiy va janubiy qismlaridagi qishloqlar shimol va sharqdagi qishloqlarga nisbatan nisbatan kam rivojlangan. Sano Gaun tashrif buyuradigan eng mashhur joy. Lamchi — argaxanchidagi yana bir mashhur qishloq.
Ushbu hududda Deurali ibodatxonasi, shuningdek Supa Deurali, Argha Mandir va boshqa ibodatxonalar joylashgan.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 „Districts“ (2012-yil 28-iyun). 2010-yil 18-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 18-avgust.
- ↑ „Nepal Districts“. statoids.com. Qaraldi: 2012-yil 18-avgust.
- ↑ NepalMap Language
- ↑ NepalMap Caste
- ↑ NepalMap Religion
- ↑ NepalMap Literacy
- ↑ The Map of Potential Vegetation of Nepal - a forestry/agroecological/biodiversity classification system (PDF), . Forest & Landscape Development and Environment Series 2-2005 and CFC-TIS Document Series No.110., 2005, ISBN 87-7903-210-9, 2013-12-03da asl nusxadan (PDF) arxivlandi, qaraldi: Nov 22, 2013
- ↑ „Local level body“. Ministry of Federal Affairs and General Administration. Qaraldi: 2018-yil 1-oktyabr.