Reostat

Reostat (potentsiometr, oʻzgaruvchan qarshilik, oʻzgaruvchan rezistor; qadimgi yunoncha: ῥέος , ῥĭos „oqim“ va στατός „qoʻzgʻalmas“) — Iogann Kristian Poggendorf tomonidan ixtiro qilingan elektr apparati, zarur qarshilik qiymatini olish orqali elektr zanjiridagi tok va kuchlanishni ^[1] tartibga solish uchun ishlatiladi. Qoida tariqasida, u elektr qarshiligini rostlash moslamasi boʻlgan oʻtkazgich elementdan iborat. Qarshilikning oʻzgarishi silliq yoki bosqichma-bosqich amalga oshirilishi mumkin.

Reostat ulangan zanjirning qarshiligini oʻzgartirib, tok yoki kuchlanish kattaligining oʻzgarishiga erishish mumkin. Agar tok yoki kuchlanishni kichik chegaralarda oʻzgartirish zarur boʻlsa, reostat zanjirga parallel yoki ketma-ket ulanishi mumkin. tok yoki kuchlanish qiymatlarini noldan maksimal qiymatgacha oʻzgartirish uchun reostat potentsiometrik ulanishi qoʻllaniladi, bu holda sozlanishi kuchlanish boʻlish orqali amalga oshiriladi. Reostatning potentsiometrik ulanishida uning ikki chetki kontaktlariga kuchlanish beriladi. Chiqish kuchlanishi jilgich kontakti va chetki kontaktlaning biridan olinadi.

Reostatdan elektr oʻlchash vositasi va elektr yoki elektron zanjirning tarkibidagi qurilma sifatida foydalanish ham mumkin .

Potansiyometr uch terminalli rezistor bo'lib, toymasin yoki aylanadigan kontaktga ega bo'lib, sozlanishi kuchlanish bo'luvchisini tashkil qiladi.[1] Agar faqat ikkita terminal, bir uchi va artgich ishlatilsa, u o'zgaruvchan qarshilik yoki reostat vazifasini bajaradi.

Potansiyometr deb ataladigan o'lchov vositasi, asosan, elektr potentsialini (kuchlanishni) o'lchash uchun ishlatiladigan kuchlanish bo'luvchidir; komponent bir xil printsipning amalga oshirilishi, shuning uchun uning nomi.

Potansiyometrlar odatda elektr qurilmalarini boshqarish uchun ishlatiladi, masalan, audio uskunalardagi ovoz balandligini boshqarish. Mexanizm bilan ishlaydigan potentsiometrlar joylashuv o'tkazgichlari sifatida ishlatilishi mumkin, masalan, joystikda. Potansiyometrlar sezilarli quvvatni (vattdan ortiq) bevosita nazorat qilish uchun kamdan-kam qo'llaniladi, chunki potansiyometrda yo'qolgan quvvat boshqariladigan yukdagi quvvat bilan taqqoslanishi mumkin.

Standartlashtirish[tahrir | manbasini tahrirlash]

GOST 21414-75 „Rezistorlar. Terminlar va taʼriflar“:

Oʻzgaruvchan qarshilik — bu shunda rezistorki, uning harakatlanuvchi kontakti va qarshilik elementining chiqishlari orasidagi elektr qarshiligini mexanik ravishda oʻzgartirish mumkin.
Rostlovchi rezistor — elektr zanjir parametrlarini tez-tez qayta sozlash uchun moʻljallangan oʻzgaruvchan rezistor .
Trimmer qarshiligi — elektr zanjir parametrlarni sozlash uchun moʻljallangan oʻzgaruvchan rezistor, unda harakatlanuvchi tizimning harakatlari soni sozlash rezistoriga qaraganda ancha kam boʻladi ^[2] .

