Qizil dengiz inqirozi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Qizil dengiz inqirozi
Isroil-Hamas urushi, Eron-Isroil mojarosi, Eron-AQSh mojarosi va Yaman inqirozining bir qismi.

Yaman qirgʻoqlarida husiylar harakati xaritasi:
     Husiylar hukmidagi Yaman hududi
     Yaman hukumati
         Husiylar hujumlari (qizil) va zoʻravonlik boʻlgan hududlar (havorang)
Sanalar 19-oktyabr 2023-yildan hozirgi kungacha
Urush yeri Qizil dengiz, Janubiy Isroil, Saudiya Arabistoni, Misr.
Raqiblar
Yaman Oliy siyosiy kengash IsroilIsroil
Qoʻmondonlar
Abdulmalik al-Husiy

Muhammad al-Atifi
Mahdi al-Mashat
Abdulaziz bin Habtour

Benjamin Netanyahu

Isaac Herzog
Yoav Gallant
Benny Gantz
Joe Biden
Lloyd Austin
Rishi Sunak

Kuchlar
Yaman harbiy kuchlari Dengiz va quruqlik kuchlari
Yoʻqotishlar
Yaman32 ta oʻlim
Yaman 8 ta yarador
Eron14 ta asirga tushganlar 		Qoʻshma Shtatlar 2 ta dengiz guruhi yoʻqotildi
Qoʻshma Shtatlar 2 ta MQ-9 yoʻqotildi

Qizil dengiz inqirozi[1][2] hozirgi kunda ham davom etayotgan harbiy qarama-qarshilik. 2023-yil 19-oktabrda Yamandagi Eron tarafidan qoʻllab-quvvatlangan husiylar harakati Isroilga raketa va uchuvchisiz uchoqlar hujumini tashkil qilganda boshlangan. Husiylar Yaman qirgʻoqlari yaqinida suzib yurgan yuk kemalariga bir necha marta hujum qilishgan. Isroil bilan bogʻliq har qanday transport vositasini nishon deb olgan[3][4][5]. Ammo baʼzi Isroil bilan aniq aloqasi boʻlmagan bir nechta kemalar ham Husiylar tarafidan hujumga uchragan[6]. Husiylar Isroil Hamasga qarshi urushini toʻxtatmaguncha ular ham toʻxtamasliklari haqida aytgan[7][8]. Qizil dengizdagi inqiroz Qoʻshma Shtatlar va Eron oʻrtasidagi proksi urushining bir qismi deb hisoblashimiz mumkin[9].

Yamanning xalqaro miqyosda tan olingan hukumatiga qarshi harakat qilgan husiylar harakati jangarilari 2014-yildan beri Qizil dengiz boʻyidagi mamlakat qirgʻoqboʻyi hududining katta qismini nazorat qilib kelyapti. Fuqarolar urushi keng koʻlamli ichki koʻchishlarga va neft eksportining blokadasiga olib keldi. Shuningdek Yamanda 2016-yilda boshlangan ocharchilikka ham olib kelgan, bu dunyodagi eng yomon ocharchiliklardan biri boʻldi[10][11].

Husiy jangarilari Qizil dengizdagi Suvaysh kanalida turli mamlakatlarning savdo kemalarini ham oʻqqa tutgan. Husiylarning hujumlaridan qochib yuzlab savdo kemalari Janubiy Afrika orqali aylanib oʻtishgan[12].

Husiylarning Qizil dengizdagi jangari harakatlariga bir qator davlatlar harbiy javob bergan. Qizil dengizdagi yuk tashish yoʻllarini himoya qilish uchun Amerika Qoʻshma Shtatlari "Prosperity Guardian" operatsiyasini toʻplagan. Bu guruhYamanning husiylar nazoratidagi qismlarini bombardimon qilgan va Qizil dengizdagi jangarilar kemalariga hujum qilgan. Ushbu guruh 12-yanvardan beri Qoʻshma Shtatlar va Buyuk Britaniya koalitsiyaning husiylarga qarshi yurishlariga boshchilik qilmoqda[13].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yamandagi husiylar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Husiylar harakati Eron tomonidan qoʻllab-quvvatlanadigan Zaydiylardan boʻlgan shialar jangari tashkiloti boʻlib, Yamanning ayrim qismlarida de-fakto nazoratni amalga oshiradi, ammo bu mamlakatning xalqaro miqyosda tan olingan hukumati emas. 2014-yilda poytaxt Sana shahri husiylar tomonidan egallab olingan. biroq husiylar xalqaro hamjamiyat tomonidan Yamanning qonuniy hukumati sifatida tan olinmagan[14]. Ushbu mojaro fuqarolar urushiga aylangan, millionlab aholi oʻz uylarini tashlab ketishgan. Saudiya Arabistoni boshchiligidagi koalitsiya Yamanni blokada qilgan. 2017-yildan beri Yaman ocharchiliklar davrini boshdan kechirmoqda[15].

Husiylar va Isroil-Hamas urushi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2024-yil yanvar oyi holatiga koʻra Husiylar tomonidan nazorat qilinadigan hududlar. (yashil rang)

Isroil–Hamas urushida Yaqin Sharq boʻylab Eron tomonidan qoʻllab-quvvatlanadigan koʻplab jangari guruhlar (jumladan, husiylar) falastinliklarni qoʻllab-quvvatlagan holda Isroilga hujum qilish bilan tahdid qilishgan. Husiylarning yetakchisi Abdulmalik al-Husiy Qoʻshma Shtatlarni Isroilni qoʻllab-quvvatlamaslik haqida ogohlantirgan. Agar AQSh qoʻllab-quvvatlovni davom ettirsa uchuvchisiz samolyotlar va raketa zarbalari bilan javob qaytarilishi bilan tahdid qilgan[16]. Husiylar Qizil dengizdagi hujumlarini toʻxtatish badali sifatida Isroil-Hamas urushida Isroil tarafidan oʻt ochishni toʻxtatilishini va Isroilning Gʻazo sektorini blokadasini toʻxtatishini talab qilishgan[17][18][19].

Husiylar ishlatadigan qurollar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Armament Research Services maʼlumotlariga koʻra, husiylarning qurollari asosan Rossiya, Xitoy yoki Eronga tegishli[20][21]. Ular raketalar, artilleriya va uchuvchisiz havo vositalaridan (UAV) foydalanishlari maʼlum[22]. Ularda Yamandan Isroilgacha yetib bora oladigan bir nechta raketalar mavjud:

  • Toufan – 1,800 km (1,100 mi) uzoq masofaga uchadigan raketa[23].
  • Qanotli raketalar – zarba masofasi 2,000 km[23].
  • Quds-2 raketasi – 1,350 km[24].
  • Samad-3 va Samad-4 – 1,800 km radiusli uchuvchisiz samolyot[24].
  • Vaid dronlari – Eronning Shahed 136 droniga oʻxshash, 2,500 km (1,600 mi)[24].

Voqealar xronologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

2023-yil oktyabr[tahrir | manbasini tahrirlash]

2023-yil 19-oktyabrda Yamanda husiylar tomonidan Isroil tomon yoʻl olgan uchta quruqlikdan hujum qiluvchi qanotli raketa va bir nechta dronlarni urib tushirilgan. Bu urush boshlanganidan beri AQSh harbiylarining Isroilni himoya qilish uchun qilgan birinchi harakati boʻlgan[25]. Keyinroq toʻrtta qanotli raketa va 15 ta dronni urib tushirilgani ham maʼlum boʻldi[26]. Yana bir raketa Saudiya Arabistoni tomonidan qoʻlga olingani xabar qilingan[27].

