Material

</img>

poʻlatdan yasalgan oshxona idishi

</img>

terrakota gulli idishlar

</img>

plastmassalar

</img>

yogʻoch palletlar

Mikro tuzilishga koʻra tasniflangan turli xil materiallar. Yuqoridan chapdan soat yoʻnalishi boʻyicha: poʻlatdan yasalgan oshxona idishi (metalllar), terakota gulli idishlar (keramika), plastmassalar (polimerlar) va yogʻoch palletlar (kompozitlar).

Material – obyektni tashkil etuvchi modda yoki moddalar aralashmasi. Materiallar sof yoki nopok, yoki jonsiz moddalar boʻlishi mumkin. Materiallar fizik hamda kimyoviy xossalari yoki geologik kelib chiqishi hamda biologik funksiyasi asosida tasniflanishi mumkin. Materialshunoslik – bu materiallarni, ularning xususiyatini hamda qoʻllanilishini oʻrganadigan fan.

Xom ashyoni tozalash hamda shakllantirish yoki boshqa materiallarni biriktirish orqali ularning xususiyatlariga taʼsir qilish uchun turli usullar bilan qayta ishlanishi mumkin. Xom ashyodan sintez yoʻli bilan yangi materiallar ishlab chiqarilishi mumkin.

Sanoatda materiallar mahsulot yoki murakkabroq materiallarni ishlab chiqarish uchun ishlab chiqarish jarayonlariga kirishdir.

Tarixiy elementlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Materiallar insoniyat tarixini tasvirlaydi. Tarixdan oldingi uch asrlar tizimi (tosh davri, bronza davri, temir davri) tarixiy asrlarga ega boʻldi: XIX asrda poʻlat asri, keyingi asrning oʻrtalarida polimer davri (plastik asr) hamda ikkinchi yarmida kremniy XX asr davri.

Foydalanish boʻyicha tasniflash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Materiallarni ulardan foydalanish boʻyicha keng toifalarga boʻlish mumkin, masalan:

Qurilish uchun qurilish materiallari ishlatiladi
Binolar ichida issiqlikni saqlash uchun qurilish izolyatsiya materiallari ishlatiladi
Olovga chidamli materiallar yuqori haroratli ilovalar uchun ishlatiladi
Yadroviy materiallar yadroviy energiya va qurol ishlab chiqarish uchun ishlatiladi
Aerokosmik materiallar samolyotlarda va boshqa aerokosmik dasturlarda qoʻllaniladi
Biomateriallar tirik tizimlar bilan oʻzaro aloqada boʻlgan ilovalar uchun ishlatiladi

Materialni tanlash – bu maʼlum bir dastur uchun qaysi materialdan foydalanish kerakligini aniqlash jarayoni.

Tuzilishi boʻyicha tasniflash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Materiallarning tegishli tuzilishi materialga qarab turli uzunlik shkalasiga ega. Materialning tuzilishi va tarkibini mikroskop yoki spektroskopiya yordamida aniqlash mumkin.

Mikro tuzilma[tahrir | manbasini tahrirlash]

Texnikada materiallarni mikroskopik tuzilishiga koʻra quyidagi turlarga boʻlish mumkin:^[1]^:15–17

Seramika: metall boʻlmagan, noorganik qattiq moddalar
Koʻzoynaklar: amorf qattiq moddalar
Metalllar: oʻziga xos kimyoviy bogʻlanish harakati bilan sof yoki birlashtirilgan kimyoviy elementlar
Polimerlar: uzun uglerod yoki silikon zanjirlarga asoslangan materiallar
Gibridlar: bir nechta materiallarning kombinatsiyasi, masalan, kompozitlar.

Kattaroq tuzilma[tahrir | manbasini tahrirlash]

Metamaterial – bu tabiiy materiallarda uchramaydigan xususiyatga ega boʻlish uchun ishlab chiqilgan har qanday material, odatda kompozitsiyani hosil qilish uchun bir nechta materiallarni birlashtirish hamda / yoki kerakli xususiyatga erishish uchun shakli, geometriyasi, oʻlchami, yoʻnalishi hamda tartibini sozlash^[2].

Koʻpiklar hamda toʻqimachilikda kimyoviy tuzilma katta hajmdagi materiallarga qaraganda darhol kuzatiladigan xususiyatlarga kamroq taalluqlidir: koʻpiklardagi teshiklar hamda toʻqimachilikdagi toʻquv.

Xususiyatlari boʻyicha tasniflash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Materiallarni katta hajmdagi fizik xossalari bilan solishtirish hamda tasniflash mumkin.

Mexanik xususiyatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mexanik xususiyatlar materialning qoʻllaniladigan kuchlarga qanday javob berishini aniqlaydi.

Bunga misollar kiradi:

Qattiqlik
Kuch
Qattiqlik
Qattiqlik

Issiqlik xususiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Materiallar turli haroratlarda yomonlashishi yoki xususiyatlarini oʻzgartirishi mumkin. Issiqlik xususiyatlari, shuningdek, materialning issiqlik energiyasini uzatish hamda saqlash bilan bogʻliq boʻlgan issiqlik oʻtkazuvchanligi hamda issiqlik sigʻimini ham oʻz ichiga oladi.

Boshqa xususiyatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Materiallarni har xil sharoitlarda xatti-harakatlarining har qanday miqdoriy oʻlchovi boʻyicha taqqoslash va tasniflash mumkin. Eʼtiborga molik qoʻshimcha xususiyatlar materiallarning optik, elektr va magnit harakatlarini oʻz ichiga oladi^[1]^:5–7.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hyle, yunoncha atama, materiya falsafasi uchun tegishli
Masala
Turkum:Materiallar

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ ^1,0 ^1,1 Ashby, Michael. Materials engineering, science, processing and design, 2nd, Oxford: Elsevier, 2010. ISBN 9781856178952. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "ashby" defined multiple times with different content
↑ Kshetrimayum, R.S. (January 2005). "A brief intro to metamaterials". IEEE Potentials 23 (5): 44–46. doi:10.1109/MP.2005.1368916. ISSN 0278-6648. https://ieeexplore.ieee.org/document/1368916.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

[ashby-1] 1,0 ^1,1 Ashby, Michael. Materials engineering, science, processing and design, 2nd, Oxford: Elsevier, 2010. ISBN 9781856178952. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "ashby" defined multiple times with different content

[2] Kshetrimayum, R.S. (January 2005). "A brief intro to metamaterials". IEEE Potentials 23 (5): 44–46. doi:10.1109/MP.2005.1368916. ISSN 0278-6648. https://ieeexplore.ieee.org/document/1368916.

[1]

[2]