Kulrang boshli albatros

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Kulrang boshli albatros
Ilmiy tasniflashUshbu tasnifni tahrirlash
Olam: Eukariotlar
Tip: Xordalilar
Sinf: Qushlar
Oila: Albatrossimonlar
Urugʻ: Mollymawk
Turlari: Kulrang boshli albatros
Xalqaro ilmiy nomi
Thalassarche chrysostoma (Forster, 1785)
Sinonimlari
Diomedea chrysostoma

Kulrang boshli albatros[1] (lotincha: Thalassarche chrysostoma) — albatrossimonlar oilasiga mansub yirik dengiz qushi. Aylana qutbda tarqalgan va Janubiy okeandagi alohida orollarda koʻpadi. U yuqori kengliklardagi dengizda oziqlanadi, boshqa albatroslarga qaraganda janub tomonga uzoqroq boradi. U oʻz nomini bosh va boʻyinning kulrang rangidan olgan.

Etimologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kulrang boshli albatros oʻzining ilmiy oʻziga xos nomini „xrizostoma“ („xrusos“ — „oltin“ va „stoma“ — „ogʻiz“ dan) sariq tumshugʻi uchun olgan[2].

Tashqi koʻrinish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻrtacha, kulrang boshli albatros uzunligi 81 sm gacha oʻsadi. Uning boshi va boʻyni toʻq kulrang. Qanotlarning yuqori tomonlari, koʻkrak, orqa va dum qismi deyarli qora rangda. Qanot, qorin, qanotlarning pastki qismlari oq, koʻzlarining orqasida oq yarim doira shakli mavjud. Tumshugʻi qora, ammo tumshugʻining oʻta yuqori va pastki qismi ochiq sariq, uchi toʻq sariq-pushti rangda. Qanotlarning pastki tomonlari oq rangda, oldingi chetida keng qora chiziq bor. Qanotning orqa chetida qora chiziq bor. Yosh qushlarning tumshugʻi va boshi qora, koʻz orqasidagi yarim oylar noaniq, qanotining pastki qismi deyarli butunlay to'q rangli[3].

Parvoz[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kulrang boshli albatros eng tez gorizontal parvozga ega qush sifatida Ginnesning rekordlar kitobiga kiritilgan (inglizcha: Fastest bird - level flight). 2004-yilda bunday parvozning tezligi 127 km/soat qayd etilgan boʻlib, albatros ushbu tezlikni 8 soatdan koʻproq vaxt ushlab turgan va Antarktika boʻroni paytida Janubiy Jorjiya orolidagi uyasiga qaytgan[4].

Areal va yashash joyi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kulrang boshli albatros Janubiy okeandagi bir nechta orollarda katta koloniyalarda koʻpayadi. Janubiy Jorjiya orolida katta ularning naslchilik koloniyasi mavjud. Kichikroq koloniyalar Hind okeanidagi Diego Ramires, Kergelen, Krozet, Shahzoda Eduard orollarida, Yangi Zelandiya janubidagi Kempbell va Makkuari orollarida hamda Chili qirgʻoqlari yaqinidagi qator orollarda joylashgan. Ular joʻjalarni boqish uchun ozuqa izlab janubga Antarktika kamariga qadar boradi[5][6]. Shahzoda Eduard arxipelagidagi Marion orolida uya qurgan albatroslar ham ozuqa izlab subtropik suvlarga boradilar[7].

Yosh yoki kasal boʻlgan qushlar Janubiy okean[8] boʻylab bemalol koʻchib, shimolga 35 gradus janubiy kenglikgacha boradi[7].

Oziqlanish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kulrang boshli albatros joʻjasi

Kulrang boshli albatroslar, boshqa albatroslardan farqli oʻlaroq, qitʼa shelflariga qaraganda ochiq okeanda koʻproq vaqt oʻtkazadilar. Ochiq dengizda ular asosan kalmarni ovlaydilar, lekin boshqa boshoyoqli mollyuskalar, baliqlar, qisqichbaqasimonlar va shuningdek, oʻlaksalar hamda minogalar[9][10][11][12] ni ham iste'mol qiladilar. Antarktika krilli ushbu turning ratsionida kichikroq joyni egallaydi, aniqrogʻi, ochiq dengizda qirgʻoq yaqiniga qaraganda kamroq krilllar bor. Kulrang boshli albatroslar oʻlja uchun 7 metr chuqurlikka shoʻngʻiydilar, ammo ular buni juda kamdan-kam holarda amalga oshiradilar.