2023-yil 27-oktabrda husiylar tarafidan Qizil dengiz janubidan turib shimoliy yoʻnalishga qarata ikkita raketa uchirildi. Isroil mudofaa kuchlari (IDF) rasmiylari maʼlumotlariga koʻra, ularning nishoni Isroil boʻlgan, biroq ular Misr chegarasidan oʻtolmagan. Ikki drondan biri qulab tushgan, Misrning Taba shahridagi shifoxona yonidagi binoga borib urilgan. Olti nafari jarohatlangan. Ikkinchi raketa Misrning Nuvayba shahri yaqinidagi elektr stansiyasi yaqinida urib tushirilgan[28][29][30][31].

31-oktabr kuni Eylat, Eilot kibuts va Shahorit sanoat hududida Qizil dengiz tarafidan dushman uchoqlarining kirib kelishi haqida ogohlantirish eʼlon qilingan. Uchoq Qizil dengiz ustida urib tushirilgan. Arrow tizimi yana bir ballistik raketani urib tushirgan va Harbiy havo kuchlari Qizil dengizdan Eylat tomon otilgan bir nechta qanotli raketalarni tutib oldi. Hutiylar uchirish uchun mas’uliyatni oʻz zimmalariga oldilar[32][33][34][35].

2023-yil noyabr[tahrir | manbasini tahrirlash]

AQShning MQ-9 Reaper uchuvchisiz samolyoti 8-noyabr kuni Yaman qirgʻoqlarida husiylarning mudofaa kuchlari tomonidan urib tushirilgan[36][37]. 9-noyabr kuni husiylar Eylat shahri tomon raketa uchirishgan[38]. Raketa Arrow 3 raketasi bilan urib tushirilgan[39].

14-noyabr kuni husiylar koʻplab raketalar uchirdi, ulardan biri Eylat shahri tomon qaratilgan edi. Isroil rasmiylariga koʻra, raketa Arrow raketasi orqali urib tushirilgan[40][41]. 22-noyabr kuni husiylar yana Eylat shahri tomon qanotli raketa uchirgan. Isroil rasmiylarining aytishicha, raketa F-35 tomonidan urib tushirilgan[42][43].

2023-yil dekabr[tahrir | manbasini tahrirlash]

2023-yil 6-dekabrda husiylar harakati Isroilning Eylatdagi harbiy postlariga bir nechta ballistik raketalarni uchirgan. Shu kuni Yamandan uchirilgan yana bir dronni urib tushirilgan. Uning qayerga uchirilgani haqida aniq belgilar yoʻq boʻlgan[44].

2023-yil 10-dekabr kuni Qizil dengizda faoliyat yuritayotgan Fransiya harbiy-dengiz kuchlari husiylar nazoratidagi Hudayda portidan uchirilgan ikkita dronni urib tushirgan[45]. 2023-yil 11-dekabrda Norvegiyaning Strinda neft tankeriga tunda havodan hujum qilingan va bortda yongʻin kelib chiqqan[46]. Fransiya harbiy-dengiz kuchlari shikastlangan tankerni nishonga olgan husiylar dronini urib tushirgan. Yongʻin toʻxtatilgan, jabrlanganlar esa yoʻq[47][48]. Xabar qilinishicha, AQSh Harbiy-dengiz kuchlari 2023-yil 16-dekabrda[49] Dahab yaqinida uchayotgan obyektni urib tushirgan[50].

2024-yil yanvar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havo hujumlari xaritasi

4-yanvar kuni husiylar AQSh harbiy-dengiz kuchlari va tijorat kemalari tomon uchuvchisiz uchoqni uchirgan, ammo u kemalardan 1,9 km uzoqda portlagan[51]. 7-yanvar kuni Pokiston harbiy-dengiz kuchlari ikkita Tughril sinfidagi PNS fregatlarini Arab dengiziga joylashtirgan[52]. 10-yanvar kuni husiylar AQShga qarshi keng koʻlamli urush boshlagan va eng kamida 21 ta raketa uchirilgan[53][54][55][56][57]. 12-yanvar kuni AQSh va Buyuk Britaniya boshqa koʻplab davlatlar Yamandagi husiylarning oʻndan ortiq nishonlariga havo hujumlarini uyushtirgan[58][59][60][61][62][63][64]. 24-yanvar kuni husiylar Qizil dengizda AQSh esmineslari va boshqa harbiy kemalariga hujum qilganini xabar bergan[65].

2024-yil fevral[tahrir | manbasini tahrirlash]

