Ferdinandeya

Ferdinandeya (italyancha: Ferdinandea) ― 1831-yil iyul oyida Sitsiliyadan 30 km janubda joylashgan Empedokl suv osti vulqonining otilishi natijasida hosil boʻlgan vulqon orolidir. U Sitsiliya va Tunis oʻrtasidagi Oʻrta yer dengizida, ''Sitsiliya dengizining Flegrey dalalari'' (italyancha: Campi Flegrei del Mar di Sicilia) deb nomlanuvchi faol vulqon zonasida joylashgan. Bu hududda bir nechta suv osti vulqonlari va Pantelleria kabi vulqon orollari mavjud. Orolning suvereniteti uchta hukumatning bahslashuvlariga sabab boʻlgan: Buyuk Britaniya, Fransiya va Ikki Sitsiliya Qirolligi.

Umumiy hisobda orol 4 yoki 5 marta paydo boʻlgan va gʻoyib boʻlgan^[1]. Orolning eng uzoq mavjud boʻlgan vaqti — 1831-yilning iyul oyidan 1832-yilning yanvarigacha boʻlgan bir necha oy. Orolning qirgʻoq chizigʻining maksimal uzunligi 4800 m, dengiz sathidan balandligi esa 63 metrni tashkil etgan. Qirol Ferdinand II sharafiga nomlangan. Bugungi kunda sobiq orol dengiz togʻi nisbiy chuqurligi 6 m boʻlgan sayozlik hosil qilgan.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ferdinandeyadagi vulqon faolligi Birinchi Puni urushi paytida, keyin esa XVII-asrda kuzatilgan^[2].

Asosiy vulqon otilishi 1831-yil iyul oyida sodir boʻlgan. Vulqon otilishiga sabab boʻlgan omil Sciacca shahrida seysmik faollikning qayd etilganidir. Kuchli oltingugurt hidi butun hududga tarqalgach, suv ustidagi ustunli tutun va kema kapitanlarining „dengiz yirtqichi“ va suv yuzasida suzib yurgan oʻlik baliqlar haqidagi xabarlar paydo boʻldi. 17-iyulga kelib, uzunligi asta-sekin 4 km dan oshadigan aylanali orol shakllandi. Toʻlqinlar taʼsirida tefradan qurilgan orol 1832-yil yanvarida yuvilib ketdi. Ikkinchi marta orol 1863-yilgi vulqon otilishidan keyin paydo boʻldi, lekin tez orada dengizda yana gʻoyib boʻldi^[3].

1831-yilda paydo boʻlgan orolga kim egalik qilishi haqidagi bahs birdaniga uchta manfaatdor tomonni oʻziga jalb qildi. Inglizlar birinchi boʻlib huquqlarni talab qila boshlashdi va unga „Graham“ (Greham oroli) nomini berib, Union Jack bayrogʻini koʻtarishdi. Bunga javoban qirol Ferdinand II orolga „Etna“ korvetini Burbonlarning mulkiga qoʻshib olish uchun yubordi. Eng oxirida fransuzlarning geologi Constant Prevost orolga joylashib, uni Julie oroli (Ile Julia)^[4] deb nomladi. Diplomatik bahslar orol suv ostida qolguncha davom etdi.

1987-yilda Amerika samolyotlari tomonidan hududni patrul qilish paytida (Liviya bilan toʻqnashuvdan soʻng) uchuvchilar suv osti orolini Liviya suv osti kemasi deb oʻylab, unga chuqurlikdagi zaryadlarni tashladilar.

2000-yilda Etna togʻi atrofida seysmik faollikning qayta tiklanishi orolning yana sirtdan koʻtarilishiga zamin hozirladi. Vaziyatning bunday rivojlanishi keyingi bahs-munozaralarga sabab boʻlmasligi uchun sitsiliyalik gʻavvoslar Burbonlar avlodi shahzoda Charlz ishtirokida 2000-yil 13-noyabrda ogʻirligi 150 kg boʻlgan va „Bir vaqtlar Ferdinandeya boʻlgan bu hudud Sitsiliya xalqiga tegishli boʻlgan va doimo tegishli boʻlib qoladi“ degan yozuvli marmar plitani sholning ustiga tushirishgan. Biroq olti oy oʻtgach, nomaʼlum sabablarga koʻra plita 12 boʻlakka^[5]^[6]^[7] boʻlinib ketgan.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ „Volcano may emerge from the sea“ (en). BBC (26-noyabr). 2012-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 13-yanvar.
↑ „Campi Flegrei Mar Sicilia“. Smithsonian Global Volcanism Program. 2012-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 13-yanvar.
↑ „Ferdinandea isle - the disappered isle“ (en). Siclian Almanac. 2012-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 14-yanvar.
↑ „arxiv nusxasi“. 2000-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 29-aprel.
↑ Owen, Richard „Italy stakes early claim to submerged island“. The Times (2002-yil 27-noyabr). Qaraldi: 2010-yil 14-yanvar.
↑ Carroll, Rory „Bourbons surface to retake island“ (en). The Guardian (2000-yil 13-noyabr). 2012-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 14-yanvar.
↑ „From out the azure main“ (en) (deadlink). Геологическое общество Лондона. 2007-yil 3-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 12-yanvar.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Schaub, Wolfgang „Ferdinandea - Climbing Madness Pure“ (en). SummitPost (2009-yil 11-aprel). 2012-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 12-yanvar.

„Underwater volcano, Ferdinandea“ (en). BBC. 2012-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 12-yanvar.

[bbc-1] „Volcano may emerge from the sea“ (en). BBC (26-noyabr). 2012-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 13-yanvar.

[2] „Campi Flegrei Mar Sicilia“. Smithsonian Global Volcanism Program. 2012-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 13-yanvar.

[grifasi-3] „Ferdinandea isle - the disappered isle“ (en). Siclian Almanac. 2012-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 14-yanvar.

[time-4] „arxiv nusxasi“. 2000-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 29-aprel.

[5] Owen, Richard „Italy stakes early claim to submerged island“. The Times (2002-yil 27-noyabr). Qaraldi: 2010-yil 14-yanvar.

[6] Carroll, Rory „Bourbons surface to retake island“ (en). The Guardian (2000-yil 13-noyabr). 2012-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 14-yanvar.

[7] „From out the azure main“ (en) (deadlink). Геологическое общество Лондона. 2007-yil 3-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 12-yanvar.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]