Alter-globallashuv

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Fransiyaning Dovil shahrida boʻlib oʻtgan 37-katta sakkizlik sammitiga qarshi Le Gavrdagi norozilik namoyishlari paytida globallashuv shiorlari.

Alter-globallashuv (alter- globalizatsiya yoki alter-mundializatsiya sifatida ham tanilgan — fransuzcha altermondialisation va global adolat harakati bilan bir-biriga mos keladigan atamalardir) ijtimoiy harakat boʻlib, uning tarafdorlari global hamkorlik va oʻzaro taʼsirni qoʻllab-quvvatlaydi, lekin ular salbiy taʼsir sifatida tavsiflagan narsaga qarshi chiqadi. Atrof-muhit va iqlimni muhofaza qilish, iqtisodiy adolat, mehnatni muhofaza qilish, mahalliy madaniyatlarni himoya qilish, tinchlik va fuqarolik erkinliklari kabi insoniy qadriyatlarga koʻpincha zarar yetkazish yoki yetarli darajada targʻib qilmaslik uchun iqtisodiy globallashuvning umumiy tushunchasidir.

Bu nom harakatning mashhur shioridan olingan boʻlishi mumkin, yaʼni Jahon ijtimoiy forumi shioridan chiqqan „Boshqa dunyo ham mumkin“ ehtimoli ham bor[1]. Alter-globallashuv harakati neoliberal globallashuvning yoʻnalishi va qabul qilingan salbiy iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, madaniy va ekologik oqibatlariga eʼtiroz bildirish uchun moʻljallangan kooperativ harakatdir[2]. Koʻpgina alter-globalistlar „mahalliy iqtisodiyotlarning barbod boʻlishi va halokatli gumanitar oqibatlardan“ qochishga intilishadi. Ushbu harakatning aksariyat aʼzolari „globallashuvga qarshi“ yorligʻini haqoratli va notoʻgʻri deb bilishadi, chunki ular global miqyosda inson faoliyatini faol qoʻllab-quvvatlaydilar va iqtisodiy globallashuvga qarshi emaslar.

Buning oʻrniga ular oʻz harakatlarini xalqaro institutlar (Jahon Savdo Tashkiloti, Jahon Banki, Xalqaro Valyuta Jamgʻarmasi va shunga oʻxshashlar) va yirik korporatsiyalar kabi oʻzlarini rivojlangan dunyoni boyitishga bagʻishlagan holda neoliberal globallashuvga muqobil sifatida qarashadi. Alterglobalistlar oʻz harakatlarining kam rivojlangan mamlakatlar, hukumatlari koʻpincha ularga qarshilik koʻrsatish yoki tartibga solish uchun juda zaif yoki juda korruptsiyaga ega boʻlgan mamlakatlarning odamlari va atrof-muhitiga zararli taʼsiri haqida nima deyishiga eʼtibor bermaydi. Buni kommunistlar tomonidan ilgari surilgan proletar internatsionalizmi bilan chalkashtirib yubormaslik kerak, chunki alterglobalistlar erkin bozorga qarshi chiqishlari shart emas, balki maʼlum biznes munosabatlari va siyosiy munosabatlar bilan tavsiflangan erkin bozor amaliyotlarining bir qismidir.

Etimologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu atama globallashuvning neoliberal tarafdorlari tomonidan millatchilik ayblovlariga qarshi ishlab chiqilgan boʻlib, insonparvarlik va umuminsoniy qadriyatlarni qoʻllab-quvvatlash, ammo Vashington konsensusini va shunga oʻxshash neoliberal siyosatni rad etishni anglatadi. „Alter-globalizatsiya“ dastlab fransuzlar harakatida koʻringan (lotincha Alter „boshqa“ degan maʼnoni anglatadi, „alternativ“ va fransuz autre atamasi kabi) „Yevropa Konstitutsiyasini oʻrnatish toʻgʻrisidagi shartnoma“ bandlariga, neoliberalizm va Anglo-Sakson iqtisodiy modelini ilgari surganligi sababli qarshi chiqishgan.