2-fevral kuni husiylar Eylat tomon ballistik raketa uchitganliklarini daʼvo qilishgan. Arrow mudofaa tizimi Qizil dengiz ustida raketani urib tushirganini eʼlon qilgan[66]. 3-fevral kuni AQSh va Buyuk Britaniya husiylarning 13 ta joyida yer osti inshootlari, UAV saqlash va ekspluatatsiya qilish joylari, raketa tizimlari, radarlar va vertolyotlar boʻlgan 36 ta hududga zarbalar bergan[67]. 8-fevral kuni Germaniyaning Gessen fregati Yevropa Ittifoqining yaqinlashib kelayotgan missiyasiga yordam berish uchun bortida taxminan 240 kishi bilan Wilhelmshavendan Qizil dengizga joʻnab ketgan[68]. 10-fevral kuni rasmiy husiy OAVlari AQSh va Buyuk Britaniya qoʻshma zarbalari paytida halok boʻlgan 17 jangchining ismlarini sanab oʻtgan. Bu eʼlon Sanada oʻtkazilgan ommaviy dafn marosimidan soʻng eʼlon qilingan[69]. 15-fevral kuni AQSh armiyasi sohil qoʻriqlash xizmati Erondan kelgan kemani qoʻlga olib, 28-yanvar kuni husiylar nazoratidagi Yamanga yoʻl olganini eʼlon qilgan. AQSh armiyasi kemada ilgʻor qurollar boʻlganini aytgan. Unda ballistik raketa va dengiz droni komponentlari, portlovchi moddalar, aloqa vositalari va tankga qarshi raketalarni uchirish moslamalari boʻlgan 200 dan ortiq toʻplam bor boʻlgan[70]. 19-fevralda Yevropa Ittifoqi Qizil dengiz va uning atrofidagi suvlarga harbiy kemalar joʻnatish va havodan ogohlantirish tizimlarini yetkazib berishni rejalashtirgan "Aspides" harbiy missiyasi boshlanganini eʼlon qilgan. Fransiya, Germaniya, Italiya va Belgiya operatsiyaga hissa qoʻshish niyatida ekanliklarini eʼlon qilishgan. Operatsiya shtab-kvartirasi Gretsiyaning Larissa shahrida boʻlgan. Guruhga oldindan hujum qilishga ruxsat berilmaydi, husiylar birinchi boʻlib hujum qilsalargina qayta hujum qilinadi[71]. Operatsiya faqat dengizda amalga oshiriladi, harbiy zarbalar bermaydi[72]. Xuddi shu kuni husiylar Qizil dengiz ustida MQ-9 Reaper uchuvchisiz samolyotini urib tushirgan. AQSh rasmiylari hodisani tasdiqlab, uchuvchisiz samolyot AQSh harbiy-havo kuchlariga tegishli ekanligini va Hodeyda qirgʻoqlari yaqinida qulaganini qoʻshimcha qilgan[73]. 20-fevral kuni Fransiya Qizil dengiz uzra ikkita husiy dronini urib tushirganini eʼlon qilgan, CENTCOM esa oʻnta bomba tashuvchi dron va USS Laboonni nishonga olgan qanotli raketani urib tushirganini eʼlon qilgan[74][75]. 22-fevral kuni husiylarning gumanitar operatsiyalarni muvofiqlashtirish markazi yuk tashish sugʻurtachilari va firmalariga bayonotlar yuborib, Qizil dengiz, Adan koʻrfazi va Arab dengizida Isroil, Britaniya yoki Amerikaning yuridik yoki jismoniy shaxslariga tegishli yoki qisman egalik qiluvchi kemalarga rasmiy taqiq qoʻyilgani haqida eʼlon qilgan. Taqiq, shuningdek, qayd etilgan davlatlar bayroqlari ostida suzib yuruvchi kemalarni ham oʻz ichiga olgan[76][77]. Husiylar Qizil dengizdagi Eylat va Amerika esminetini nishonga olgan uchuvchisiz uchoqlar va ballistik raketalarni uchirganini eʼlon qildi ammo rasmiylarga koʻra ularning hech biri nishonga tegmaga[78]. Hutiy yetakchisi Abdulmalik al-Husiy ham oʻz bayonotida Qizil dengiz va uning atrofidagi suvlarda amaliyotlar davom etayotgani, kuchayib borayotgani va samarali boʻlayotganini tasdiqlab, qoʻshimcha maʼlumot bermasdan, „suv osti qurollari“ kiritilganini eʼlon qilgan[79]. 24-fevral kuni AQSh va Buyuk Britaniya qoʻshma havo hujumlarining toʻrtinchi raundini amalga oshirib, sakkizta joyda husiylarning 18 nishoniga zarba berishgan. Buyuk Britaniya Mudofaa vazirligining maʼlum qilishicha, zarbalarda toʻrtta Typhoon qiruvchi samolyoti ishtirok etgan[80]. Husiylarning rasmiy axborot agentligi hujumlar natijasida bir fuqaro halok boʻlgani va sakkiz kishi jarohatlangani, bu AQSh va Britaniya havo hujumlari paytidagi birinchi tinch aholi qurbonlari boʻlganini aytgan[81]. 26-fevral kuni Qizil dengizning dengiz osti aloqa kabellariga zarar yetkazilgani haqida xabar berilgan. Afrika matbuoti va Isroil matbuotining dastlabki hisobotlari buni xalqaro matbuot tomonidan bashorat qilingan husiy hujumlari bilan bogʻlagan. Seacom va Flag Telecom kompaniyasining press-relizlarida Qizil dengizdagi noqulay vaziyat tufayli kabellarni taʼmirlash qiyinligi aytilgan[82][83][84]. Xuddi shu kuni Gretsiya Aspides operatsiyasiga yordam berish uchun Hydrani Qizil dengizga yuborish toʻgʻrisidagi qarorni tasdiqlagan[85][86]. 27-fevral kuni Husiylar yetakchisi Muhammad al-Husiy Gʻazo sektoriga insonparvarlik yordami yuborilgan taqdirdagina qutqaruv operatsiyasiga ruxsat berishlarini aytdi[87]. Xuddi shu kuni Germaniyaning Gessen fregati dengiz kemasini nishonga olgan ikkita husiy dronini urib tushirdi. Bu Germaniya Harbiy-dengiz kuchlarining "Aspides" operatsiyasidagi birinchi jangi boʻldi[88]. Hessen bitta dronni 76 mmlik toʻp bilan, ikkinchisini esa CIWS tizimi bilan urib tushirdi[89][90].

2024-yil mart[tahrir | manbasini tahrirlash]

2-mart kuni Italiyaning Caio Duilio esminetsi Qizil dengiz uzra husiylarning raketasini urib tushirgan[91]. 4-mart kuni husiylar telekommunikatsiya vaziri Al-Numayr Yaman suvlariga kiradigan kemalar safarini davom ettirish uchun husiylar nazoratidagi Dengiz ishlari boshqarmasidan ruxsat olishlari kerakligini xabar berdi[92].

Savdo kemalariga hujum[tahrir | manbasini tahrirlash]

19-noyabr kuni Galaxy Leader avtomobil tashuvchisi husiylar tomonidan bortida 25 kishi bilan birga oʻgʻirlab ketilgan[93][94][95]. Kema egasining soʻzlariga koʻra, kema keyinchalik Yamanning Hudayda portiga koʻchirilgan[96][97]. 2023-yil 24-noyabrda Eron Hind okeanida Malta bayrogʻi ostidagi konteyner tashuvchi CMA CGM Symi kemasiga hujum qilgan

[98][99]. 2023-yil 26-noyabrda Liberiya bayrogʻi ostidagi MV Central Park, Zodiac Maritime tomonidan boshqariladigan neft tankeri, Aden koʻrfazida Yaman qirgʻoqlarida qoʻlga olingan. U Rossiya, Vyetnam, Bolgariya, Hindiston, Gruziya va Filippin fuqarolaridan iborat 22 ekipaj aʼzosi bilan fosfor kislotasi yukini olib ketayotgan edi[100][101][102][102][103][104].

Eron davlatining ishtiroki[tahrir | manbasini tahrirlash]

Reuters bilan suhbatlashgan Eron rasmiylariga koʻra, Eron xodimlari Yamanda Hizbulloh jangarilari bilan hamkorlikda ishlamoqda. Ularning roli husiylarning tijoriy yuk tashishga hujumlarini boshqarish va nazorat qilishni oʻz ichiga olgan. Rasmiylarning taʼkidlashicha, Eron Isroil-Hamas urushi boshlanganidan beri husiylarga ilgʻor dronlar, kemalarga qarshi qanotli raketalar, aniq zarba beruvchi ballistik raketalar va oʻrta masofali raketalar bilan taʼminlashni kuchaytirgan[105]. Semafor axborot agentligi bilan suhbatlashgan AQSh rasmiylariga koʻra, Eron Inqilobiy Gvardiyasi qoʻmondonlari va maslahatchilari hozirda Yamanda joylashgan, ular husiylarning Qizil dengizdagi tijorat transportiga hujumlarida bevosita ishtirok etishgan[106][107][108][109].

Shimoliy Koreya davlatining ishtiroki[tahrir | manbasini tahrirlash]

Amerika Ovoziga husiylar tomonidan uchirilgan raketalaridan topilgan Hangul yozuviga asoslangan holda Shimoliy Koreya Eron orqali husiylarga qurol yetkazib bergan boʻlishi mumkinligini xabar qilgan[110].

Harbiy jinoyatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Husiylar Human Rights Watchga (HRW) koʻra kemalar harbiy yoki yoʻqligidan qatʼiy nazar kemalarni nishonga olishlarini daʼvo qilishgan. HRW shuningdek, ekipajning asirga olinishi, garovga olingan shaxsning ozod etilishi yoki xavfsizligi uchun shart sifatida uchinchi shaxsni har qanday xatti-harakat qilishga yoki undan tiyilishga majburlash garovga olish deb hisoblanishi mumkinligini taʼkidlagan. Asirlarni garovga olish xalqaro gumanitar huquqning buzilishi va harbiy jinoyat hisoblanadi[111].

Koʻrsatgan taʼsirlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Isroil va Misr[tahrir | manbasini tahrirlash]

Husiylarning hujumlari Isroilga yuk tashish va mahalliy savdoga taʼsir qildi, Eylat portiga tijoriy yuk tashish deyarli toʻxtatilgan. Buning oʻrniga, Osiyodan Isroilga kelayotgan tijorat kemalari, shuningdek, Isroilga moʻljallanmagan baʼzi tijorat kemalari Afrika boʻylab aylanib oʻtishni boshladi, bu esa yoʻl muddatini uch haftaga choʻzadi va xarajatlarni oshiradi[112]. 21-dekabrga kelib, 100 dan ortiq kemalar Afrika boʻylab harakatlanishga oʻtdi, bu ularning harakat yoʻnalishlariga taxminan 6000 dengiz mili qoʻshgan[113]. Husiylar ishtirokining yana bir taʼsiri shundaki, Qizil dengiz orqali oʻtadigan tijorat kemalari uchun sugʻurta xarajatlari oshgan, masalan: Isroil kemalari uchun 250% ga oʻsgan[114].

