Osiyo martini

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Osiyo martini ( Delichon dasypus ) qaldirgʻochlar oilasiga mansub koʻchmanchi qushdir. Uning dumi oq, tanasining rangi ko'k-qora,tanasining pastki qismi och-kulrang rangda bo'ladi. Uning uchta kichik turi Himolayda, Markaziy va Sharqiy Osiyoda ko'payadi va qishni tog'larda yoki Janubi-Sharqiy Osiyoda o'tkazadi.

Bu tur koloniyalarda ko'payadi, vertikal qoya yoki binoning devoridagi o'simta ostida loy uyalarini quradi. Ikkala jinsi ham uya quradi, uch yoki to'rtta oq tuxumni inkubatsiya qiladi va jo'jalarni boqadi. Osiyo martini parvoz paytida, odatda havoda ushlangan mayda hasharotlar bilan oziqlanadi. Uning ratsionida quruqlik oyoqdumlari va Lepidoptera lichinkalarining mavjudligi oziq-ovqatning ba'zan yerdan olinishini ko'rsatadi.

Taksonomiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Osiyo martini birinchi marta 1850-yilda fransuz tabiatshunosi va ornitologi Charlz Lyusen Bonapart tomonidan Borneoda to'plangan qushdan Chelidon dasypus[1] sifatida ingliz entomologi Frederik Mur tomonidan yangi Delichon jinsiga ko'chirilishidan biroz oldin tasvirlangan[2]. Bu Martinning eng yaqin qarindoshlari Delichon jinsining boshqa ikki a'zosi, Nepal martini va oddiy martinidir[3].

D. d. cashmeriensis Sikkim, Hindiston .

Tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Osiyo martinining uzunligi 12 sm.Dumi va yuqori qanotlari jigarrang-qora, pastki qanotlari esa kulrang-jigarrang. Oyoqlari jigarrang-pushti va oq patlar bilan qoplangan, ko'zlari jigarrang va qora rangda bo'ladi[4]. Jinslar o'rtasida tashqi ko'rinishda bir nechta farqlar mavjud.Erkaklari urg'ochisiga qaraganda biroz kichikroq bo'ladi[5].

Tarqalishi va yashash joyi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Osiyo martinining kenja turi D. d. dasypus, Rossiyaning janubi-sharqida, Kuril orollarida, Yaponiyada va ba'zan Koreyada ko'payadi. Sharqiy Xitoy orqali qishlash uchun Malay yarim oroli, Borneo, Filippin, Java va Sumatraga ko'chib o'tadi.Yaponiyadagi issiq buloqlar atrofida bir nechta qush turlari mavjud[6].

Osiyo martinining yashash joyi tog'li hududlardagi vodiylar va daralar yoki qirg'oq qoyalari bo'lib, u yerda tabiiy g'orlar yoki yoriqlarda uya quradi. Shuningdek, u ibodatxonalar, mehmonxonalar yoki elektr stansiyalarida ko'payadi[7].

Xulq-atvor[tahrir | manbasini tahrirlash]

Osiyo martini vertikal qoya ustidagi osilgan koloniyalarda ko'payadi, odatda uyalari bir-biriga yaqin bo'lmaydi. Bundan tashqari, u tez-tez ma'badlar va ko'priklar kabi katta binolarga uya quradi. Uya o'tlar yoki patlar bilan qoplangan chuqur loy konus shaklda bo'ladi[8].

Oziqlantirish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Osiyo martini parvoz paytida olingan hasharotlar bilan oziqlanadi. O'z qarindoshlarida bo'lgani kabi, u havoda oziqlanishga moyil bo'lib, asosan mayda chivinlar, shira va qanotli chumolilar bilan oziqlanadi. Boshqa ko'plab hasharotlar, shu jumladan Lepidoptera, qo'ng'izlar va dantelli qanotlarni ham ovlaydi. Ratsionida quruqlikdagi oyoqdumlilar va Lepidoptera lichinkalarining mavjudligi oziq-ovqatning ba'zan yerdan tanlanishini ko'rsatadi[9].

Yirtqichlar va parazitlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qushlar ko'pincha parazitlarni, tashqi bit va burgalarni va ichki qon parazitlarini olib yuradi. Osiyo martini yaqinda parranda bezgak belgilarini olib yurishi ko'rsatilgan[10].Bu martinning yirtqich turlari juda oz o'rganilgan[11].

Muhofaza qilish holati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Osiyo martinining turlari juda ko'p va soni hozircha barqaror holatda. Hozirda ular IUCN tomonidan eng kam tashvishli turlar sifatida baholanadi[12].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Bonaparte, Charles Lucien. Conspectus generum avium (la). Lugduni Batavorum (Leyden): E.J. Brill, 1850 — 343 bet. 
  2. ↑ Bonaparte's nomenclature is confusing, and he may have intended Hirundo dasypus.
  3. ↑ „ITIS Standard Report Page: Delichon“. The Integrated Taxonomic Information System (ITIS). Qaraldi: 2008-yil 23-yanvar.
  4. ↑ Turner, Angela K. A handbook to the swallows and martins of the world. Christopher Helm, 1989 — 230–232 bet. ISBN 0-7470-3202-5. 
  5. ↑ Rasmussen, Pamela C.. Birds of South Asia. The Ripley Guide. Volume 2. Barcelona: Lynx Edicions, 2005 — 313–314 bet. ISBN 84-87334-67-9. 
  6. ↑ Rasmussen, Pamela C.. Birds of South Asia. The Ripley Guide. Volume 2. Barcelona: Lynx Edicions, 2005 — 313–314 bet. ISBN 84-87334-67-9. Rasmussen, Pamela C.; Anderton, John C. (2005).
  7. ↑ Turner, Angela K. A handbook to the swallows and martins of the world. Christopher Helm, 1989 — 230–232 bet. ISBN 0-7470-3202-5. Turner, Angela K; Rose, Chris (1989).
  8. ↑ Turner, Angela K. A handbook to the swallows and martins of the world. Christopher Helm, 1989 — 230–232 bet. ISBN 0-7470-3202-5. Turner, Angela K; Rose, Chris (1989).
  9. ↑ Turner, Angela K. A handbook to the swallows and martins of the world. Christopher Helm, 1989 — 230–232 bet. ISBN 0-7470-3202-5. Turner, Angela K; Rose, Chris (1989).
  10. ↑ Kyeong Soon Kim, Kyeong Soon; Yoshio Tsuda; Akio Yamada (2009). "Bloodmeal identification and detection of avian malaria parasite from mosquitoes (Diptera: Culicidae) inhabiting coastal areas of Tokyo Bay, Japan". Journal of Medical Entomology 46 (5): 1230–1234. doi:10.1603/033.046.0535. PMID 19769059. https://archive.org/details/sim_journal-of-medical-entomology_2009-09_46_5/page/1230. 
  11. ↑ Mullarney, Killian. Collins Bird Guide. Collins, 1999 — 242 bet. ISBN 0-00-219728-6. 
  12. ↑ „Asian House-martin - BirdLife Species Factsheet“. BirdLife International. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Osiyo_martini&oldid=3001754" dan olindi