Dastlab fransuz tilida altermondialisme sifatida ishlab chiqilgan, u ingliz tiliga altermondialism yoki altermondialisation shaklida olingan. U neoliberal globallashuvga qarshi, lekin inson huquqlari, atrof-muhit, milliy suverenitet va madaniy xilma-xillikni hurmat qiluvchi globallashuv uchun qulay harakatlarning pozitsiyasini belgilaydi.

Alter-globalizatsiya atamasi antiglobalizatsiya atamasidan olingan boʻlib, jurnalistlar va boshqalar harakatni tasvirlash uchun ishlatgan. Ayniqsa, koʻplab fransuz jurnalistlari oʻsha vaqtdan beri globallashuvga qarshi atamani globallashuv foydasiga ishlatishni toʻxtatdilar. Bu alter-globallashuv tarafdorlarini turli „anti-globallashuv“ faollaridan (har qanday globallashuvga qarshi boʻlganlar, masalan, millatchilar, protektsionistlar, kommunitarlar va boshqalar) ajratib koʻrsatish uchun ishlatilgan.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Savdo, moliyaviy oqimlar va investitsiyalar orqali iqtisodiy integratsiya koʻp yillar davomida sodir boʻlgan, biroq Jahon Savdo Tashkilotining 1999-yildagi vazirlar konferentsiyasi ommaviy axborot vositalari, qoʻllab-quvvatlash guruhlari va faollar orqali neoliberal iqtisodiy integratsiyaga qarshi norozilikka jiddiy eʼtibor qaratdi.  Garchi bu muxolifat birinchi marta 1999-yil Sietldagi JST noroziliklarida juda mashhur boʻlgan boʻlsa-da, uni Vashington konsensusi fikrlash va siyosat ishlab chiqishda dominant rivojlanishga aylangan 1980-yillargacha kuzatilishi mumkin. Keyinchalik bu harakat rivojlanishiga internet aloqalari yordam berdi[3].

1970-yillar va janubiy qarshilik[tahrir | manbasini tahrirlash]

1970-yillarda ham hukumat, ham nohukumat partiyalar tomonidan global ekspansiyaga qarshilik koʻrsatildi. AQSh senatori Frenk Cherc transmilliy korporatsiyalarning global savdoda oʻynay boshlagan roli bilan qiziqdi va korporativ amaliyotlarni koʻrib chiquvchi kichik qoʻmita tuzdi va ular AQSh manfaatlarini ilgari suradimi yoki yoʻqmi (yaʼni, Qoʻshma Shtatlarda saqlanishi mumkin boʻlgan ish joylarini eksport qilish) bilishni maqsad qilishgan. Natijalar Global janubdagi baʼzi mamlakatlarni (Tanzaniyadan Filippingacha) xom ashyo narxlarini koʻtaradigan yoki barqarorlashtiradigan va janubiy eksportni oshiradigan qoidalar va jamoaviy harakatlarga chaqirishga undadi[4].

Ommaviy tadbirlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Alter-globallashuv faollari rivojlanayotgan mamlakatlar va ularning iqtisodlariga nisbatan yaxshiroq munosabatda boʻlish, ishchilar huquqlari, adolatli savdo va teng inson huquqlari uchun kurashadi[5]. Ular mehnat ekspluatatsiyasiga, ish oʻrinlarini chet ellarga topshirishga (garchi baʼzilar buni alterglobalistik emas, balki millatchilik motivi deb taʼkidlasa-da), mahalliy muhitni ifloslantirishga va ish oʻrinlari autsorsing qilingan xorijiy madaniyatlarga zarar yetkazilishiga qarshi tadbirlar oʻtkazdi.