Isroilliklar yetkazib berish zanjirida kechikishlar va narxlarning oshishiga duch kelishmoqda. Ammo Misrda holat undan-da yomon, chunki Suvaysh kanali orqali yuk tashishdan tushum qariyb 9,4 milliard dollarni tashkil qiladi. Gʻazodagi urush tufayli Isroil bilan savdodagi uzilishlar Misr iqtisodiyotiga milliard dollarlab zarar keltirmoqda[115][116].

Global iqtisodiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]

Yirik yuk tashish kompaniyalari: MSC[117], Maersk[118], CMA CGM[119], COSCO[120], Hapag-Lloyd[121] va Evergreen Marine Corporation kabi kompaniyalar hujumlar tufayli Qizil dengiz orqali kema qatnovini toʻxtatgan[122]. 18-dekabr kuni Britaniyaning neft va gaz kompaniyasi BP ham Qizil dengiz orqali barcha yuk tashishlarni toʻxtatgan[122][123][124][125]. 12-yanvar kuni Tesla husiylar hujumi natijasida kelib chiqqan taʼminot zanjiri bilan bogʻliq muammolar tufayli 29-yanvardan boshlab Yevropadagi yagona zavodi boʻlgan Grünheide zavodida ishlab chiqarishning koʻp qismini ikki haftaga toʻxtatib qoʻyishini aytgan[126][127]. Volvo Cars Gentdagi zavodida ishlab chiqarishni uch kunga toʻxtatishini aytdi[128]. Shell plc ham Qizil dengiz orqali tranzitni toʻxtatganini eʼlon qilgan[129]. 18-dekabr kuni Evergreen Marine Corporation xavfsizlik nuqtai nazaridan Isroilga import va eksport xizmatini toʻxtatganini eʼlon qilgan[130][131]. Toʻrtinchi yirik yuk tashish kompaniyasi boʻlgan COSCO va uning konteyner tashuvchi OOCL shoʻba korxonasi 2024-yil yanvar oyining boshida Isroilga barcha xizmatlarni toʻxtatgan[132]. 21-dekabr kuni Eylat porti rahbari Yamanning Qizil dengizdagi kemalarga hujumidan keyin port faoliyati 85 foizga pasayganini aytdi[133][134][135][136]. Qizil dengiz orqali katta hajmdagi savdoning toʻxtatilishi Suvaysh kanalidan foydalanishning kamayishiga olib keldi va bu Misr iqtisodiyotiga zarba boʻlgan[135]. 2024-yil yanvar oyining birinchi haftasida Qizil dengizda har kuni faol boʻlgan yuk tashuvchilarning oʻrtacha soni 105 ta yuk tashuvchi va 58 ta tankerni oʻz ichiga olgan, bu bir hafta oldingi natijalardan ancha kamaygag kamaygan[137][138][139]. Oʻnta yirik konteyner tashuvchi kompaniyalardan oltitasi Qizil dengiz yoʻlidan voz kechishgan[140]. 2023-yil 18-dekabrdan boshlab nisbatan kamroq konteyner tashuvchi kemalar Bob al-Mandeb boʻgʻozidan oʻtmoqdalar[141]. Toʻrtinchi yirik yuk tashish kompaniyasi boʻlgan China Ocean Shipping Company va uning konteyner tashuvchi shoʻba korxonasi OOCL Isroilga barcha xizmatlarni toʻxtatgan[142][143].

Reaksiyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Misr va Isroil[tahrir | manbasini tahrirlash]

Misr prezidenti Abdulfattoh as-Sisiy 27-oktabrdagi voqeadan keyin ishlab chiqarish koʻrgazmasida soʻzlagan nutqida Isroil-Hamas urushidagi barcha tomonlarni Misr suverenitetini hurmat qilishga chaqirgan va Misr armiyasi har qanday vaziyatda mamlakatni himoya qilishga qodirligini taʼkidlagan[144]. 2023-yil dekabr oyi boshida Isroil Gʻarbdagi ittifoqchilarini husiylarning dengizdagi tahdidlariga javob berishga chaqirdi. Isroil milliy xavfsizlik maslahatchisi Tzachi Hanegbi agar tahdidlar davom etsa, „bu blokadani olib tashlash uchun harakat qilamiz“ degan[145]. Maʼlumotlarga koʻra , Southern Transitional Council 2023-yil dekabrida husiylarga qarshi kurashda Isroil bilan hamkorlik qilishga tayyor ekanini aytgan[146]. Al-Isloh, Yamandagi fuqarolar urushidagi hutiylarning harakatlariga qarshi boʻlishiga qaramay, Husiylarning Isroil-Hamas urushiga javobini qoʻllab-quvvatlagan[147].

„Prosperity Guardian“ operatsiyasi: Amerika boshchiligidagi harbiy koalitsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

AQSh harbiy-dengiz kuchlari Qizil dengizda husiylarning raketalarini urib tushirgan boʻlsa-da, ularga qaytarib javob qaytarmadi[148][149]. 2023-yil dekabr oyida ittifoqchilar bilan muzokaralardan soʻng, AQSh Bab-el-Mandeb boʻgʻozi va Adan qoʻltigʻi mintaqasida tijorat kemalari uchun himoya eskortlari boʻlgan koʻp tomonlama dengiz ishchi guruhini tashkil etishini eʼlon qilgan[149]. Operation Prosperity Guardian nomini olgan operatsiya[150] rasman 2023-yil 23-dekabrda boshlangan[151]. Bu 1980-yillardagi " Tanker urushi "[149] davridagi Fors koʻrfazi va Hormuz boʻgʻozida, jumladan, savdo kemalarini hujumdan himoya qilish boʻyicha oʻtmishdagi operatsiyalarga va AQSh harbiy-dengiz kuchlarining 153-sonli qoʻshma ishchi guruhining davom etayotgan dengiz xavfsizligi operatsiyalariga oʻxshaydi[152][153].

Dengiz xavfsizligi uchun boshqa operatsiyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fransiya, Italiya va Hindiston mustaqil ravishda Oʻrta yer dengizi operatsiyasi doirasida Virginio Fasan fregatini yuborgan Hindiston esa Qizil dengizdagi xavfsizlikni mustahkamlash uchun Kolkata sinfidagi ikkita esminet joʻnatgan.

