Mahmud Muzahhib

Mahmud muzahhib (15-asr oxiri -16-asr 60-yillari, Buxoro) — naqqosh, musavvir. Kamoliddin Bexzodnint shogirdi. Ijodi Hirotda boshlangan.

Hayoti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mahmud Muzahhib Shayboniylar davrida Buxoro kitobxonasida yetakchi usta edi. Rassomning tug'ilgan va vafot etgan sanalari noma'lum. “Muzahhib” forscha “yorugʻlovchi” (sahifalar chetlarini yoritish bilan shugʻullangan rassom: ularni qandaydir naqsh yoki figuralar bilan boʻyash) maʼnosini bildiradi. Biroq, bugungi kunda u illuminist sifatida emas, balki klassik fors adabiyoti asarlari uchun ko'plab rasmlar yaratgan ajoyib xattot va miniatyurachi sifatida tanilgan.

Mahmud oʻz faoliyatini Hirotda Kamoliddin Behzod boshchiligida boshlagan; barcha tadqiqotchilar Behzodning dastlabki asarlarida uslubining katta ta'sirini qayd etadilar. Xattotlik san’atida uning ustozi mashhur Mir Ali Haraviy bo‘lib, Mahmud Muzahhib keyinchalik Hirotdan Buxoroga u bilan birga ko‘chib kelgan.

Buxoroda hukmronlik qilgan oʻzbek Shayboniylar sulolasi Hirotning temuriy hukmdorlari tomonidan toʻplangan madaniy yuklarning merosxoʻri ekanligini daʼvo qilgan. 1510-20-yillarda oʻzbeklar Hirotga bir necha marta muvaffaqiyatsiz bosqinlar uyushtirdilar, lekin uni faqat 1527 yilda Ubaydullaxon qoʻshinlari tomonidan bosib olishga muvaffaq boʻldilar. Hirotda hukmronlik qilgan Mirzoning o‘zi qochib, temuriylar xazinalari va kitobxonasi xodimlarining bir qismini olib ketishga muvaffaq bo‘lganiga qaramay, shaharda bir qancha ustalar, jumladan Mulla Yusuf, Mahmud Muzahhib va mashhur xattot Mir ham bor edi. Buxoroga yetib kelgach, shayboniylar kitobxonasiga boshchilik qilgan Ali Haraviy - Ubaydullohxon ularga ergashib Buxoroga borishni buyurdi. Ana shu ustalar XVI asrda gullab-yashnagan yorqin Buxoro rassomlik maktabiga asos solganlar.

Mahmud Muzaxhib Buxoro maktabi rivojida yetakchi rol oʻynaganiga qaramay, manbalarda u haqida juda kam maʼlumot berilgan. XVII asr boshlarida yashagan Mirzo Muhammad Haydar Daulat “Sahifalarni yoritishda Mavlono Mahmud Yoriydan ustun edi”, deb yozadi.

Mahmud Muzahhib bir qancha hukmdorlardan omon qolgan: oʻz faoliyatini 16-asr boshlarida Temuriylar Hirotda boshlagan, uni Buxoroda Ubaydullaxon (1533-39), Abdulaziz (1539-50) va Yor-Muhammad (1550-57) davrida davom ettirgan. , va Abdulloh II (1557—1583) davrida tugadi. Bu vaqt ichida u ko'plab qo'lyozmalarni yaratdi, ularda u turli lavozimlarda ishladi: illyustrator, yorituvchi va xattot.

Merosi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mahmud Muzahhib merosi tom ma'noda asta-sekin yig'ildi. 1937 yilda fors sanʼatining biluvchisi Armenag Sakisyan “Mahmud Muzohib” imzosi bilan yozilgan fors qoʻlyozmalaridagi xattotlik aslida Mahmud Muzahib qoʻliga tegishli ekanligini isbotladi. Keyin yana bir mutaxassis, Behzod E.Bahoriy ijodining eng yaxshi tadqiqotchilaridan biri Mahmud Muzahhib va Shayxzoda bir ustoz ekanligini, uning asarlariga turli nomlar bilan imzo chekkan: Shayxzoda, Shayxzoda Mahmud, Mahmud Muzahzoda ekanligini isbotladi. Ushbu nomlar bilan imzolangan asarlarning aksariyati uslubiy jihatdan o'xshashdir. Mahmud Muzahhibning miniatyuralari tushirilgan “Tuhfat ul-ahror” qo‘lyozmasida (ulardan biri uning nomi bilan imzolangan) Mug‘ullar imperatori Shoh Jahon tomonidan yozilgan: Jomiyning “Tuhfat al-ahror” yozuvi borligi ham qiziq. Sulton Ali tomonidan Shayxzodaning rasmlari bilan qayta yozilgan”, bu esa Shayxzodaning Buxoroga ko‘chib o‘tgandan keyin “Mahmud Muzahhib”, ya’ni Mahmud nuroniyga imzo chekkanligi haqidagi versiyani tasdiqlaydi.