Harakatning aspektlariga quyidagilar kiradi:

  1. JST siyosati va jarayonlarini isloh qilish uchun globallashuv harakatiga urinishlar quyidagilardan iborat: Robert Coxning nazariy asoslari orqali „jamoat javobgarligining muqobil tamoyillari, odamlarning huquqlari va atrof-muhitni muhofaza qilish“[6].
  2. Mehnat harakati va kasaba uyushmalari tashabbuslari o‘z hamkorlik va tashabbuslarini transmilliy darajaga kengaytirish orqali iqtisodiy va siyosiy globallashuvga javob bera boshladi[7].
  3. Adolatli savdo tashabbuslari, korporativ xulq-atvor qoidalari va ijtimoiy qoidalar, shuningdek, global bozorlarga haddan tashqari tayanish oʻrniga mahalliy bozorlarga qaytish[8].
  4. „Alter-globallashuv faollari uyushgan mehnat, atrof-muhit guruhlari, ayollar guruhlari va mahalliy guruhlar oʻrtasidagi Shimoliy-Janubiy qizil-yashil ittifoqlar orqali suvni boshqarishning muqobil modellarini ilgari surdilar“ (global suv taʼminotini xususiylashtirishning koʻpayishiga javoban aytilgan)[9].

Guruhlar va konferentsiyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Harakat ishtirokchilari tomonidan 2002-yilgi Butunjahon ijtimoiy forumining ochilish yurishi

Alter-globallashuv tarafdorlari harakatga tegishli oʻzgarishlar haqida xabar berish uchun onlayn global yangiliklar tarmogʻini — Mustaqil Media Markazini tashkil qildilar. Globallashuvni oʻzgartirish tarafdori boʻlgan guruhlarga shtab-kvartirasi Fransiyada joylashgan „Moliyaviy operatsiyalarni soliqqa tortish va fuqarolar harakati uchun uyushma“ xalqaro savdo islohoti tarmogʻi kiradi.

Alter-globallashuv faoliyati uchun eng katta forum har yili oʻtkaziladigan Jahon ijtimoiy forumidir. Butunjahon ijtimoiy forumi harakat qadriyatlari nuqtai nazaridan tashkil etilgan demokratik makon sifatida moʻljallangan[10].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Hinkelammert, Franz Josef. Property for People, Not for Profit: Alternatives to the Global Tyranny of Capital. Progressio, 2004 — vii bet. ISBN 1-84277-479-4. 
  2. ↑ Krishna-Hensel, Sai. Global Cooperation: Challenges and Opportunities in the Twenty-first Century. Ashgate Publishing, 2006 — 202 bet. 
  3. ↑ Russia, Lagin. „Towards The Theory of Alter Globalism Ghost of Alter Globalization“. 2011-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 9-aprel.
  4. ↑ Broad, Robin. Before Seattle: The Historical Roots of the Current Movement against Corporate-Led Globalisation. Taylor & Francis, Ltd., August 2003 — 713–728 bet. 
  5. ↑ Razsa, Maple. Bastards of Utopia: Living Radical Politics After Socialism. Bloomington: Indiana University Press, 2015
  6. ↑ Paterson, William. Before Seattle: The Historical Roots of the Current Movement against Corporate-Led Globalisation. University of Stirling, December 2006.  (Archive.is saytida 2011-07-18 sanasida arxivlangan)
  7. ↑ Jakopovich, Dan (February 1, 2011). "The construction of a trans-European labour movement". Capital & Class 35 (1): 63–79. doi:10.1177/0309816810394737. https://doi.org/10.1177/0309816810394737. 
  8. ↑ Broad, Robin. Development Redefined: How the Market Met its Match, 2009. 
  9. ↑ Bakker, Karen (2006). "The Commons Versus the Commodity: Alter-globalization, Anti-privatization and the Human Right to Water in the Global South". Antipode 39 (3): 430–455. doi:10.1111/j.1467-8330.2007.00534.x. 
  10. ↑ Scerri, Andy (2013). "The World Social Forum : Another World Might Be Possible". Social Movement Studies 12 (1): 111–120. doi:10.1080/14742837.2012.711522. 

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Alter-globallashuv&oldid=3931919" dan olindi