Falastin tarafdorlarining noroziliklari[tahrir | manbasini tahrirlash]

2024-yil yanvar oyi oʻrtalarida Londondagi Falastin tarafdorlari namoyishchilar husiy jangarilarini qoʻllab-quvvatlaganliklarini bildirishgan. Baʼzi namoyishchilar „Yaman, Yaman bilan faxrlanamiz“ kabi shiorlarni aytishgan, boshqalari „Yamandan sharaflar“, „Yamanga rahmat“ va „Buyuk Britaniya va AQSh urushni xohlaydi“ kabi yozuvlarni koʻtarib chiqishgan[154].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Partington, Richard. „What is the Red Sea crisis, and what does it mean for global trade?“. The Guardian (2024-yil 3-yanvar). 2024-yil 8-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 9-yanvar.
  2. ↑ LaRocco. „Red Sea crisis boosts shipping costs, delays – and inflation worries“. CNBC (2024-yil 3-yanvar). 2024-yil 8-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 9-yanvar.
  3. ↑ „US Navy helicopters fire at Yemen's Houthi rebels and kill several in latest Red Sea shipping attack“. Associated Press (2023-yil 31-dekabr). 2024-yil 10-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 10-yanvar.
  4. ↑ Partington, Richard. „What is the Red Sea crisis, and what does it mean for global trade?“. The Guardian (2024-yil 3-yanvar). 2024-yil 8-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 9-yanvar.
  5. ↑ LaRocco. „Red Sea crisis boosts shipping costs, delays – and inflation worries“. CNBC (2024-yil 3-yanvar). 2024-yil 8-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 9-yanvar.
  6. ↑ Diakun. „Houthis target tenth ship in Red Sea as attacks turn increasingly indiscriminate“. Lloyd's List (2023-yil 15-dekabr). 2024-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
  7. ↑ „Yemen's Houthis 'will not stop' Red Sea attacks until Israel ends Gaza war“. Al Jazeera (2023-yil 19-dekabr). 2024-yil 8-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 9-fevral.
  8. ↑ Michaelis, Tamar. „Israel ready to act against Houthi rebels if international community fails to, national security adviser says“. CNN (2023-yil 10-dekabr). 2023-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 10-yanvar.
  9. ↑ References for this being a US-Iran proxy war:
  10. ↑ „Yemen crisis | UNICEF“ (en). www.unicef.org. 2019-yil 26-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 25-fevral.
  11. ↑ „Torture in slow motion: The economic blockade of Yemen and its grave humanitarian consequences - Yemen | ReliefWeb“ (en). reliefweb.int (2022-yil 22-sentyabr). 2023-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 25-fevral.
  12. ↑ „Red Sea crisis: What it takes to reroute the world's biggest cargo ships on a 4,000 mile detour“. BBC (2024-yil 21-yanvar). 2024-yil 21-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 22-yanvar.
  13. ↑ „US names campaign to target Houthis in Yemen "Operation Poseidon Archer"“. CNN. 2024-yil 22-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 22-yanvar.
  14. ↑ Bayoumy, Yara; Ghobari, Mohammed. „Iranian support seen crucial for Yemen's Houthis“ (en). Reuters (2014-yil 15-dekabr). 2023-yil 20-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 3-noyabr.
  15. ↑ „Food crisis and famine | UNICEF Yemen“ (en). www.unicef.org. 2024-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 25-fevral.
  16. ↑ Copp, Tara; Baldor, Lolita. „US military shoots down missiles and drones as it faces growing threats in volatile Middle East“. Associated Press (2023-yil 19-oktyabr). 2023-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 2-noyabr.
  17. ↑ „Yemen's Houthis say Red Sea attacks do not threaten peace with Riyadh“. Reuters (2024-yil 11-yanvar).
  18. ↑ „By bombing Yemen, the west risks repeating its own mistakes“. The Guardian (2024-yil 12-yanvar). 2024-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-yanvar.
  19. ↑ Michaelis, Tamar. „Israel ready to act against Houthi rebels if international community fails to, national security adviser says“. CNN (2023-yil 10-dekabr). 2023-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 27-yanvar.
  20. ↑ Salhani. „Beyond the Red Sea: Who are the Houthis up against inside Yemen?“ (en). Al Jazeera (2024-yil 18-yanvar). — „"The majority of their arms are of Russian, Chinese or Iranian origin, but North Korean weapons and those produced in former Warsaw Pact countries are also present in the arsenal," NR Jenzen-Jones, the director of the Australian-based Armament Research Services, told Voice of America.“. 2024-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 6-fevral.
  21. ↑ Aadil Brar. „Houthi rebel missiles in the Red Sea have a link to China“ (en). Newsweek (2023-yil 20-dekabr). 2024-yil 6-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 6-fevral.
  22. ↑ „Yemen's Houthi rebels claim to launch major drone attack on Israel“ (en-US). The Times of Israel (2023-yil 1-noyabr). 2023-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 2-noyabr.
  23. ↑ 23,0 23,1 „Interview: Inside the Houthi arsenal that can reach Israel“ (en). Amwaj.media. 2023-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 2-noyabr.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 Jalal. „The Houthis' Red Sea missile and drone attack: Drivers and implications“ (en). Middle East Institute. 2023-yil 3-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 3-noyabr.
  25. ↑ Copp, Tara; Baldor, Lolita. „US military shoots down missiles and drones as it faces growing threats in volatile Middle East“. Associated Press (2023-yil 19-oktyabr). 2023-yil 19-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 2-noyabr.Copp, Tara; Baldor, Lolita (19 October 2023). „US military shoots down missiles and drones as it faces growing threats in volatile Middle East“. Associated Press. Archived from the original on 19 October 2023. Retrieved 2 November 2023.
  26. ↑ Liebermann, Oren. „Incident involving US warship intercepting missiles near Yemen lasted 9 hours“. CNN (2023-yil 20-oktyabr). 2023-yil 30-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 30-oktyabr.
  27. ↑ „IntelBrief: Houthi Involvement in Mideast War Hinders Prospects for a Yemen Settlement“ (en). The Soufan Center (2023-yil 8-noyabr). 2023-yil 11-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-noyabr.
  28. ↑ Hassan, Ahmed Mohamed; Williams, Dan. „Drone blasts hit two Egyptian Red Sea towns, Israel points to Houthi“ (en). Reuters (2023-yil 27-oktyabr). 2023-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 28-oktyabr.
  29. ↑ „Blasts hit two Egyptian Red Sea towns near Israel border, six injured“ (en). Al Jazeera English. 2023-yil 7-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 28-oktyabr.
  30. ↑ Fabian, Emanuel. „Missile that hit Egypt likely came from Yemen, IDF indicates; 2nd Sinai impact reported“. The Times of Israel (2023-yil 27-oktyabr). 2023-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 2-noyabr.
  31. ↑ „Yemen's Houthi rebels appear to threaten Israel: 'Eilat'“. The Times of Israel (2023-yil 28-oktyabr). 2023-yil 30-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 2-noyabr.
  32. ↑ Nereim, Vivian; Al-Batati, Saeed. „Yemen's Houthi militia claims to have launched an attack on Israel.“ (en-US). The New York Times (2023-yil 31-oktyabr). 2023-yil 1-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 2-noyabr.
  33. ↑ Malyasov. „Israel shoots down Houthi cruise missiles using F-35i Adir fighter jets“. Defence Blog (2023-yil 2-noyabr). 2023-yil 2-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 3-noyabr.
  34. ↑ Fabian. „In first, Arrow downs Eilat-bound missile from 'Red Sea area'; Houthis claim attack“ (en-US). The Times of Israel (2023-yil 1-noyabr). 2023-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 3-noyabr.
