Parafin mumi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Parafinli sham

Parafin mumi (yoki neft mumi) 20 dan 40 gacha uglerod atomlarini oʻz ichiga olgan uglevodorod molekulalari aralashmasidan iborat boʻlgan neft, koʻmir yoki neft slanetsidan olingan yumshoq, rangsiz qattiq modda. Xona haroratida qattiq va taxminan 37°C (99°F) dan yuqori haroratda eriy boshlaydi[1], qaynash nuqtasi 370°C (698°F) dan yuqori[2]. Parafin mumi uchun keng tarqalgan maxsulotlar orasida soqol moylari, elektr izolyatsiyasi va shamlar mavjud[3]. Boʻyalgan kerosin mumidan rangli qalamlar ishlab chiqarish mumkin. U kerosin va baʼzan kerosin deb ataladigan boshqa neft mahsulotlaridan farq qiladi[4].

Boʻyalmagan, hidsiz kerosin shamlar koʻk-oq rangga ega. Kerosin mumi birinchi marta 1830-yilda Germaniyada Karl von Reichenbach tomonidan yaratilgan va sham tayyorlash texnologiyasida katta natijalar koʻrsatgan, chunki u yogʻli shamlardan koʻra toza, yaxshi yonadi va ishlab chiqarish arzonroq[5].

Kimyoda kerosin alkan bilan sinonim sifatida ishlatiladi, umumiy formulasi CnH2n+2 boʻlgan uglevodorodlar hisoblanadi. Bu nom lotincha parum („juda oz“) + affinis soʻzidan olingan boʻlib, kerosinning reaktiv tabiatiga ishora qiluvchi „yaqin yoʻqligi“ yoki „reaktiv etishmasligi“ degan maʼnoni anglatadi[6].

Xususiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Parafin mumi asosan oq, hidsiz, taʼmsiz, mumsimon qattiq modda sifatida maʼlum, odatda erish nuqtasi taxminan 46 — 68 °C (115 — 154 °F)[7] va zichligi 900kg/m3[8]. U suvda erimaydi, lekin efir, benzol va baʼzi efirlarda eriydi. Parafin koʻpincha kimyoviy reagentlar bilan taʼsirlashmaydi, lekin tezda yonadi[9]. Uning yonish issiqligi 42 MJ/kgni tashkil qiladi[10].

Uglevodorod C31H64 kerosin mumining odatiy tarkibiy qismidir.

Parafin mumi, 1013 dan 1017 omcha boʻlgan qarshilikka ega boʻlgan ajoyib elektr izolyatoridir[11]. Bu baʼzi plastmassalardan (xususan, teflondan) tashqari deyarli barcha materiallardan yaxshiroq. Bu samarali neytron moderatori boʻlib, Jeyms Chadvikning 1932-yildagi tajribalarida neytronni aniqlash uchun ishlatilgan[12][13].

Parafin mumi issiqlikni saqlash uchun ajoyib material boʻlib, oʻziga xos issiqlik sigʻimi 2,14 — 2,9 Joul, g−1, K−1 (kelvin, gramm, joul) va termoyadroviy issiqligi200 — 220 Joul, g−1ga teng[14]. 1970-yillarning boshlarida ekipajning Oyga parvozi chogʻida, tortib olinadigan radiatorlar bilan birga kerosin mumi Lunar Roving Vehicle elektronikasini sovutish uchun ishlatilgan[15]. Mum eriganida sezilarli darajada kengayadi va uni sanoat, maishiy va ayniqsa, avtomobil ehtiyot qismlari uchun mum elementli termostatlarda ishlatishga imkon beradi[16][17].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Parafin mumi birinchi marta 1830-yilda nemis kimyogari Karl von Reichenbach tomonidan neftda tabiiy ravishda uchraydigan mumsimon moddalarni samarali ajratish va tozalash usulini ishlab chiqish paytida yaratilgan. Parafin — sham ishlab chiqarish sanoatida katta homashyo hisoblanadi, chunki u toza yonadi va boshqa sham yoqilgʻilariga qaraganda arzonroq. Parafin mumi dastlab past erish nuqtasiga ega edi, bu kamchilikni stearik kislota qoʻshilishi bilan bartaraf etildi. Kerosin mumini ishlab chiqarish XX asrning boshlarida neft va goʻshtni qayta ishlash sanoatining oʻsishi tufayli jadal rivojlandi, bu esa qoʻshimcha mahsulot sifatida kerosin va stearin kislotasi kaʼbi mahsulotlar ishlab chiqarildi[5].

