Ilya (Belarusiya)

Ilya
Ilya; Ілья
	54°25′3″N 27°17′36″E / 54.41750°N 27.29333°E G OKoordinatalari: 54°25′3″N 27°17′36″E / 54.41750°N 27.29333°E G O
Mamlakat	[[Belarus]]
[[Region]]	[[Minsk viloyat]]
[[District]]	[[Vileyka District]]
Asos solingan	1473
Aholisi (2010)	1,458
Vaqt mintaqasi	UTC+3
	[[File:\|290px\|Ilya xaritada]] Ilya

Ilya (Ilya yoki Ilja ; belaruscha: І́лья, ruscha: Илья́ , polyakcha: Ilia litovcha: Ilija) Belorussiyadagi Minsk yaqinidagi qishloq boʻlib, u birinchi marta xasr oxiriga oid tarixiy yozuvlarda yozilgan. Birinchi jahon urushining XV oxiri va 1939-yil oraligʻida u Polshaning bir qismi edi. Bu 1942-yilgacha deyarli barcha yahudiy fuqarolari shahar maydonida oʻldirilgangacha muhim yahudiy shtetli boʻlgan.

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ilyaning dastlabki yozuvi 1473-yilda boʻlib, u Litva Buyuk Gertsogligining Braslav gubernatori Bogdan Sakovichga tegishli boʻlganligi qayd etilgan 1564-yilda Ilya birinchi marta shahar sifatida tilga olingan.1650-yilinventarizatsiyasiga koʻra, joy bozor maydoni va uchta koʻcha, 93 hovli va 10 jamoat uyini oʻz ichiga olgan. Yangi qurilgan cherkov ham boʻlgan, chunki oldingi cherkov inventarizatsiyadan biroz avval yonib ketgan^[1].

Polsha Qirolligining 1882 -geografik lugʻatiga koʻra, shahar Radzivil shahzodasining mulki sifatida boshlangan va 1634-yilda ham xristian cherkovi, ham yahudiy sinagogasi mavjud edi. Xalq rivoyatlariga koʻra, shahzoda oʻz uyiga va yaqinidagi daryoga Ilyos paygʻambar (Ilya) tush koʻrganidan keyin „Ilya“ deb nomlangan^[2].

XIX asrga kelib, Ilyada yeshiva ham boʻlgan^[3]. Qishloqda taniqli katolik cherkovi bor, Avgust Klein tomonidan 1909-yilda qurib bitkazilgan cherkov Isoning Muqaddas Yuragi hisoblangan. Cherkov Sovet Ittifoqi davrida sut zavodi sifatida saqlanib qolgan, lekin 1993-yilda qayta tiklangan.

Xolokost[tahrir | manbasini tahrirlash]

XX asrga kelib, Ilya kuchli yahudiy jamoasiga ega boʻlgan. Ikkinchi jahon urushida Sovet Ittifoqi Polshaga bostirib kirgandan keyin bu hudud Sovet Ittifoqiga qoʻshildi. Barbarossa operatsiyasidan keyin hudud nemislar qoʻliga oʻtgan va Ilya yahudiylari gettoga kirishga majbur boʻldilar. 1942-yil 17-martda fashist askarlari tomonidan 750 dan 900 gacha yahudiy oʻldirildi. Qishloq 1944-yilda, hudud ozod etilishi arafasidayoq yoqib yuborilgan^[4].

Ilya tarixining ushbu epizodi "Siz oʻzingizni kim deb oʻylaysiz?" teleserialining Amerika moslashuvida aks etgan. 2010-yilda. Amerikalik aktrisa Liza Kudrou (eng yaxshi „ Doʻstlar“ sitcomidagi Fiba Baffi roli bilan tanilgan) oʻzining oilaviy ildizlarini otasi tomonidan buvisi Gertruda „Grunia“ Farbermann hijrat qilgan Ilyaga bogʻlagan. Chunki uning otasi tomonidan katta buvisi (Gruniyaning onasi), Mera Mordexovich (Mera Mordexovich) qoldi va oʻldirilgan fuqarolar orasida boʻlgan. Epizodda Kudrou bozor maydoniga boradi, u yerda Ilya yahudiylari shahar oʻrtasidagi chuqurga yurishgan. U yerda nemis askarlari ularni chuqur chetiga bir vaqtning o‘zida ikki-uchta qator qilib, otib tashlagan va ular chuqurga tushib ketgan. U dastur davomida oʻqigan guvohning soʻzlariga qaraganda, jabrlanganlar ustiga moy quyilgan va olovda yoqib yuborilgan. Mahalliy aholi aytganiga qaraganda bir necha soat davomida otishmadan omon qolganlarning yong‘in ichida o‘lganlarning qichqirig‘ini eshitganlar.

1962-yilda Isroildagi Ilya avlodlari uyushmasi shtetl tarixiga bagʻishlangan Yizkor kitobi "Ilya kitobi" ni nashr etgan.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ „Гісторыя Ільі (History of Ilya)“ (Belarusian). Radzima.org. Qaraldi: 2015-yil 1-avgust.
↑ Avihud, Arie Avi „The History of Il’ya, a Town Named for Eliyahu“,. The Book of Ilya, 1962. 2015-yil 1-avgustda qaraldi.
↑ „Il'ya as an inn off the Torah“,The Book of Ilya, 1962. 2015-yil 1-avgustda qaraldi.
↑ „Экспанат 7 (Exhibit 7)“. The Department of Education, Sports and Tourism Vilejka Regional Executive Committee. 2020-yil 17-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 1-avgust.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rasmlar galereyasi
Ilya kitobi (ingliz tiliga tarjima qilingan)
Ilya, Belarusiyadagi yahudiy qabristoni indeksi^{[sayt ishlamaydi]}

[radzima-1] „Гісторыя Ільі (History of Ilya)“ (Belarusian). Radzima.org. Qaraldi: 2015-yil 1-avgust.

[2] Avihud, Arie Avi „The History of Il’ya, a Town Named for Eliyahu“,. The Book of Ilya, 1962. 2015-yil 1-avgustda qaraldi.

[3] „Il'ya as an inn off the Torah“,The Book of Ilya, 1962. 2015-yil 1-avgustda qaraldi.

[4] „Экспанат 7 (Exhibit 7)“. The Department of Education, Sports and Tourism Vilejka Regional Executive Committee. 2020-yil 17-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 1-avgust.

[1]

[2]

[3]

[4]