  35. ↑ Barber, Harriet. „How Israel shot down a ballistic missile in space for the first time“ (en-GB). The Telegraph (2023-yil 4-noyabr). 2023-yil 23-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 24-noyabr.
  36. ↑ „Houthis Claim Responsibility for Attack on Israel“ (en). Asharq Al-Awsat (2023-yil 1-noyabr). 2023-yil 23-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 2-noyabr.
  37. ↑ Watson. „U.S. MQ-9 Drone shot down off the coast of Yemen“. CBS News (2023-yil 8-noyabr). 2023-yil 8-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 8-noyabr.
  38. ↑ „Israel strikes Syria after drone hits southern Eilat city – Israeli military“ (en). Reuters (2023-yil 9-noyabr). 2023-yil 10-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 11-noyabr.
  39. ↑ Fabian. „Israel's Arrow 3 has made its 1st-ever interception, downing likely Yemen-fired missile“. The Times of Israel (2023-yil 9-noyabr). 2023-yil 9-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 9-noyabr.
  40. ↑ „Yemen's Houthis say they fired ballistic missiles towards Israel“. Al Jazeera English (2023-yil 14-noyabr). 2023-yil 14-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 15-noyabr.
  41. ↑ Watson. „U.S. Navy warship shoots down drone fired from Yemen“. CBS News (2023-yil 15-noyabr). 2023-yil 15-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 15-noyabr.
  42. ↑ Fabian. „IDF says it shot down cruise missile — apparently fired by Houthis — over Red Sea“. The Times of Israel (2023-yil 22-noyabr). 2023-yil 23-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 22-noyabr.
  43. ↑ Irwin. „US warship shoots down multiple 'attack drones' in Red Sea“. The Hill (2023-yil 23-noyabr). 2023-yil 23-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 23-noyabr.
  44. ↑ „Yemen's Houthis say they launched ballistic missiles at Israel“ (en). Reuters (2023-yil 6-dekabr). 2023-yil 6-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-dekabr.
  45. ↑ „French naval ship in Red Sea intercepts 2 drones launched from Houthi-held Yemen port“. The Times of Israel. Agence France-Presse (2023-yil 10-dekabr). 2023-yil 12-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-dekabr.
  46. ↑ Joyce. „Timeline of the Red Sea Crisis (October — December 2023)“ (History timeline). Medium (2024-yil 21-fevral). 2024-yil 26-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 21-fevral.
  47. ↑ „French warship intercepts Huthis aerial attack on Norwegian tanker near Red Sea“. France 24 (2023-yil 12-dekabr). 2023-yil 12-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 9-fevral.
  48. ↑ „French Frigate Languedoc Intercepts Yet Another Drone from Yemen“. Naval News (2023-yil 12-dekabr). 2024-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 9-fevral.
  49. ↑ „US, UK forces down 15 drones over Red Sea as Houthis vow to keep up attacks on Israel“. The Times of Israel (2023-yil 16-dekabr). 2023-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-dekabr.
  50. ↑ „Egypt forces intercept, down flying object off Dahab coast“. Ahram Online (2023-yil 16-dekabr). Qaraldi: 2023-yil 16-dekabr.
  51. ↑ Copp, Tara. „Houthis launch sea drone to attack ships hours after US, allies issue 'final warning'“. Associated Press. Yahoo! News. Associated Press (2024-yil 4-yanvar). 2024-yil 4-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 4-yanvar.
  52. ↑ „Houthi Leader: Ships Should Renounce Israel or Risk Attack“ (en). The Maritime Executive. 2024-yil 8-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 9-yanvar.
  53. ↑ „US and UK hint at military action after largest Houthi attack in Red Sea“ (2024-yil 10-yanvar). 2024-yil 11-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 11-yanvar.
  54. ↑ „US military seizes Iranian missile parts bound for Houthi rebels in raid where 2 SEALs went missing“ (en). Associated Press (2024-yil 16-yanvar). 2024-yil 16-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 16-yanvar.
  55. ↑ Britzky. „US officials say Iranian-made weapons intended for Houthis were seized in raid“ (en). CNN (2024-yil 16-yanvar). 2024-yil 16-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 16-yanvar.
  56. ↑ Liebermann. „US and UK carry out strikes against Iran-backed Houthis in Yemen“ (en). CNN (2024-yil 11-yanvar). 2024-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-yanvar.
  57. ↑ „US-UK coalition strike Iran-backed Houthi targets in Yemen after spate of ship attacks in Red Sea“. Fox News (2024-yil 11-yanvar). 2024-yil 11-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 12-yanvar.
  58. ↑ „Any US attack on Yemen's Houthis will 'not go without response'“ (en). Al Jazeera. 2024-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 12-yanvar.
  59. ↑ „US, UK Strike Back at Several Houthi Sites in Yemen“ (en). Voice of America (2024-yil 11-yanvar). 2024-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 12-yanvar.
  60. ↑ „US military strikes another Houthi-controlled site after warning ships to avoid parts of Red Sea“ (en). ABC News. 2024-yil 13-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 13-yanvar.
  61. ↑ „US military strikes another Houthi-controlled site after warning ships to avoid parts of Red Sea“ (en). Associated Press (2024-yil 12-yanvar). 2024-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 13-yanvar.
  62. ↑ „Houthis report fresh US-British airstrikes on Yemen's Hodeida“. Al Arabiya (2024-yil 14-yanvar). 2024-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-yanvar.
  63. ↑ „US denies Houthi reports of fresh strikes in Yemen“. Agence France-Presse. Al-Monitor (2024-yil 14-yanvar). 2024-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-yanvar.
  64. ↑ „Yemen Houthi rebels fire missile at US warship in Red Sea in first attack after American-led strikes“ (en). Associated Press (2024-yil 15-yanvar). 2024-yil 15-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 15-yanvar.
  65. ↑ @Liz_Friden. „Fact Check: Reports the Houthi's successfully hit a U.S. Navy ship are not true, U.S. defense officials tell Fox News.“ (2024-yil 24-yanvar). 2024-yil 24-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 24-yanvar.
  66. ↑ „Yemen's Houthis targeted Israel's Eilat with ballistic missiles“ (en-US). The Jerusalem Post (2024-yil 2-fevral). 2024-yil 3-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 3-fevral.
  67. ↑ „Live updates: U.S. and U.K. launch new wave of strikes, this time targeting Houthis in Yemen“ (en). NBC News (2024-yil 3-fevral). 2024-yil 3-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 3-fevral.
  68. ↑ „German military ship sails toward Red Sea to join EU mission against Houthi attacks“. FOX News (2024-yil 8-fevral). 2024-yil 8-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 8-fevral.
  69. ↑ „Yemen's Houthis say 17 rebels killed in US-led attacks“ (en). Al Jazeera. 2024-yil 10-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 10-fevral.
  70. ↑ Schmitt, Eric. „The U.S. says it seized more weapons from Iran intended for the Houthis.“ (en-US). The New York Times (2024-yil 15-fevral). 2024-yil 15-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 15-fevral.
  71. ↑ „EU launches Red Sea naval mission to protect shipping“ (en). Al Jazeera (2024-yil 19-fevral). 2024-yil 19-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 19-fevral.
  72. ↑ „EU launches mission to protect ships in Red Sea from Houthis. It won't partake in military strikes“ (en). ABC News (2024-yil 19-fevral). 2024-yil 19-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 19-fevral.
