Sansyan
Sansyan (xitoycha 三弦 pinyin sānxián — uch torli) — anʼanaviy xitoy torli cholgʻu asbobi boʻlib, xitoy operasi va sychju anʼanaviy tszyannan ansamblida, shuningdek, dagushu hikoya qoʻshiqlarini (xitoycha: 大鼓书) va raqslarni (xit.) ijro etishda akkompanament sifatida foydalaniladi. Ikki xil: katta va kichik boʻladi[1][2].
Boshqa nomi — syantszi[1].
Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yaqin vaqtgacha, sansyan Xitoyda moʻgʻullar istilosidan keyin, XIV asrda paydo boʻlgan deb hisoblangan, ammo zamonaviy tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, sansyan Tan sulolasi davrlaridayoq (VII—X asrlarda) maʼlum boʻlgan[2].
Sansyan tuzilishi jihatidan Oʻrta Osiyoning setar va tanbur kabi asboblariga oʻxshaydi, yapon syamisenining kelib chiqishi esa toʻgʻridan-toʻgʻri sansyandan boshlanadi (bu yerda, shuningdek, ryukyusk sansini ham oraliq bosqichga aylangan)[2].
Pekin operasining toʻrtta asosiy musiqa asboblaridan biri Sansyan deb ataladi (qolgan uchtasi tszinxu, tszinerxu va yuetsin)[3]. Pekin operasi orkestrida chertib chalinadigan asboblardan sansyan va yuetsindan tashqari pipa ham boʻlishi mumkin.
Tavsif[tahrir | manbasini tahrirlash]
Katta sansyan Xitoyning shimolida koʻproq uchraydi, uning uzunligi 120 santimetrga yetadi, markaziy-sharqiy Xitoyda uzunligi taxminan 95 santimetrga yetadigan kichik sansyan keng tarqalgan, mamlakat janubida esa undan ham qisqaroq boʻlishi mumkin — 80 santimetrdan[2].
Dumaloqlangan toʻrtburchak deka old va orqa qismidan ilon terisi bilan qoplangan. Qoziqlar ushlagichi orqaga egilgan va kuyi yoʻq, asbobning boʻyinchasi uzun[1] Sansyanning uchta choʻzilgan qoziqlari bor[2].
Anʼanaga koʻra, uchta tor ipakdan qilingan; hozirda odatda neylon bilan oʻralgan poʻlatdan qilinadi[2].
Oʻyin davomida sansyan qiya ushlanadi, deka musiqachining oʻng soniga tayanib turadi, unda tirnoq yoki kichik mediator bilan oʻynaladi[2].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Sanxian“ (en). Encyclopædia Britannica. Qaraldi: 2016-yil 24-may.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Alan R. Thrasher. „Sanxian“ (en). Grove Music Online. Qaraldi: 2016-yil 24-may.
- ↑ Laikwan Pang, Paul Clark, Tsan-Huang Tsai. Listening to China’s Cultural Revolution: Music, Politics, and Cultural Continuities. Springer, 2016 — 22 bet. ISBN 9781137463579.