Reostatlarning asosiy turlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻtkazuvchilar materiali boʻyicha:
- yuqori qarshilikka ega qotishmalardan tayyorlangan simli (nikrom, reotan, konstantan, manganin, nikel);
- nometall oʻtkazuvchan materiallardan (koʻpincha grafit va uglerod asosidagi kompozitlar) simsiz, shu jumladan
  - plyonkali
  - hajmli
- suyuqlikli, yaʼni ichida elektrolit boʻlgan idish boʻlib, metall plastinalari suvga botirilgan. Reostatning qarshilik qiymati plastinalar orasidagi masofaga proportsional va plastinka yuzasining elektrolitga botirilgan qismining maydoniga teskari proportsionaldir ^[3] .
- Lampali ^[4], uglerod yoki metall simlli parallel ravishda ulangan choʻgʻlanma lampalar toʻplamidan iborat. Yonayotgan lampalar sonini oʻzgartirish orqali reostatning qarshiligi oʻzgaradi. Lampali reostatning oʻziga xos xususiyati uning qarshiligining lampa simlarini isitish darajasiga bogʻliqligi boʻlib, baʼzida kamchilik, baʼzida afzallik boʻlishi mumkin.
Konstruksiyasi boʻyicha:
- silliq rostlash uchun:
  - harakatlanuvchi kontakt bilan ramka ustiga choʻzilgan toʻgʻridan-toʻgʻri sim shaklidagi reoxordlar . Qoidaga koʻra, ramka oʻlchovga ega va reoxord ^Ohm /(_{uzunlik birligi)} .
  - polzunli reostatlar, ularda yuqori qarshilikka ega boʻlgan materialning simi izolyatsion materialdan yasalgan sterjen ustiga loʻralgan boʻladi. Okalin qatlami qoplangan sim ishlab chiqarish jarayonida maxsus olingan. Polzunkaga unga bogʻlangan kontakt bilan harakatlantirganda, okalin qatlami qirib tashlanadi va elektr toki simdan polzunkaga oʻtadi. Kontaktlar orasida qanchalik koʻp oʻram boʻlsa, qarshilik shunchalik katta boʻladi. Bunday reostatlar koʻpincha oʻquv jarayonida va laboratoriyalarda qoʻllaniladi. Polzunkali reostatining yana bir koʻrinishi agometrdir, unda polzunka rolini atrofida sim oʻralgan dielektrik baraban yuzasi boʻylab harakatlanadigan oʻtkazuvchan materialdan yasalgan gʻildirak oʻynaydi, uning .
  - Taqasimon oʻtkazgich va aylanadigan jilgichga ega reostatlar. Ularda burilish burchagi odatda 270 ° boʻladi.
  - kalitli reostatlar.
  - mexanik ravishda bogʻlangan yoki ajratilgan jilgichli ikki yoki undan ortiq reostat bloklari.
- Pogʻonali sozlash uchun:
  - shtepselli, unda sozlash vilkasini rozetkalardan biriga qayta oʻrnatish orqali amalga oshiriladi;
  - chip, unda reostatning alohida boʻlimlari maxsus chiplarni oʻrnatish orqali qisqa tutashtiriladi.
  - dastakli, unda tutqichni aylantirish orqali zanjirga bir yoki bir nechta boʻlimlar kiritiladi.
  - lampali reostatlarida — patronlardagi lampalarni burab chiqarish orqali.
Jilgich va chetki kontaktlardan biri oʻrtasidagi qarshilikning jilgichning burilish burchagiga bogʻliqligi shaklida ^[5] :
- chiziqli (SSSR va Rossiya Federatsiyasida — A guruhi)
- logarifmik (SSSR va Rossiya Federatsiyasida — B guruhi)
- teskari logarifmik (eksponensial) (SSSR va Rossiya Federatsiyasida — V guruhi)

Qarshilikli burilish burchagi datchiklari (sensor)[tahrir | manbasini tahrirlash]

Reostat rotorining holati va uning qarshiligi oʻrtasidagi toʻgʻridan-toʻgʻri bogʻliqlik oʻzgaruvchan rezistorlarni aylanish burchagi datchiklarining asosiy elementi sifatida ishlatishga imkon beradi. Biroq, zamonaviy raqamli texnologiyada qarshilik datchik(sensor)lari magnit yoki optik sonsorlarga qaraganda kamroq qoʻllaniladi, chunki ular murakkabroq RAOʻ talab qiladi va qayta kalibrlash kerak. .

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Reoxord

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ „Реостат“,Большой энциклопедический политехнический словарь, 2004.
↑ „ГОСТ 21414-75“. 2015-yil 18-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 18-fevral.
↑ Benzar V. K. Spravochnik-slovar po elektrotexnike, promishlennoy elektronike i avtomatike. — Mn.: Visheyshaya shkola, 1985.
↑ Elektrotexnika. / Pod. obщ. red. I. N. Oskoluova. — M.: Iskusstvo, 1953. — S. 101. — 516 s. — 50 000 ekz.
↑ Терещук, Домбругов, Босый. Справочник радиолюбителя, 4-е, стереотипное, Киев: Издательство АН УССР, 1962 — 100 bet.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Reostati i potensiometri — spravochnik

[1] „Реостат“,Большой энциклопедический политехнический словарь, 2004.

[2] „ГОСТ 21414-75“. 2015-yil 18-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 18-fevral.

[3] Benzar V. K. Spravochnik-slovar po elektrotexnike, promishlennoy elektronike i avtomatike. — Mn.: Visheyshaya shkola, 1985.

[4] Elektrotexnika. / Pod. obщ. red. I. N. Oskoluova. — M.: Iskusstvo, 1953. — S. 101. — 516 s. — 50 000 ekz.

[5] Терещук, Домбругов, Босый. Справочник радиолюбителя, 4-е, стереотипное, Киев: Издательство АН УССР, 1962 — 100 bet.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]