Koʻpayish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ular oʻtdan tik yon bagʻirlarda yoki qoyalarda katta uyalar quradilar[8]. Faqat bitta tuxum qoʻyadi, inkubatsiya jarayoni 72 kun davom etadi. Qushlar orolida (Janubiy Jorjiya qirgʻoqlari yaqinida) oʻtkazilgan tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, ota-onalar qushalar joʻjaga har 1,2 kunda oʻrtacha 616 gramm ovqat olib kelishadi, joʻjaning maksimal vazni taxminan 4,9 kg ni tashkil qiladi. Joʻjalar uchishdan oldin vazn yoʻqotishga moyil. Ular tuxumdan chiqqanidan keyin 141 kun oʻtgach, koloniyani tark etishadi va 6-7 yildan keyin qaytib kelishadi. Oʻzining tugʻilgan oroliga qaytganidan bir necha yil oʻtgach, yosh albatroslar koʻpaya boshlaydi. Shu bilan birga, joʻjani muvaffaqiyatli tarbiyalab, juftlik keyingi yil dam oladi[8]. Koʻp yillar davomida koloniyadan tashqarida boʻlgan yosh albatroslar juda katta masofalarni bosib oʻtadi, ular koʻpincha Yerni bir necha marta aylanib chiqadi.

Naslchilik populyatsiyalari va ularning rivojlanish tendentsiyalari[8]

Uya qurish joyi Qushlar soni Sana Rivojlanish tendentsiyasi
Janubiy Jorjiya oroli 48 000 juft 2006-yil Pasayish
Marion oroli 6200 juft 2003-yil Barqaror
Shahzoda Eduvard oroli 3000 juft 2003-yil
Kempbell oroli 7800 juft 2004-yil Pasayish
Makquari oroli 84 juftlik 1998-yil
Krozet oroli 7905 juft 1998-yil
Kergelen oroli 16 408 juft 2002-yil
Diego Ramires orollari 5940 juft 1998-yil
JAMI 250 000 2004-yil Pasayish

Turlarni himoya qilish[tahrir | manbasini tahrirlash]

1849-yil, Jorj Robert Grey

IUCN kulrang boshli albatrosni zaif deb tasniflaydi va ushbu turni tez kamayib borayotganini taʻkidlaydi[13]. Bu tur 79 000 000 kvadrat kilometr suv maydonida joylashgan boʻlib, koʻpayish maydoni atigi 1 800 kvadrat kilometrni tashkil etadi[8] va 2004-yilda ularning soni 250 000 ga yaqin edi[14][15]. Shu bilan birga, Janubiy Jorjiya orolida[16], Marion orolida Shahzoda Eduard arxipelagida 6200 juft[17], Shahzoda Eduard orolida - 3000 juft[18][19], Kempbell orolida 7800 juft[20], Chili qirgʻoqlarida 16408 juft[21], Makquari orolida 84 juft, Krozet va Kerguelen orollarida mos ravishda 5940 juft va 7905 juft[22] naslchilik qushlari aniqlangan.

Koʻplab tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, kulrang boshli albatros populyatsiyasi kamayib bormoqda. Soʻnggi 30 yil ichida Ptichye orolida qushlar soni 20-30% ga kamaydi[23]. Marion orolida 1992-yilgacha yiliga 1,75% ga kamaydi, ammo hozir u barqaror koʻrinadi[24]. Kempbell orolida 1940-yillardan beri kulrang boshli albatroslar soni 79-87% ga kamaydi[25]. Umuman olganda, bu turning soni soʻnggi 90 yil ichida (3 avlod) 30-40% ga kamaydi[8]. 1997- va 1998-yillarda Hind okeanida qush patlarini (Dissostichus eleginoides) noqonuniy va tartibsiz yig‘ish natijasida 10-20 000 albatroslar, asosan kulrang boshlilar nobud bo‘lgan[26][27][28]. Kulrang boshli albatroslar baliq ovlash toʻrlarida ushlangan[22]. Bundan tashqari, ushbu turga global isish tufayli oziq-ovqat taʻminotining maʻlum miqdorda qisqarishi taʻsir qilishi mumkin.

