Fargʻona qipchoqlari
Fargʻona qipchoqlari boshqa xalqlarga singishib ketgan turkiy xalq boʻlib, ilgari 1930-yillargacha Fargʻona vodiysi va Oʻrta Osiyoning unga tutash hududlarida yashab kelgan. Keyingi aholini ro‘yxatga olishda qirg‘izlar ham, o‘zbeklar ham hisobga olindi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qipchoqlar XIX asrda Qoʻqondagi saroy toʻntarishlarida faol qatnashdilar.
1845-yilda nufuzli qipchoq feodal Musulmonqul Xudoyorxonni Qo‘qon taxtiga ko‘tarib, qiziga uylantiradi. Shu bilan birga, yosh xonni hukumatdan chetlatib, regentga aylanadi. Qipchoqlar hokimiyat tepasiga kelib, ruhoniylarning eng koʻzga koʻringan vakillari (ulamolar, shayxlar, seyidlar) va dunyoviy zodagonlar — amirlarni qirib tashlashga kirishadilar. Namangan shayxulislomi Zokirxo‘ja, Xalfa Safo masjidi mudarrislari, Domulla Xalmuhammad-Rais, Domulla Xojam-quli Aʼlam, Sulaymonxo‘ja — Shayxulislom va Mavlaviyning o‘g‘li Ahmad Kashshak Andijoniy va boshqalar qatl etildi[1]. Qipchoq zodagonlariga qarshi kurashda Qoʻqon ruhoniylari ham faol boʻlgan, chunki Musulmonqul qatl qilganlar orasida eng yirik mulla va shayxlar boʻlgan[1].
Biroq 1852-yilda Qo‘qon xoni Xudoyorxon Bilqilllama hududida qipchoq qo‘shinini mag‘lub etdi va qipchoqlar siyosiy maydonni abadiy tark etdilar. Xudoyorxonning buyrugʻi bilan qipchoqlar qirib tashlandi. Xon qoʻshinlari tomonidan 20 mingdan ortiq qipchoqlar oʻldirilgan[2]. Omon qolganlar tog‘larga qochib ketishgan.
Oʻrta Osiyo aholisi oʻrtasida oʻtkazilgan statistik tekshiruvga koʻra, 1924-yilda 128 ming qipchoq, jumladan Fargʻona vodiysida 60 mingga yaqin qipchoq boʻlgan[3]. 1926-yilgi Butunittifoq aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra qipchoq millatining 33502 nafar vakili boʻlgan[4]. 1939-yilgi aholini roʻyxatga olishda qipchoqlar qayd etilmagan. Bu vaqtga kelib qipchoqlar qirgʻiz va oʻzbek xalqlari tarkibiga qoʻshilgan.
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 Nabiev R. Iz istorii Kokandskogo xanstva. T., 1973, s.38
- ↑ Kirgiz Tarixi. Ensiklopediya. Mamlekettik til jana ensiklopediya borboru. Bishkek, 2003. I. Arabaev atindagi Kirgiz mamlekettik pedagogikalik universiteti.
- ↑ Shaniyazov K. Sh.: Kipchaki v uzbekskom etnicheskoy srede v dooktabrskiy period (protsessi integratsii) // Etnicheskie protsessi u natsionalnix grupp Sredney Azii i Kazaxstana. M., 1980.
- ↑ Demoskop Weekly — Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1926 goda. Natsionalniy sostav naseleniya po respublikam SSSR
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Gumilyov L. N. „Kaspiy atrofida bir ming yillik“. Moskva. 2009 yil