  73. ↑ Norman. „Houthis claim to shoot down US MQ-9 Reaper drone in Red Sea“. FOX News (2024-yil 19-fevral). 2024-yil 19-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 19-fevral.
  74. ↑ „Attacks on ships and US drones show Yemen's Houthis can still fight despite US-led airstrikes“ (en). ABC News. 2024-yil 20-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 20-fevral.
  75. ↑ „'Israeli' ship targeted by Houthis is Liberia-flagged, says Ambrey“. Reuters (2024-yil 20-fevral). 2024-yil 21-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 20-fevral.
  76. ↑ „Houthis order 'ban' on Israel, US and UK-linked ships in the Red Sea“ (en). Al Jazeera. 2024-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 22-fevral.
  77. ↑ „Missiles set ship ablaze off Yemen as Houthis officially ban Israeli maritime traffic“. The Times of Israel (2024-yil 22-fevral). 2024-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 22-fevral.
  78. ↑ „Houthi rebel attack sets cargo ship ablaze, forces Israel to intercept another attack near Eilat“ (en). AP News (2024-yil 22-fevral). 2024-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 22-fevral.
  79. ↑ „Houthi chief vows to step up Red Sea strikes as group confirms Eilat attack“. The Times of Israel (2024-yil 22-fevral). 2024-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 22-fevral.
  80. ↑ „US and UK carry out fourth round of coalition strikes against a wide range of Houthi targets in Yemen | CNN Politics“ (en). CNN (2024-yil 24-fevral). Qaraldi: 2024-yil 26-fevral.
  81. ↑ „Yemen's Houthi rebels report first civilian death in US-UK strikes“. The Times of Israel (2024-yil 26-fevral). Qaraldi: 2024-yil 26-fevral.
  82. ↑ Swinhoe. „At least one subsea fiber cable damaged in the Red Sea, some reports blame Houthi rebels“. Data Center Dynamics (2024-yil 26-fevral).
  83. ↑ „Houthis knock out underwater cables linking Europe to Asia - report“ (en). The Jerusalem Post | JPost.com (2024-yil 26-fevral). Qaraldi: 2024-yil 26-fevral.
  84. ↑ „Houthis deny targeting underwater cables amid marine disaster warning“. The Guardian. Qaraldi: 2024-yil 28-fevral.
  85. ↑ „Greece approves joining EU mission in Red Sea, deploying navy frigate to protect commercial vessels“. Anadolu Agency. Qaraldi: 2024-yil 26-fevral.
  86. ↑ „Doppel-Panne im Roten Meer: Deutsches Kriegsschiff zielt auf US-Drohne“.
  87. ↑ Dixon (g_dixon). „Houthis link Rubymar salvage to Gaza aid as stricken vessel leaks fuel“ (en). TradeWinds | Latest shipping and maritime news (2024-yil 27-fevral). Qaraldi: 2024-yil 28-fevral.
  88. ↑ „German frigate deployed in Red Sea intercepts Houthi drones for first time“. Al Arabiya (2024-yil 28-fevral). Qaraldi: 2024-yil 28-fevral.
  89. ↑ „Rotes Meer: Fregatte »Hessen« wehrt ersten Huthi-Angriff ab“. Der Spiegel (2024-yil 28-fevral).
  90. ↑ „Ship sinking in Red Sea after Houthi attack drifts north - as US Navy offer help“.
  91. ↑ Wintour. „Italian warship forced to shoot down Houthi missile in Red Sea“. The Observer (2024-yil 3-mart).
  92. ↑ „Houthi minister: Ships entering Yemeni waters must now obtain permit“. The Times of Israel (2024-yil 4-mart). Qaraldi: 2024-yil 5-mart.
  93. ↑ „Japan condemns Yemen's Houthi rebels hijack of cargo ship in Red Sea“ (en-GB). BBC News (2023-yil 20-noyabr). 2023-yil 24-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 24-noyabr.
  94. ↑ Gambrell, Jon. „Yemen rebels' helicopter-borne attack on ship raises risks in Red Sea“. Associated Press (2023-yil 22-noyabr). 2023-yil 23-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 24-noyabr.
  95. ↑ „Yemen's Houthis say will target all ships owned, operated by Israeli companies“. Al Arabiya English (2023-yil 19-noyabr). 2023-yil 25-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 24-noyabr.
  96. ↑ „Seized Galaxy Leader ship in Yemen's Hodeidah port area -owner“. Reuters (2023-yil 20-noyabr). 2023-yil 20-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 21-noyabr.
  97. ↑ „Yemen's Houthis hijack Israeli-linked ship in Red Sea, take 25 crew members hostage“. Al Arabiya English (2023-yil 19-noyabr). 2023-yil 26-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 24-noyabr.
  98. ↑ Gambrell. „An Israeli-owned ship was targeted in suspected Iranian attack in Indian Ocean, US official tells AP“. Associated Press News (2023-yil 25-noyabr). 2023-yil 25-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 25-noyabr.
  99. ↑ Fabian. „IDF says it shot down a drone over Red Sea heading toward Eilat“. The Times of Israel (2023-yil 25-noyabr). 2023-yil 25-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 25-noyabr.
  100. ↑ Gambrell. „Israeli-linked oil tanker seized off the coast of Aden, Yemen, intelligence firm says“. ABC News. 2023-yil 26-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 26-noyabr.
  101. ↑ Gambrell. „US Navy seizes attackers who held Israel-linked tanker. Missiles from rebel-controlled Yemen follow“. Associated Press (2023-yil 26-noyabr). 2023-yil 26-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 26-noyabr.
  102. ↑ 102,0 102,1 Lopez. „U.S., Partner Nation Task Force Respond to Commercial Vessel Distress Call“. U.S. Department of Defense (2023-yil 27-noyabr). 2023-yil 8-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 11-dekabr.
  103. ↑ Seligman. „Pentagon: Suspected Somali pirates behind cargo ship attack in the Middle East“. Politico (2023-yil 27-noyabr). 2023-yil 27-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 27-noyabr.
  104. ↑ „3 commercial ships hit by missiles in Houthi attack in Red Sea, US warship downs 3 drones“. Associated Press (2023-yil 3-dekabr). 2023-yil 4-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 6-dekabr.
  105. ↑ Nakhoul, Samia; Hafezi, Parisa. „Exclusive: Iranian and Hezbollah commanders help direct Houthi attacks in Yemen, sources say“. Reuters (2024-yil 20-yanvar). 2024-yil 20-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 20-yanvar.
  106. ↑ Solomon, Jay. „Iran's Revolutionary Guard deployed in Yemen“. Semafor (2024-yil 15-yanvar). 2024-yil 26-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 15-yanvar.
  107. ↑ „Iranian Spy Ship Helps Houthis Direct Attacks on Red Sea Vessels“. The Wall Street Journal. 2023-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 23-dekabr.
  108. ↑ „Iran Update, December 22, 2023“. Institute for the Study of War. 2023-yil 23-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 23-dekabr.
  109. ↑ „Iranian warship Alborz enters Red Sea amid tensions: State media“. Al Arabiya English (2024-yil 1-yanvar). 2024-yil 2-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 3-yanvar.
  110. ↑ „후티 반군 '북한 미사일' 사용 전적 주목...최근 '한글 표기' 발견되기도“ (ko). Voice of America (2024-yil 19-yanvar). 2024-yil 19-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 3-fevral.
  111. ↑ „Yemen: Houthis Attack Civilian Ships | Human Rights Watch“. Human Rights Watch (2023-yil 13-dekabr). 2024-yil 1-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 1-yanvar.
  112. ↑ Ravid. „U.S. warns Houthis to stop attacks in Red Sea“. Axios (2023-yil 15-dekabr). 2023-yil 15-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 15-dekabr.
  113. ↑ Jolly, Jasper. „More than 100 container ships rerouted from Suez canal to avoid Houthi attacks“. The Guardian (2023-yil 20-dekabr). 2023-yil 21-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 22-dekabr.
  114. ↑ Bonell. „How are Houthi seizures in the vital Red Sea shipping lane impacting global trade?“. The Times of Israel (2023-yil 14-dekabr). 2023-yil 14-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 15-dekabr.
  115. ↑ „The $9.4 billion dilemma: Egypt will need to act against Houthis to protect Suez Canal“ (en). ctech (2023-yil 18-dekabr). 2023-yil 19-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 19-dekabr.