Kulrang boshli albatros koʻpgina orollarida oʻrganiladi. Bundan tashqari, Shahzoda Eduard oroli qoʻriqxona hisoblanadi, Kempbell va Makkuari orollari esa YuNESKOning Butunjahon merosi ob'ektlari sifatida tan olingan[29].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Бёме Р. Л., Флинт В. Е. Пятиязычный словарь названий животных. Птицы. Латинский, русский, английский, немецкий, французский / Под общ. ред. акад. В. Е. Соколова. — М.: Русский язык, РУССО, 1994. — С. 15. — 2030 экз. — ISBN 5-200-00643-0.
  2. ↑ Gotch, A. F. (1995)
  3. ↑ BirdLife International (2008)(a)
  4. ↑ Fastest bird — level flight — Explore Records — Guinness World Records
  5. ↑ Prince, et al. (1998)
  6. ↑ Phillips, et al. (2004)
  7. ↑ 7,0 7,1 Nel, et al. (2001)
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 BirdLife International (2008)
  9. ↑ Prince (1980)
  10. ↑ Cherel, et al. (2002)
  11. ↑ Xavier, et al. (2003)
  12. ↑ Arata, et al. (2004)
  13. ↑ a b BirdLife International (2008)
  14. ↑ Croxall & Gales (1998)
  15. ↑ Brooke, (2004)
  16. ↑ Poncet, et al. (2006)
  17. ↑ Crawford, et al. (2003)
  18. ↑ Moore (2004)
  19. ↑ Ryan, et al. (2003)
  20. ↑ Moore (2004)
  21. ↑ Arata & Morena (2002)
  22. ↑ 22,0 22,1 a b Gales (1998)
  23. ↑ Croxall et al. (1998)
  24. ↑ Nel et al. (2002)
  25. ↑ Taylor, (2000)
  26. ↑ CCAMLR (1997)
  27. ↑ CCAMLR (1998)
  28. ↑ Nel et al. (2002)(a)
  29. ↑ Arata, J.; Moreno, C. A. (2002). «Progress report of Chilean research on albatross ecology and conservation». Convention for the Conservation of Antarctic Marine Living Resources Working Group on Fish Stock Assessment.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Arata, J.; Robertson, G.; Valencia, J.; Xavier, J. C.; Moreno, C. A. (2004). «Diet of Grey-headed Albatrosses at Diego Ramirez Islands, Chile: ecological implications». Antarctic Science (16): 263—275.
  • BirdLife International (2008). Thalassarche chrysostoma. In: IUCN 2008. IUCN Red List of Threatened Species. Downloaded on 22 Feb 2009.
  • BirdLife International (2008(a)). «Grey-headed Albatross — BirdLife Species Factsheet». Data Zone. Retrieved 22 Feb 2009.
  • Brands, Sheila (14 Aug 2008). «Systema Naturae 2000 / Classification — Diomedea subg. Thalassogeron -». Project: The Taxonomicon. Retrieved 22 Feb 2009.
  • Brooke, M. (2004). «Procellariidae». Albatrosses And Petrels Across The World. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 0-19-850125-0.
  • CCAMLR (1998). Report of the XVII meeting of the Scientific Committee. Hobart (Hobart, Australia: Committee for the Conservation of Antarctic Marine Living Resources).
  • CCAMLR (1997). Report of the XVI meeting of the Scientific Committee. Hobart (Hobart, Australia: Committee for the Conservation of Antarctic Marine Living Resources).
  • Cherel, Y.; Weimerskirch, H.; Trouve, C. (2002). «Dietary evidence for spatial foraging segregation in sympatric albatrosses (Diomedea spp.) rearing chicks at Iles Nuageuses, Kerguelen». Marine Biology (141): 1117—1129.
  • Clements, James (2007). The Clements Checklist of the Birds of the World(6 ed.). Ithaca, NY: Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-4501-9.
  • Crawford, R. J. M.; Cooper, J.; Dyer, B. M.; Greyling, M.; Klages, N. T. W.; Ryan, P. G.; Petersen, S.; Underhill, L. G. et al.; others (2003). «Populations of surface nesting seabirds at Marion Island, 1994/95-2002/03». African Journal of Marine Science (25): 427—440.
  • Croxall, J. P.; Gales, R. (1998). «Assessment of the conservation status of albatrosses». In Robertson, G.; Gales, R.. Albatross biology and conservation. Chipping Norton, Australia: Surrey Beatty & Sons.
  • Croxall, J. P.; Prince, P. A.; Rothery, P.; Wood, A. G. (1998). «Population changes in albatrosses at South Georgia». In Robertson, G.; Gales, R..Albatross biology and conservation. Chipping Norton, Australia: Surrey Beatty & Sons. pp. 69-83.
