Plutos
Plutos (qadimgi yunoncha: Πλοῦτος „boylik“, lotincha: Plutus) — yunon mifologiyasidagi boylik xudosi[1], Demetra va Iasionning oʻgʻli[2], Kritdagi Tripolda tugʻilgan[3]. Gomerning „Odisseya“sida Demetra va Iasion afsonasi eslatib oʻtilgan, unga koʻra ular Plutni uch marta shudgorlangan mevali Krit dalasida tugʻadilar; Demetrani rashk qilgan Zevs esa Iasionni chaqmoq bilan oʻldiradi. Gesiodning fikriga koʻra, Plutos (boylik) tugʻilishi timsolida Demetraning Iasion bilan uch marta haydalgan yerlarda qoʻshilishi bilan uning odamlarni dehqonchilikka oʻrgatgani koʻrsatilgan[4]. Koʻpincha moʻl-koʻlchilik shohi bilan tasvirlangan — unumdorlik va boylik ramzi[5].
Uning ismi po-ro-u-te-u, po-ro-u-te-wo Miken ismlari bilan bogʻliq boʻlishi mumkin[6].
Plutos Demetra va Persefona bilan bogʻliq. Demetra Garmoniyaning toʻyida boylik — bugʻdoy sovgʻa qiladi[7]. Bu maʼbudalarning sevgisiga sazovor boʻlgan har bir kishi, odamlarga moʻl-koʻl zahiralar va podalar bergan Plutosning homiyligi ostiga tushgan. Ikkala maʼbudaga sigʻinish bilan birlashish, shuningdek, Plutus (Πλοῦτος) va Pluton (Πλούτων) yoki Hades (ᾍδης) ni tenglashtirishga olib keldi, chunki oʻliklarning xudosi son-sanoqsiz yer osti boyliklari xoʻjayini deb hisoblangan.
Plutos koʻr deyiladi[8], Zevs u halol odamlarni noinsoflardan ajrata olmasligi uchun uni koʻr qilib qoʻyadi[9], Asklepiy koʻrish qobiliyatini tiklaydi[10].
Adabiyot va sanʼatda[tahrir | manbasini tahrirlash]
U haqda Orfiklar[11] eslatib oʻtgan. Aristofanning „Plutos“ komediyasining bosh qahramoni. Afinada uning bolaligidagi haykali boʻlgan[12]. U Tixaning qoʻllarida tasvirlangan[13].
Aristofanning „Plutos“ komediyasida Xudo boylikni adolatli taqsimlashga qodir boʻlmagan koʻr chol sifatida tasvirlangan. Keyin Asklepiy ibodatxonasida shifo topgan Plutos boylikni boylardan tortib olib kambagʻallarga beradi, bu esa kulgili vaziyatlarga olib keladi: hech kim ishlashni xohlamaydi va xudolar boyigan kambagʻallarga kunlik ishchi sifatida yollanadi.
Dantening „Ilohiy komediya“ asaridagi Plutos (Pluto) (Doʻzaxning VII qoʻshigʻi) hayvonga oʻxshash iblis boʻlib, jahannamning toʻrtinchi doirasiga kirishni qoʻriqlaydi, u yerda baxillar va isrofgarlar qatl qilinadi.
Plutus qahramoni Gyotening Faust asarida gavdalantirilgan va asardagi boylik xudosi hisoblanadi. Plutos, Ahmoqlik maqtovida, Rotterdam Erazmga oʻzini xudolar va odamlarning yagona va haqiqiy otasi deb tamishtiradi. „Qadim zamonlarda, hozirgi kabi, hamma narsa amalga oshgan va amalga oshmoqda — muqaddas narsalar ham va dunyoviy narsalar ham“. „Urush, tinchlik, davlat hokimiyati, kengashlar, sudlar, xalq majlislari, nikohlar, ittifoqlar, qonunlar, sanʼat, oʻyin — kulgu, ilmiy ishlarning barchasi uning hukmlariga bogʻliq, nafas ham yetmaydi — qisqasi, tirik jonning barcha jamoat va xususiy ishlari“. „Uning yordamisiz barcha mana shu sheʼriy xudolar, — hatto oliy xudolar ham umuman dunyoda boʻlmagan boʻlardi yoki ular eng dahshatli tarzda maqsadsiz yashagan boʻlar edilar. U kimga gʻazablansa (Plutos), unga Pallada ham yordam bermaydi. Aksincha, unga kim yoqsa, Yupiterning oʻz momaqaldiroqlari bilan uning ishi boʻlmaydi“.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Mifi narodov mira. M., 1991-92. V 2 t. T. 2. S. 317, Lyubker F. Realniy slovar klassicheskix drevnostey. M., 2001. V 3 t. T. 3. S. 108
- ↑ Gesiod. Teogoniya 969—974; Gigin. Astronomiya II 4, 7
- ↑ Diodor Sitsiliyskiy. Istoricheskaya biblioteka V 77, 1
- ↑ „Греческая мифология. ДЕМЕТРА“. 2014-yil 18-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 27-mart.
- ↑ Δημήτηρ // Реальный словарь классических древностей / авт.-сост. Ф. Любкер ; Под редакцией членов Общества классической филологии и педагогики Ф. Гельбке, Л. Георгиевского, Ф. Зелинского, В. Канского, М. Куторги и П. Никитина. — СПб., 1885.
- ↑ Predmetno-ponyatiyniy slovar grecheskogo yazika. Mikenskiy period. L., 1986. S. 116
- ↑ Diodor Sitsiliyskiy. Istoricheskaya biblioteka V 49, 4
- ↑ Gipponakt, fr. 36 Uest
- ↑ Aristofan. Plutos 90
- ↑ Aristofan. Plutos 738
- ↑ Orficheskie gimni LXVIII 9
- ↑ Pavsaniy. Opisanie Elladi I 8, 3
- ↑ Pavsaniy. Opisanie Elladi IX 16, 1