  116. ↑ „Egypt could be big casualty of Houthi attacks on Israel“ (en). Globes (2023-yil 12-may). 2023-yil 19-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 19-dekabr.
  117. ↑ LaRocco. „MSC, the world's largest shipping carrier, joins shipping giants Hapag-Lloyd and Maersk in Red Sea travel pause amid attacks“. CNBC (2023-yil 16-dekabr). 2023-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-dekabr.
  118. ↑ „Maersk to pause all container ship traffic through the Red Sea“. Reuters (2023-yil 15-dekabr). Qaraldi: 2023-yil 16-dekabr.
  119. ↑ „More shipping giants suspend passage via Red Sea after attacks“. Al Monitor (2023-yil 16-dekabr). 2023-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-dekabr.
  120. ↑ „Chinese Shipping Giant COSCO Halts Red Sea Transit Amid Attacks“ (en). Caixin Global (2023-yil 19-dekabr). 2023-yil 22-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 22-dekabr.
  121. ↑ „Shipping firms suspend Red Sea traffic after Yemen rebel strikes“. The Japan Times (2023-yil 16-dekabr). 2023-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-dekabr.
  122. ↑ 122,0 122,1 Jones. „BP pauses all Red Sea shipments after rebel attacks“. BBC (2023-yil 18-dekabr). 2023-yil 18-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 18-dekabr.
  123. ↑ „Shipping giant Maersk prepares to resume operations in Red Sea“. CNBC (2023-yil 24-dekabr). 2023-yil 24-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 25-dekabr.
  124. ↑ Wintour. „US to announce expanded protection force for Red Sea shipping“. The Guardian (2023-yil 17-dekabr). 2024-yil 9-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 9-yanvar.
  125. ↑ Durbin, Adam. „US Navy helicopters destroy Houthi boats in Red Sea after attempted hijack“. BBC News (2023-yil 31-dekabr). 2023-yil 31-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 31-dekabr.
  126. ↑ Cooban. „Tesla to pause German production over Red Sea disruption“ (en). CNN (2024-yil 12-yanvar). 2024-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 12-yanvar.
  127. ↑ Capoot. „Tesla stock down on Red Sea delays, rising labor costs and price cuts“ (en). CNBC (2024-yil 12-yanvar). 2024-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 12-yanvar.
  128. ↑ „Volvo Cars pauses production in Belgium due to Red Sea attacks“. Reuters (2024-yil 12-yanvar). Qaraldi: 2024-yil 12-yanvar.
  129. ↑ „Shell halts Red Sea shipments over attack fears: report“. Agence France-Press (2024-yil 16-yanvar). 2024-yil 16-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 16-yanvar.
  130. ↑ „Evergreen Suspends Israel Shipping Services“. Barron's. Dow Jones. AFP (2023-yil 18-dekabr). 2024-yil 29-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 29-yanvar.
  131. ↑ Pietsch, Bryan. „How Houthi attacks on ships in the Red Sea threaten Israel's economy“. Washington Post (2024-yil 20-yanvar). 2024-yil 23-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 29-yanvar.
  132. ↑ „Report: COSCO Quits Serving Israel“. The Maritime Executive (2024-yil 7-yanvar). 2024-yil 24-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 25-yanvar.
  133. ↑ Rabinovitch, Ari. „Israel's Eilat Port sees 85% drop in activity amid Red Sea Houthi attacks“. Reuters (2023-yil 21-dekabr). Qaraldi: 2024-yil 25-yanvar.
  134. ↑ Pietsch, Bryan. „How Houthi attacks on ships in the Red Sea threaten Israel's economy“. Washington Post (2024-yil 20-yanvar). 2024-yil 23-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 29-yanvar.
  135. ↑ 135,0 135,1 Wintour. „US to announce expanded protection force for Red Sea shipping“. The Guardian (2023-yil 17-dekabr). 2024-yil 9-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 9-yanvar.
  136. ↑ Gronholt-pedersen. „Maersk warns of major disruption as it diverts ships away from Red Sea“. Reuters (2024-yil 5-yanvar).
  137. ↑ Miller, Greg. „As Red Sea risk spooks container shipping, tankers remain unfazed“. FreightWaves (2024-yil 8-yanvar). 2024-yil 4-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 4-fevral.
  138. ↑ Miller, Greg. „Red Sea fallout much greater for containers than tankers, bulkers“. FreightWaves (2023-yil 20-dekabr). 2024-yil 13-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 13-yanvar.
  139. ↑ Raanan, Tomer. „Houthi leader tells ships to deny Israel links on AIS“. Lloyd's List Intelligence (2024-yil 8-yanvar). 2024-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 12-yanvar.
  140. ↑ Ziady, Hanna. „How the Red Sea crisis could clobber the global economy“. CNN (2024-yil 12-yanvar). 2024-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 13-yanvar.
  141. ↑ Kumagai, Takeo; Gordon, Meghan; Mohindru, Sameer. „Red Sea shipping slumps after US airstrikes in Yemen trigger retaliation fears“. S&P Global Commodity Insights (2024-yil 12-yanvar). 2024-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-yanvar.
  142. ↑ „Report: COSCO Quits Serving Israel“. The Maritime Executive (2024-yil 7-yanvar). 2024-yil 24-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 25-yanvar.
  143. ↑ „Houthis Won't Target Chinese, Russian Ships in Red Sea“. Voice of America (2024-yil 19-yanvar). 2024-yil 25-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 25-yanvar.
  144. ↑ „Sisi Urges All to Respect Egypt's Sovereignty after Drone Incidents“. Asharq Al-Awsat (2023-yil 28-oktyabr). 2023-yil 10-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 10-dekabr.
  145. ↑ Gambrell, Jon. „A missile fired by Yemen's Houthi rebels strikes a Norwegian-flagged tanker in the Red Sea“. Associated Press News (2013-yil 12-dekabr). 2023-yil 12-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-dekabr.
  146. ↑ „Yemen's STC 'ready to work with Israel' against Houthis“. New Arab (2023-yil 12-dekabr). 2023-yil 14-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 14-dekabr.
  147. ↑ „Did the Gaza War Deepen the Houthi-Islahi Rapprochement or Bring it to the Surface?“. South24 (2024-yil 10-yanvar). 2024-yil 14-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 14-yanvar.
  148. ↑ Baldor. „Who are the Houthis and why hasn't the US retaliated for their attacks on ships in the Middle East?“. Associated Press (2023-yil 7-dekabr). 2023-yil 12-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-dekabr.
  149. ↑ 149,0 149,1 149,2 Lillis. „US military in talks to escort commercial ships in Red Sea amid attacks from Iranian-backed militants“. CNN (2023-yil 7-dekabr). 2023-yil 12-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 12-dekabr.
  150. ↑ Altman. „Newly Formed Operation Prosperity Guardian To Protect Red Sea Shipping“ (en). The Drive (2023-yil 16-dekabr). 2023-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-dekabr.
  151. ↑ Gronholt-pedersen. „Maersk warns of major disruption as it diverts ships away from Red Sea“. Reuters (2024-yil 5-yanvar).
  152. ↑ Van der Haegen. „Pirates ahoy: Why battling Houthis will be tougher than Somali raiders“. Politico Europe (2023-yil 4-yanvar). 2024-yil 9-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 9-yanvar.
  153. ↑ Wintour. „US to announce expanded protection force for Red Sea shipping“. The Guardian (2023-yil 17-dekabr). 2024-yil 9-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 9-yanvar.
  154. ↑ Bird, Steve; Parker, Fiona. „Watch: Pro-Palestinian demonstrators chant support for Houthi rebel attacks“ (en-GB). The Telegraph (2024-yil 13-yanvar). 2024-yil 15-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 21-yanvar. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qizil_dengiz_inqirozi&oldid=4142896" dan olindi