So‘g‘d toshqoli
| So‘g‘d toshqoli | |
|---|---|
Ilmiy tasniflash | |
| Olam: | Hayvonlar |
| Tip: | Boʻgʻimoyoqlilar |
| Sinf: | Hasharotlar |
| Oila: | Toshqollar |
| Urugʻ: | Toshqollar |
| Turlari: | So‘g‘d toshqoli |
| Xalqaro ilmiy nomi | |
| Carabus sogdianus Semenov, 1898 | |
So‘g‘d toshqoli (Carabus (Goniocarabus) sogdianus) — yer qo‘ng‘izlar turkumiga mansub yer qo‘ng‘izlarining bir turi hisoblanadi.
Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ushbu qo‘ng‘izning uzunligi taxminan 23,5 mm. U qora, biroz yaltiroq qo‘ng‘iz, old orqasi va qanotosti chetlari bilinar-bilinmas moviy tusga ega. Tanasi nozik. Boshi uzun va kalta. Qo‘ng‘izning orqasi yaxshigina bo‘rtib chiqqan. Uning yon bosh chekkalari oldinga toraygan, orqa tomoni zaifroq. Qanotosti qavariqsimon, cho‘zilgan oval. Qo‘ng‘izning qanotosti shakli bir xil nozik chiziqlar bilan ajratilgan, tana bo‘shliqlari juda mayda donalar bilan qoplangan. Old to‘pig‘i tepa qismida uzunasiga chiziq tortilgan.
Tarqalishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
O‘zbekiston (Zarafshon tizmasi, Tanxozdaryoning yuqori oqimi, Hisor tizmasi), Tojikiston (Morg‘uzor ko‘llari, Zaravshon tizmasi). U dengiz sathidan 1500 - 2500 m balandlikda keng bargli, asosan chinorli, o‘rmonli tog‘ vodiylarida uchraydi.
Hayot tarzi[tahrir | manbasini tahrirlash]
U yiliga bir marta nasl beradi. Qo‘ng‘izlar odatda aprel-may oylarida faol. Bu hasharot asosan mollyuskalar bilan oziqlanadi.
Ko‘payishi va uni muhofaza etish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bunday qo‘ng‘iz turi kamyob bo‘lib, topilishi mushkul. Cheklovchi omillar: daraxtlar va butalarning kesilishi, haddan tashqari pichan o‘rish, shuningdek, zaharli kimyo moddalarning keng qo‘llanilishi tufayli tabiiy yashash joylarining buzilishi. Ushbu hasharot O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan.
Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Kryzhanovskij OL va boshqalar. Rossiya va qo'shni erlarning yer qo'ng'izlarining nazorat ro'yxati (Insecta, Coleoptera, Carabidae). Sofiya-Moskva, 1995 yil
- Krijanovskiy O. L. Oʻrta Osiyoning karabuslar turkumiga kiruvchi qoʻngʻizlar. [Hayvonot olami uchun saralash. 52]. M.-L., 1953 yil
- O'zbekiston Respublikasi Qizil kitobi. - T. II - Hayvonlar. - Toshkent: Chinor ENK, 2009. - 218 b.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Karabus (Goniocarabus) sogdianus Semenov, 1898 yil - Dunyo karabidalari
- O‘zbekistonning Qizil kitobi (Wayback Machine saytida 2022-08-19 sanasida arxivlangan)