Abu-Muso

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Abu-Muso
Geografiya
Maydoni 12 km2
Dengiz sathidan balandligi 110 m.
Eng baland nuqtasi Mount Halva
Ma'muriyat
Davlat Eron[1]
Mintaqa Abumusa County
Demografiya
Aholisi 4213
Qo'shimcha ma'lumot

Abu-Muso[2][3] (Jazirat-Bu-Musa, pers forscha: بوموسی) — Fors koʻrfazining sharqiy qismidagi orol, trapetsiya shakliga ega, Hormuz boʻgʻozidagi arxipelagning oltita orollaridan biri. Maydoni 12 km².

Eronning maʼmuriy boʻlinishiga koʻra Markaziy[en] Abu-Muso[en] Hormozgan baxshi tarkibiga kiradi. Orolning egalik huquqi uni Sharja amirligining bir qismi deb hisoblaydigan Birlashgan Arab Amirliklari tomonidan bahsli. Eron qadimdan orolni oʻz davlatining bir qismi deb hisoblab kelgan.[4][5][6][7][8]

2012-yil holatiga koʻra, orol aholisi 1953-kishini tashkil qiladi.[9]

Orolda aeroport[en] va Shahriston Abumusning maʼmuriy markazi Abu-Muso[en] shahri mavjud.

Geologik tadqiqotlar Abu Muso oroli hududida katta neft zaxiralari mavjudligini aniqladi. Orolda Eron dengizda qutqaruv markazi binolari va kemalarni roʻyxatga olish binosi qurilgan. Abu Muso orolining suvlarida Eron dengiz flotining manevrlari muntazam ravishda oʻtkaziladi[10].

Nomi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Orol aholisi uni „Gap-sabzu“ deb ataydi, bu forscha „Buyuk yashil maysazor“ degan maʼnoni anglatadi. Qadimgi xaritalarda orol quyidagicha belgilangan:

  1. „Boum-Ouw“ (forscha: بوماوو ‎ "Boum-Ouv") yoki „Boum-Ouf“ (pers forscha: بوماوف ‎, bu „hoʻl tuproq“ degan maʼnoni anglatadi.
  2. „Boum-Souz“ (pers forscha: بومسوز ‎ "Boum-Souza"), „Boum-Sou“ / „Boum-Souw“ (forscha: بومسو ‎ "Boum-Sou" / „Boum-Souza“) yoki „Gap-Sabzou“ (pers forscha: گپسبزو ‎ "Gap-Sapzou"), bu fors tilida „Yashil mamlakat“ degan maʼnoni anglatadi.[11]

Orol „Bum Musa“ („Bum Musa“) deb ham ataladi, bu forschada „Muso yurti“ degan maʼnoni anglatadi[11].

Geografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Orol Bandar- Lenge portidan (Shahriston Bandar — Lenge maʼmuriy markazi) 75 km va Hormuz boʻgʻozidan (Шейх-Масъуд[ceb], Ummon) 123,3 km uzoqlikda joylashgan. Abu Muso — Fors koʻrfazining Eron qirgʻoqlaridan eng uzoqda joylashgan orol. Eng baland joyi Halva togʻi boʻlib, balandligi 110 m[12]

Shimoldan janubga uzunligi 4,85 km[13], gʻarbdan sharqqa 4,53 km[14].

Iqlim[tahrir | manbasini tahrirlash]

Issiq va nam. Mahalliy aholining asosiy mashgʻuloti baliqchilikdir.

Kuch[tahrir | manbasini tahrirlash]

Abu Muso Adolf Shtayner tomonidan 1891-yilgi xaritada
Shayx Sagar Eron askarlarini salomlash, 1971-yil

Eronning orol hududini boshqarishi BAA tomonidan bahsli.[15][16][17] Abu Musoning egaligi haqidagi bahs 1974-yildan beri davom etib keladi. Orol 20 asr boshidan Eron nazorati ostida.[18] 1906-yilda oroldagi temir oksidi koni Germaniyaning Winkhaus kompaniyasiga berilgan. 1907-yilda Britaniya imperiyasining talabi bilan orol Eronga qaytarildi, natijada xalqaro voqea qoʻzgʻatildi.[19] 1908-yildan beri Britaniya nazorati ostida.

1960-yilda u orol ustidan nazoratni oʻzi bosib olgan Sharja (hozirgi BAAning bir qismi) amirligiga topshirdi. 1968-yilda u Abu Musoning Eronga qaytishini eʼlon qildi. 1971-yil 30-noyabrda Eron va Sharja oʻzaro anglashuv shartnomasini imzoladilar. Kelishuvga koʻra, Sharja orolda politsiya uchastkasini, Eron esa qoʻshinlarini saqlashi mumkin edi[7]. Ikki tomon ham orolda foydali qazilmalarni qazib olishlari mumkin edi.

Bir kun avval Buyuk Britaniya rasman orolni tark etdi. Eron oʻz qoʻshinlarini u erda joylashtirdi va buni Sharja shayxining ukasi Shayx Sagar[20] tasdiqladi.

