Amsterdam (kema)

Amsterdam Gollandiyaning Sharqiy Hindiston kompaniyasining uch ustunli savdo kemasi. U 1748-yilda ishga tushirilgan. Birinchi sayohat Tekseldan Bataviya (hozirgi Jakarta) portiga borish bo'lgаn. 1749-yil 26-yanvarda La-Mansh bo'ylab bo'ronda cho'kib ketgаn. 1985-yildan 1991-yilgacha kemaning nusxasi qurilgan, u bugungi kunda Amsterdamdagi Yuk tashish muzeyi ekspozitsiyasining bir qismidir.

Tаrixi

1747-yilda Orange Vilyam IV Birlashgan Viloyatlar Respublikasining stadtholderi va shu bilan birga Gollandiya Ost-Hind kompaniyasi direktori bo'ldi. Koloniyadan Yevropaga yuk oqimini oshirish uchun qo'shimcha kemalar qurishga qaror qilingаn. U Amsterdamdagi kemasozlik zavodida qurilgan. Tayyorgarlik va birinchi sayohat 1748-yil noyabrga rejalashtirilgan edi. Kemani boshqarish muammo bo'lgаn, chunki kompaniyaning savdo kemalari uchun dengizchilarga bo'lgan yuqori talab navigatsiya qilish uchun malakali xodimlarning yetishmasligiga olib kelgаn. Bu vaqtda dengizchilarni qidirish va tanlash bilan shug'ullanadigan shaxslar kemalarni tajribasi bo'lmagan yoki umuman dengizchilik qobiliyatiga ega bo'lmagan odamlar bilan jihozlashni boshlaydilar. 1748-yil 15-noyabrda kema qurib bitkazilgаn va Teksel orolidagi portdan Bataviya porti yo'nalishi bo'yicha jo'nagаn. Ekipaj kapitan Villem Klump 127 askar vа besh yo'lovch bilаn hаrаkаtlаngаn. Yuk koloniyalar uchun turli xil tovarlar va 28 kumush sandiqdan iborat bo'lib, ular mol sotib olish va koloniya ma'muriyatiga ish haqi to'lash uchun mo'ljallangan edi. Biroq yomonlashgan ob-havo kapitanni kemani portga qaytarishga majbur qilgаn. Ikkinchi urinish 1748-yil 21-noyabrda amalga oshirildi, ammo bo'ron tufayli vaziyat yana takrorlandi va Amsterdam uzoq vaqt langar qoldirgаn. Faqat 1749-yil 8-yanvarda bo'ronga qaramay, kema Teksel portidan chiqib, Bataviya portiga yo'l olgаn.

Halokati

"Amsterdam" kemasining halokati

Texelni tark etganidan ikki hafta o'tgach, Amsterdam bo'ron va kuchli g'arbiy shamolga qarshi turib, La-Mansh bo'yiga etib keldi. Ushbu noqulay sharoitlar kapitan Klumpni kemani Eastbourne yaqinidagi Beachy Head hududiga yo'naltirishga majbur qildi. Sayozlarga borib, "Amsterdam" boshqaruv moslamasiga shikast etkazdi va deyarli boshqarib bo'lmaydigan holga keldi. Biroz vaqt o‘tgach, kema korpusidan suv oqishi boshlandi. Kapitan odamlarni va yukning bir qismini saqlab qolish umidida "Amsterdam" ni eng yaqin ko'rinadigan shoalga qo'ndirishga qaror qildi. To'liq suzib ketganda, kema quruqlikka chiqib, mast va tepaga zarar etkazdi. Dovulli bo'ron to'lqinlari odamlarni kemadan yuvib tashladi va qutqaruv operatsiyasiga xalaqit berdi. Angliya qirg'og'i yaqin edi va kapitan evakuatsiya qilishni buyurdi. Ushbu urinishda 50 kishi halok bo'ldi va yana 90 ga yaqin odam charchash va hipotermiya tufayli qirg'oqda vafot etdi. Yukning qolgan qismini kemadan qutqarish uchun kapitan askarlarga uni qo'riqlashni buyurdi. "Amsterdam" asta-sekin qumga bota boshladi va ikki kundan keyin uni qutqarish imkonsiz bo'ldi. 4-fevralga kelib kema yuk lyuklarini cho‘ktirib yubordi, 11-fevralga kelib esa ambarlar butunlay qum bilan to‘ldirilgan. 4 mart kuni kema qaytarib bo'lmaydigan tarzda qumga botdi va yuqori paluba butunlay suv bilan to'lib ketdi. 1749-yil 11-martda Gollandiyaning Sharqiy Hindiston kompaniyasi "Amsterdam" kemasini va uning yukini yo'qolgan deb rasman tan oldi. Kompaniyadan tashqari, kema kapitani ham moliyaviy zarar ko'rgan. Mustamlakalarning tovarlari Evropada katta pul evaziga sotilganligi sababli, dengizchilar va sayohatchilar bunday yuklarni tashish uchun qo'llaridan kelgancha mablag 'sarflashga harakat qilishdi. Villem Klump Bataviyada ziravorlar sotib olish uchun 12 000 gulden qarz oldi. Bu miqdor uning 14 yillik uzluksiz xizmati uchun maoshiga teng edi.