Mehnatni muhofaza qilish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Odamlar ish joyida kerosindan nafas olishi, teri va koʻzini qashish orqali oʻz organizmiga nojoʻya taʼsir koʻrsatishi mumkin. Milliy Kasbiy Xavfsizlik va Salomatlik Instituti (NIOSH) kerosin mumi tutuni taʼsir qilish chegarasini (REL) 8 soat ish kunida 2mg/m3 qilib beldiladi[18].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Freund, Mihály. Paraffin products: properties, technologies, applications. Amsterdam, The Netherlands: Elsevier, 1982 — 121 bet. ISBN 978-0-444-99712-8. 
  2. ↑ „Paraffin Wax“. Chemical book. Qaraldi: 25-oktabr 2013-yil.
  3. ↑ Raw materials and candles production processes (Wayback Machine saytida 2020-03-21 sanasida arxivlangan), AECM
  4. ↑ Charles B. Willingham. „Research Paper RP1670 | Vapor Pressures and Boiling Points of Some Paraffin, Alkylcycopentane, Alkylcyclohexane and Alkylbenzene Hydrocarbons“. National Institute of Standards and Technology. US Department of Commerce National Bureau of Standards.
  5. ↑ 5,0 5,1 „History of Candles“. National Candle Association. Qaraldi: 25-fevral 2016-yil.
  6. ↑ „Paraffin, n“,Oxford English Dictionary. Oxford, England: Oxford University Press, 2009-yil mart. 
  7. ↑ Nasser, William E „Waxes, Natural and Synthetic“,. Encyclopedia of Chemical Processing and Design McKetta, John J: . New York: Marcel Dekker, 1999 — 17 bet. ISBN 978-0-8247-2618-8.  This can vary widely, even outside the quoted range, according to such factors as oil content and crystalline structure.
  8. ↑ Kaye. „Mechanical properties of materials“. Kaye and Laby Tables of Physical and Chemical Constants. National Physical Laboratory. 2008-yil 11-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-oktabr 2013-yil.
  9. ↑ Seager, Spencer L. „Alkane reactions“,. Chemistry for Today: General, Organic, and Biochemistry. Belmont, California: Cengage, 19-yanvar 2010-yil — 364 bet. ISBN 978-0-538-73332-8. 
  10. ↑ Wiener, Harry (1947-yil yanvar). „Structural Determination of Paraffin Boiling Points“. Journal of the American Chemical Society. 69-jild, № 1. 17–20-bet. doi:10.1021/ja01193a005. ISSN 0002-7863. PMID 20291038. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  11. ↑ „Electrical insulating materials“. Kaye and Laby Tables of Physical and Chemical Constants. National Physical Laboratory (1995). 2007-yil 27-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-oktabr 2013-yil.
  12. ↑ „Attenuation of fast neutrons: neutron moderation and diffusion“. Kaye and Laby Tables of Physical and Chemical Constants. National Physical Laboratory. 2007-yil 29-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-oktabr 2013-yil.
  13. ↑ Rhodes, Richard. The Making of the Atomic Bomb. New York: Simon and Schuster, 1981 — 163 bet. ISBN 978-0-671-44133-3. 
  14. ↑ "Specific Heat Capacity". Diracdelta.co.uk Science and Engineering Encyclopedia. Dirac Delta Consultants Ltd, Warwick, England. Archived from the original on 4 August 2007. https://web.archive.org/web/20070804192935/http://www.diracdelta.co.uk/science/source/s/p/specific%20heat%20capacity/source.html. Qaraldi: 25 October 2013. 
  15. ↑ Dean, W. G.; Karu, Z. S. (1993-yil fevral). „Space Station thermal storage/refrigeration system research and development“. Final Report Lockheed Missiles and Space Co. Bibcode:1993lock.rept.....D. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  16. ↑ Wax-pellet thermostat United States Patent 4948043
  17. ↑ Bodén. „Paraffin Microactuator“. Materials Science Sensors and Actuators. University of Uppsala. 2012-yil 8-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 25-oktabr 2013-yil.
  18. ↑ „CDC - NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards - Paraffin wax fume“. cdc.gov. Qaraldi: 27-noyabr 2015-yil. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Parafin_mumi&oldid=3424492" dan olindi