Adrianopol tinchlik shartnomasi (1713)

Adrianopol tinchlik shartnomasi (1713) ― 1710-1713-yillardagi rus-turk urushini tugatdi. Adrianopolda (hozirgi Turkiya, Edirne)1713-yil 13-(24) iyunda imzolangan. Adrianopol shartnomasining asosiy qoidalari 1711-yildagi Prut tinchlik shartnomasining shartlarini takrorladi. Ushbu shartnomalarga muvofiq, Rossiya Azovni unga tutash Orel daryosigacha boʻlgan hudud bilan Turkiyaga berdi.

„Sovet harbiy ensiklopediyasida“ Adrianopol shartnomasi Rossiyaning katta diplomatik muvaffaqiyati sifatida baholanadi, chunki u hududiy yoʻqotishlarga qaramay, unga Boltiqboʻyi qirgʻoqlari uchun kurashda harakat erkinligini taʼminladi. Adrianopol shartnomasi 1720-yilda Konstantinopolning „abadiy tinchligi“ tuzilgunga qadar amal qildi.

Oldingi davr

Muvaffaqiyatsiz Prut safaridan soʻng, Rossiya va Usmonli imperiyasi oʻrtasida shartnoma tuzildi, unga koʻra Rossiya Azovni turklarga qaytarishi va Azov dengizidagi boshqa oʻz qal’alarini yoʻq qilishi kerak edi.

Pyotr I bu shartlarni bajarishni paysalga soldi, lekin turklar ham oʻz majburiyatlarini bajarishga shoshilmadilar. Konstantinopolda Tolstoy va unga yordam berish uchun yuborilgan Shafirov olib borgan muzokaralar davom etdi. Nihoyat, 1712-yil 29-noyabrda sulton Rossiyaga urush eʼlon qilib, Tolstoy va Shofirovni qamoqqa oladi. Biroq, urush boshlanmadi: turklar va Turkiyadagi shved harbiylari oʻrtasida mojaro kelib chiqdi, natijada Buyuk Vazir va urushning boshqa tarafdorlari lavozimdan boʻshatildi, muzokaralar esa davom etdi. Endi Turkiya Moskva podshosidan Qrim xoniga har yili oʻlpon toʻlashini, Rossiya chegarasi Samara va Orel daryolari oʻrtasida oʻrnatilishini va Rossiyani oʻzgartirgan kazaklar unga joylashtirilishini talab qildi. Rossiya diplomatlarining saʼy-harakatlari tufayli yakuniy kelishuvga faqat chegara haqidagi qoida kiritildi.

Adabiyotlar

• Адрианопольские мирные договоры 1713, 1829 // Военная энциклопедия. — М.: Военное издательство, 1997. — Т. 1. — С. 93.
• Адрианопольские мирные договоры 1713, 1829 // Советская историческая энциклопедия : в 16 т. / под ред. Е. М. Жукова. — М. : Советская энциклопедия, 1961. — Т. 1 : Аалтонен — Аяны. — Стб. 219.
• Адрианопольский мирный договор 1713 // А — Бюро военных комиссаров / [под общ. ред. А. А. Гречко]. — М. : Военное изд-во М-ва обороны СССР, 1976. — С. 117. — (Советская военная энциклопедия : [в 8 т.] ; 1976—1980, т. 1).