Abxaz pichog'i
| Abxaz pichog'i | |
|---|---|
 | |
| Turi | Pichoq |
| Davlat | Abxaziya |
| Uzunligi | 240—370 |
| Tigʻining uzunligi | 110—120 |
Abxaz pichogʻi (abxazcha: Аԥсуа ҳәызба -ahayzba — „pichoq“) — abxaziyalarning anʼanaviy pichogʻi . Odatda 13-25 sm uzunlikdagi pichoq va tutqich — 11-12 sm boʻlgan boʻlimda pichoq oddiy xanjar, dumba qalinligi kamida 3 mm. Tutqich shoxdan qilingan, koʻpincha rang-barang (qora — turning shoxi, buyvol, engilroq shox yoki kiyik, buqa suyagi qoʻshilgan) yoki yongʻoq. Tutqichning shakli yumaloqqa yaqinroq, ammo yon tomondan biroz tekislangan. Tutqich va pichoqning kengligi bir xil, taxminan 20-25 mm. Ular chap tomonda kiyiladi, ikkala qoʻl bilan chiqariladi. Xoch yoʻq. Tutqichning boshida abxaziya pichogʻi metall halqaga ega boʻlib, pichoqni gʻilofidan olib tashlash qulayligi uchun unga charm bogʻich biriktirilgan[1].
Pichoqning tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ushbu pichoqning kelib chiqish tarixi antik davrga borib taqaladi. Abxaziya choʻpon va ov pichogʻi asrlar davomida deyarli oʻzgarmagan shakli va maʼnosini saqlab qolgan juda qadimgi vositadir.
Pichoqning tarkibiy qismlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Anʼanaviy Abxaziya pichogʻi quyidagi elementlardan iborat: chiziq, pichoq, dastani, ishchi (jang), pichoqning koʻtarilishi, dumba, dol, elkalari, golomen, oyoq barmogʻi (nuqta), kesish qirrasi (pichoq), taʼminot liniyalari, dastani vinti, ahu — tutqich, akuadyr („egar“)[2].
Gʻilof[tahrir | manbasini tahrirlash]
Anʼanaviy abxaziya gʻiloflari Abxaziya pichogʻining ajralmas qismidir. Scabbards orqa tikuv bilan, kamroq tez-tez yon tikuv bilan keladi. Pichoq butunlay gʻilofga botib, tutqichning faqat bir yoki ikki santimetrini tashqariga chiqaradi. Ular pichoqni dastagining orqa tomonidagi halqaga mahkamlangan teri gulbargidan olib tashlashadi. Oʻziga xos xususiyat shundaki, ular yarim yogʻoch va yarim teridir. Yogʻoch qism, odatdagidek, odatdagi yogʻoch qinining yarmi. Ular pichoqni ham, tutqichni ham qoplashini kutish bilan ishlov beriladi. Keyin ular teri bilan qoplangan, bu esa pichoqning dastasini boshqa tomondan mahkamlaydi. Ogʻiz qoʻshimcha ravishda navbatda ikkinchi teri qatlami bilan mustahkamlanadi. Dizayn yogʻoch qinning qattiqligini va charmning nafisligini birlashtiradi. Hech kim togʻda qoqilib, uning biqinini oʻz pichogʻi bilan teshishni xohlamaydi. Yogʻoch qism teri qoplamasidan bir necha santimetr tashqariga chiqadi, shuning uchun pichoq tutqichga botiriladi. Yongʻoq anʼanaviy ravishda tayyorlash uchun ishlatiladi.
Qinining majburiy dekorativ elementi kozeki bezaklari boʻlib, uning yordamida qini tikiladi. Ornament koʻndalang, diagonal va kesishuvchi chiziqlarning almashinishidan hosil boʻladi. Qora, qizil va jigarrang ranglar anʼanaviy ravishda pichoq va qinni loyihalashda ishlatiladi[3].
Pichoqning qoʻllanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Abxaziyalarda har doim uy ehtiyojlari uchun, echki va sigirlarni soʻyish, goʻshtni soʻyish uchun ishlatilishi mumkin boʻlgan kichik pichoq boʻlgan (abxazlar hayvonning tana goʻshtini maydalashmagan, lekin uni boʻgʻinlar orqali 64 ta goʻsht ulushiga mohirlik bilan parchalashgan, har bir ulushning oʻz nomi bor va mehmonlarni siylashda unga qatʼiy belgilangan „maqom“ beriladi), bolta, vilkalar va oʻroqlar uchun tutqichlar yasash va boshqa uydagi yumushlarni bajarishda ishlatishgan.
Ritual maʼnosi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qadimgi ustalar bunday pichoqlarni jasorat uchun ishlab chiqarish ustida ishlashga tayyorgarlik koʻrishgan. Namoz, kuchli ichimliklardan mutlaq saqlanish, xotindan uzoqlashish (u soxtaxona ostonasidan umuman oʻtmasligi kerak) va cheksiz tahorat ish uchun zaruriy shartlardir. Puxtalash tugagunga qadar usta yalang qoʻli bilan pichoqning metalliga tegmasligi kerak edi, uning chizigʻi har bir teginishdan keyin ehtiyotkorlik bilan somon kuliga sepiladi[4].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Бычак — нож каждого карачаевца“. 2019-yil 16-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 20-aprel.
- ↑ „Архив журнала «ПРОРЕЗ»“. 2012-yil 12-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 6-may.
- ↑ „Абхазский нож. Апсуа хузба“. 2020-yil 30-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 20-aprel.
- ↑ „История Абхазии. С древнейших времён до наших дней“. 2020-yil 10-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 20-aprel.