1971-yilda BAA orolni boshqarish toʻgʻrisida BMTga talab qoʻydi, ammo BMT Xavfsizlik Kengashi tomonidan rad etildi[21][22].

1992-yil avgust oyida Eron orolni bosib oldi va uning aholisini materikga quvib chiqardi[23].

2012-yilda Eron prezidenti Mahmud Ahmadinajodning orolga kelishi BAA elchisi Seyf Al-Zaabining chaqirib olinishiga sabab boʻldi[24].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ (unspecified title)
  2. ↑ prinadlejnost osparivaetsya OAE
  3. ↑ Iran, Afganistan, Pakistan. Kabul // Atlas mira / sost. i podgot. k izd. PKO „Kartografiya“ v 2002 g. ; gl. red. V. P. Seleznyov; otv. red. T. G. Novikova, T. M. Vorobyova. — 3-e izd., ster., otpech. ZAO Kompaniya „Atlasi natsionalnix avtodorog“ v 2008 g. s diapoz. Roskartografii. — M. : PKO „Kartografiya“ : Xarvest, 2008. — S. 168—169. — ISBN 978-5-17-047018-1 (Kartografiya). — ISBN 978-985-16-6027-4 (Xarvest).
  4. ↑ Safa Haeri. „Riyadh lashes out at UAE criticism OF Iran-Saudi warming up“ (en). Iran Press Service. 2016-yil 7-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 6-mart.
  5. ↑ Schofield: 35-37.
  6. ↑ „Abu Musa. Island Dispute Between Iran and the UAE“ (en). American University. 2007-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-sentyabr.
  7. ↑ 7,0 7,1 Mojtahedzadeh, Pirouz. Countries and boundaries in the geopolitical region of the Persian Gulf. The Institute for Political and International Studies, 1993. ISBN 964-361-103-5. 
  8. ↑ Mojtahedzadeh, Pirouz. Boundary Politics and International Boundaries of Iran. Florida: Universal Publishers Boca Raton, 2006. ISBN 1-58112-933-5. 
  9. ↑ „Abūmūsā: largest cities and towns and statistics of their population“ (en). World Gazetteer. 2011-yil 28-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-04-22 .
  10. ↑ Левченко, Александр. „Иран вновь заявил в ООН о своих правах на три острова в Персидском заливе“. ТАСС (2014-yil 28-sentyabr). 2022-yil 20-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-fevral.
  11. ↑ 11,0 11,1 „عجم، مجمد. «اسناد نام خلیج فارس میراثی کهن و جاودان». تهران: اوين، ۱۳۸۸“. opac.nlai.ir. 2014-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 1-mart.
  12. ↑ Pirouz Mojtahed-Zadeh. Boundary Politics and International Boundaries of Iran: A Study of the Origin, Evolution, and Implications of the Boundaries of Modern Iran with Its 1. Universal-Publishers[en], 2007 — 305— bet. ISBN 978-1-58112-933-5. 
  13. ↑ „Google Maps“. 2020-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 24-may.
  14. ↑ „Google Maps“. 2020-yil 2-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 24-may.
  15. ↑ „"Abu Musa and The Tumbs: The Dispute That Won't Go Away, Part Two," 28-iyul 2001-yil, in The Estimate, vol. XIII, no. 3“ (en). TheEstimate.com. 2007-yil 15-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 6-yanvar.
  16. ↑ „"Iran, its territorial integrity in the Persian gulf region“ (en). Iranian.ws (2007-yil 20-dekabr). 2007-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 24-noyabr.
  17. ↑ „«Unwanted Guest: The Gulf Summit and Iran»“ (en). The Washington Institute (2007-yil 7-dekabr). 2012-yil 11-dekabrda asl nusxadan arxivlangan.
  18. ↑ Mojtahedzadeh, Pirouz. Countries and boundaries in the geopolitical region of the Persian Gulf. The Institute for Political and International Studies, 1993. 
  19. ↑ Issawi, Charles[en] „16“,. The Cambridge History of Iran, Third, Cambridge University Press, 2007 — 605 bet. ISBN 978-0-521-20095-0. 
  20. ↑ Mojtahedzadeh, Pirouz. Security and territoriality in the Persian Gulf. London: RoutledgeCurzon, 1999 — 214 bet. ISBN 0-7007-1098-1. 
  21. ↑ Mattair, Thomas. The Three Occupied Islands of the UAE: The Tunbs and Abu Musa. Abu Dhabi: Emirates Center for Strategic Studies and Research, 2005. ISBN 9948-00-765-4. 
  22. ↑ {{{заглавие}}}.
  23. ↑ Кузнецов, Игорь. „В связи с 30-й годовщиной оккупации Ираном трех эмиратских островов Национальное собрание ОАЭ призвало Тегеран мирным путем решить территориальный спор“. РИА Новости (2001-yil 30-noyabr). 2022-yil 20-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-fevral.
  24. ↑ „Ahmadinejad’s visit to island prompts UAE to recall Iran ambassador“ (en). CNN.com (2012-yil 12-aprel). 2020-yil 1-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 1-mart.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Abu-Muso&oldid=4074094" dan olindi