  • Croxall, J. P., Silk, J.R.D., Phillips, R.A., Afanasyev, V., Briggs, D.R., (2005) «Global Circumnavigations: Tracking year-round ranges of nonbreeding Albatrosses» Science 307 249—250. del Hoyo, Josep, Elliott, Andrew & Sargatal, Jordi (1992). Handbook of Birds of the World Vol 1. Barcelona:Lynx Edicions, ISBN 84-87334-10-5
  • Double, M. C. (2003). «Procellariiformes (Tubenosed Seabirds)». In Hutchins, Michael; Jackson, Jerome A.; Bock, Walter J. et al.. Grzimek’s Animal Life Encyclopedia. 8. Birds I Tinamous and Ratites to Hoatzins. Joseph E. Trumpey, Chief Scientific Illustrator (2 ed.). Farmington Hills, MI: Gale Group. pp. 107—111. ISBN 0-7876-5784-0.
  • Ehrlich, Paul R.; Dobkin, David, S.; Wheye, Darryl (1988). The Birders Handbook (First ed.). New York, NY: Simon & Schuster. pp. 29-31. ISBN 0-671-65989-8.
  • Gales, R. (1998) «Albatross populations: status and threats» in Robertson, G.; Gales, R. Albatross biology and conservation Chipping Norton, Australia: Surrey Beatty & Sons
  • Gotch, A. F. (1995) [1979]. «Albatrosses, Fulmars, Shearwaters, and Petrels». Latin Names Explained A Guide to the Scientific Classifications of Reptiles, Birds & Mammals. New York, NY: Facts on File. p. 191. ISBN 0-8160-3377-3.
  • Moore, P. J. (2004). «Abundance and population trends of mollymawks on Campbell Island». Science for Conservation (Wellington, NZ: Department of Conservation) (242).
  • Nel, D. C.; Lutjeharms, J. R. E.; Pakhomov, E. A.; Ansorge, I. J.; Ryan, P. G.; Klages, N. T. W. (2001). «Exploitation of mesoscale oceanographic features by Grey-headed Albatross Thalassarche chrysostoma in the southern Indian Ocean». Marine Ecology Progress Series (217): 15-26.
  • Nel, D. C.; Ryan, P. G.; Crawford, R. J. M.; Cooper, J.; Huyser, O. (2002). «Population trends of albatrosses and petrels at sub-Antarctic Marion Island».Polar Biology (25): 81-89.
  • Nel, D. C.; Ryan, P. G.; Watkins, B. P. (2002(a)). «Seabird mortality in the Patagonian Toothfish longline fishery around the Prince Edward Islands».Antarctic Science (14): 151—161.
  • Phillips, R. A.; Silk, J. R. D.; Phalan, B.; Catry, P.; Croxall, J. P. (2004). «Seasonal sexual segregation of two Thalassarche albatross species: competitive exclusion, reproductive role specialization or foraging niche divergence?». Proc. R. Soc. Lond. Ser. B (271): 1283—1291.
  • Poncet, S.; Robertson, G.; Phillips, R. A.; Lawton, K.; Phalan, B.; Trathan, P. N.; Croxall, J. P. (2006). «Status and distribution of wandering Black-browed and Grey-headed Albatrosses breeding at South Georgia». Polar Biology (29): 772—781.
  • Prince, P. A. (1980). «The food and feeding ecology of Grey-headed Albatross Diomedea chrysostoma and Black-rowed Albatross D. melanophris». Ibis(122): 476—488.
  • Prince, P. A.; Croxall, J. P.; Trathan, P. N.; Wood, A. G. (1998) «The pelagic distribtuion of South Georgia albatrosses and their relationships with fisheries» in Robertson, G.; Gales, R. Albatross biology and conservationChipping Norton, Australia: Surrey Beatty & Sons
  • Ryan, P. G.; Cooper, J.; Dyer, B. M.; Underhill, L. G.; Crawford, R. J. M.; Bester, M. N. (2003). «Counts of surface-nesting seabirds breeding at Prince Edward Island, Summer 2001/02». African Journal of Marine Science (25): 441—451.
  • Taylor, G. A. (2000). «Action plan for seabird conservation in New Zealand. Wellington: Department of Conservation». Threatened Species Occasional Publication (16).
  • Xavier, J. C.; Croxall, J. P.; Trathan, P. N.; Wood, A. G. (2003). «Feeding strategies and diets of breeding grey-headed and wandering albatrosses at South Georgia». Marine Biology (143): 221—232.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Kulrang_boshli_albatros&oldid=3761850" dan olindi