Aqkenje Aymagʻambetov
Aqkenje Aymagʻambetov, baʼzi hujjatlarda Aqmagʻambetov (1896, Semey viloyati, Chingiz boʻlisi 4-qishlogʻi (hozirgi Abay tumani — 1932, Sirdaryo tumani) Alashorda militsiyasida xizmat qilgan qozoq oʻgʻloni[1].
U badavlat oilada tugʻilgan. Qishloq maktabidan musulmoncha oʻqigan. Otasi boy va qudratli fuqaro edi. Otasining boyligi tufayli yoshligidan islomiy oʻqib oʻrgangan, diniy taʼlim olgan, ruhi kuchli, qalbi pok boʻlib voyaga yetgan. Fuqaro sifatida Alash harakatida qatnashib, mashhur qahramon sifatida tan olingan[2].
- 1917-yildan keyin Qozogʻistonning ijtimoiy ishlariga aralashib, okrug va viloyat qozoq komitetlari ishini qoʻllab-quvvatladi, moddiy yordam koʻrsatdi.
- 1918-yilda Semeyda tuzilgan Alash armiyasiga mashina va mablagʻ bilan yordam berdi. Qizillarga qarshi urush boshladi. Toʻragul Abayuli bilan doʻstona munosabatda boʻlgan. U muhtoj talabalarga, Yettisuv va Sirdaryoning och qozoqlariga koʻp iliqlik baxsh etdi.
- 1928-yilda musodara qilinib, 200 ga yaqin qoramoli tortib olinib, oilasi (6 kishi) bilan birga Sirdaryo tumaniga surgun qilingan.
- Chingiz shahridagi "Talap" xayriya tashkilotiga yordam berdi va pul yordam berdi. Tashkilot aʼzolari yordamida Avezov rejissyori "Englik — Kebek" spektaklida Kebek rolini ijro etgan[3].
Alash harakatidagi faoliyati[tahrir | manbasini tahrirlash]
Polvonga oʻng va soʻlning hammasi bir xil, fuqaroga yurti uchun nima qilsa ham koʻp hisoblanmaydi. Buni qalbi bilan his qilgan Aqkenje oʻzi Alash askari boʻlibgina qoʻymay, xalqning ruhin yuksaltirish uchun koʻp mehnat qildi. Alash harakatiga qatnashgan qozoqlarga, ularning oila aʼzolariga, oʻqishdagi qozoq bolalariga oziq-ovqat, moddiy yordam koʻrsatib turadi. Xalqiga hamdard boʻlishni bildi. Ocharchilikka uchragan Yettisuv, Sirdaryo qozoqlariga oziq-ovqat yetkazib, mablagʻ ajratib, ogʻir davrida kambagʻallarga yordam berdi. Oʻzi Alashoʻrdaning askari boʻlgan, uning ustiga xalqi uchun chorvasini, jonini ayamay, xalqiga xizmat qilgan Aqkenje mustamlakachi imperiyaga, totalitar hokimiyat tizimiga ishonmas edi. Yoqmay qolgan yoʻq, balki ularning koʻziga chiqqan soʻgaldek boʻldi. Bunday fuqoralardan ertaroq qutulmasalar, ertami-kechmi oʻz yurtiga ketishlari mumkinligini juda yaxshi tushunardi. Maʼlumki, qizil hukumat hukumatga va uning mustamlakachilik manfaatlariga qarshi chiqishni oʻz vatanini sevuvchi rahbarlarning tashkiloti va yetakchiligi bilan amalga oshirish mumkinligini bilgan holda, xalqni „bosh“ (rahbar)dan mahrum etishni asosiy maqsad qilgan edi. Oʻsha taʼqiblar paytida — 1928-yilda Aqkenje oilasi bilan Sirdaryo tumaniga surgun qilinadi. Kim biladi, u yerda odamlar qanday edi, ocharchilik paytida ularga yordam bergan, sevgan saxovatpesha yurtdoshini Sir yurti taniydimi yoki „xalq dushmani“ jinoyati bilan surgun qilingan musofirni haydab yubordimi, nomaʼlum. Bilsa ham, mamlakatning unga yordam berishga kuchi va jur’ati yetmasdi. Mamlakatga maʼlum boʻlgan haqiqat shuki, Aqkenje Sir viloyatidan oʻz yurtiga qaytmagan. 1932-yilda Sirdaryo tumanida vafot etgan. Oʻsha paytda u atigi 36 yoshda edi. Maʼlumki, oʻsha tushda musofirlikda oʻlgan yurtdoshlarning oʻlimi Xudodan emas, insondan keladi. Alashning barcha ziyolilari surgun qilindi, biri otib tashlandi, biri otsiz gʻoyib boʻldi, biri kasallikdan vafot etdi. Aftidan otib oʻldirilganlar bundan mustasno, oʻlimlar sirligicha qoldi. Ulardan biri Alashning Aqkenjesi[4][5].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Aybin. Ensiklopediya. / Bas red. B.Ө.Jaqip. — Almati: „Qazaq ensiklopediyasi“, 2011. — 880 bet. ISBN 9965-893-73-X
- ↑ "Qazaqstan": Ұlttiq ensklopediya / Bas redaktor Ә. Nisanbaev — Almati „Qazaq ensiklopediyasi“ Bas redaksiyasi, 1998 ISBN 5-89800-123-9, I tom
- ↑ Mұxtar Әuezov ensiklopediyasi — Almati, „Atamұra“ baspasi, 2011 jil. ISBN 978-601-282-175-8
- ↑ "Alash" qozgʻalisi. Almati, 2008. ISBN 9965-32-715-7
- ↑ Qazaq mәdenietі. Ensiklopediyaliq aniqtamaliq. Almati: „Aruna Ltd.“ JShS, 2005 ISBN 9965-26-095-8