Ustaning ko'plab asarlaridan hozirgi kungacha faqat bir qismi saqlanib qolgan. Mahmud ishtiroki inkor etib bo'lmaydigan qo'lyozmalar ro'yxatiga quyidagilar kiradi:

•"Tufhat al-Ahror" Jomiy (Milliy kutubxona, Parij)

•“Oirani Saadain” Amir Xosrov Dehlaviy (Isroil, muzey)

•Jami "Divan" (Nyu-York jamoat kutubxonasi)

•Nizomiyning “Maxzan al-Ahror” (Milliy kutubxona, Parij)

•Sa'diyning "Bustan" (Calouste Gyulbekian Foundation, Lissabon)

•"Ravdat al Muhibbin" she'riy to'plami (Salar Jang muzeyi, Hindiston)

•Jomiyning "Bahoriston" asari (ilgari de Lori kolleksiyasida saqlangan, Parij)

•Sa’diyning “Guliston” asari (kashta tikilgan, bir qismi shaxsiy kolleksiyada, bir qismi Christie’s auksionida sotilgan)

•Sa'diyning "Bustan" (shaxsiy kolleksiya)

•Sa’diyning “Bo‘stoni” (Guliston kutubxonasi, Tehron)

•Jomiyning “Yusuf va Zulayho” (San’at va tarix tresti to‘plami)

•Jomiyning “Divan”i (shaxsiy kolleksiya)

•Jomiyning "Tuhfat al-Ahror" (Sackler Gallery, Vashington)

•Sa'diyning "Bustan" (Keyra to'plami, London)

Sa’diyning “Guliston”i (kashta tikilgan, shaxsiy kolleksiya, choyshablarning bir qismi Christie’s auksionida sotilgan). Mahmud ilk asarlarining kompozitsion tuzilishida Behzod ijodiga ergashgan. Vaqt o'tishi bilan u sahnalarning an'anaviy qurilishiga o'z o'zgarishlarini kiritib, variatsiyalarni yarata boshladi. U yetuk buxoriylik davrida mumtoz matnlardan sahna ko‘rinishlariga yangicha yechimlar taklif qiladi. Mahmud Muzahhib Buxoro maktabida birinchi bo‘lib yuzning qirqimli modelini qo‘llagan (Nizomiy, Milliy kutubxona, Parij, “Maxzan al-asror”dan “Sulton Sanjar va kampir” miniatyurasi. Bir qator tadqiqotchilarning e’tirof etishlaricha yuzlarni modellashtirish Mug'al kitobxon imperatori Jahongir rassomlarining aralashuvi natijasi bo'lib, u erda qo'lyozma uzoq vaqt davomida saqlanadigan "yuz mutaxassislari" dan biri "chihra-i" ularni retushlash orqali modernizatsiya qilgan. ularni chiaroscuro bilan). Rassom boshqa narsalar qatorida yaxshi portret rassomi bo'lgan, uning miniatyuralarida sultonlar va saroy a'zolarining yuzlari ko'p uchraydi; Shuningdek, u Alisher Navoiy portreti (Mashhad, Imom Rizo maqbarasi kutubxonasi; bu asl nusxaning Behzod nusxasi ekanligi taxmin qilinadi) va alohida varaqlardagi oshiqlar tasviriga ega.

Tadqiqotchilarning fikricha, Mahmud Muzahhib 1560-yillarda vafot etgan. Uning shogirdlari Abdulloh va ShayxzodaShayx edi.

Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]

Usmonov O., Kamoliddin Behzod va uning naqqoshlik maktabi, T., 1977; Ash - rafi M. M., Bexzad i razvitiye buharskoy shkoli miniatyuri XVI v., Dushanbe, 1987.

Abdumajid Madraimov.^[1]