Falsafiy antropologiya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Falsafiy antropologiya ( falsafa va antropologiyadan) inson falsafasi keng ma'noda - inson tabiati va mohiyati haqidagi falsafiy ta'limot; tor ma'noda esa XX asrbirinchi yarmidagi G'arbiy Yevropa falsafasining (asosan nemis ) yo'nalishi Dilteyning hayot falsafasi, Gusserl fenomenologiyasi va boshqalar g'oyalaridan kelib chiqqan va yaxlit ta'limot yaratishga intilgan yo'nalish(maktab). Turli fanlar - psixologiyabiologiya etologiya va sotsiologiya shuningdek, din va boshqalar ma'lumotlaridan foydalanish va sharhlash orqali.

Falsafiy antropologiya maktab kabi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Falsafiy antropologiyaning boshlanishi Maks Shelerning ushbu yo'nalish uchun klassik <<Insonning kosmosdagi holati>>( 1928 ),va Helmut Plesnerning <<Organik va inson bosqichlari>> ( 1928 ) asarlarining paydo bo'lishi bilan bog'liq bo'lib,ularning diqqat markazida inson muammosi, odam va hayvonlarning mavjud bo'lish tarzidagi o'ziga xos farq. Keyinchalik Arnold Gelenning <<Inson.Uning tabiati va dunyodagi mavqei>>(1940) va <<Ibtidoiy odam va kech madaniyat>>(1956) klassik asarlari nashr etildi.

Ushbu asosiy ishlarga P. L. Landsberg (<<Falsafiy antropologiyaga kiris>>, 1934), L. Binsvanger (<<Inson mavjudligining asosiy shakllarini bilish>> , 1941), Karl Lyovit (<<Gegeldan Nitsshegacha>>, 1939), G. Lipps («Inson tabiati», 1941), Bolnova(«Kayfiyatlarning mohiyati», 1941), Rotxaker («Madaniy antropologiya muammolari», 1942) va boshqalar.

Maks Sheler - falsafiy antropologiya asoschilaridan biri[tahrir | manbasini tahrirlash]

Maks Shelerning (1874-1928) falsafiy qarashlari jiddiy evolyutsiyani boshdan kechirdi, u neokantchi edi, keyin fenomenolog bo'ldi va keyinchalik avvalgi izlanishlari natijalarini endi asosiy deb hisoblayotgan narsa -inson muammosini o'rganish bilan birlashtirishga harakat qildi

Sheler falsafiy antropologiyaning asosiy vazifasini insonning mohiyatini ochib berish ya'ni inson nima degan savolga javob berish deb hisoblagan. "Dinlar ham falsafalar ham - deb yozgan edi u - shu paytgacha insonning nima ekanligini aniqlash o'rniga qanday qilib va qaerdan paydo bo'lganligi haqida gapirishga harakat qilishdi". Shu bilan birga Sheler bu savolga javob topish qiyinligini aniq angladi chunki "inson shunchalik keng, yorqin va xilma-xildirki, uning barcha ta'riflari juda tor bo'lib chiqadi".

Marhum Sheler falsafasida biz energetik jihatdan mustaqil kuchli "impuls" va kuchsiz "ruh" dan tashkil topgan mavjudlikning ikki tomonlama asosi haqida gapiramiz. O'z-o'zidan Shelerning fikriga ko'ra unda harakat qiluvchi kuchlar oqimi pastdan yuqoriga qarab o'tishi xarakterlidir: mavjudlikning har bir yuqori shakli quyi shakllarning energiyasiga tayanadi. "Turk va ruh" qarama-qarshiligi Sheler ta'limotida insonda uchraydigan ontologik birlamchi potentsiallarning qutbli qarama-qarshiligi sifatida namoyon bo'ladi. “Impuls” tushunchasi noorganik tabiatning xaotik kuchlari va “hayot” oqimini hamda tarixning iqtisodiy siyosiy va demografik jihatlarini qamrab oladi. "Ruh" tushunchasi madaniyat mazmunining shaxsiy o'lchovlarida ham kengroq ma'noda ham borliqning eng yuqori ideal hissiy va qadriyat shakllarini anglatadi. "Harakatlar markazi - deydi Sheler - unda ruh cheklangan mavjudot sohasi sifatida o'zini namoyon qiladi. Biz "hayot" ning barcha funktsional markazlaridan tubdan farq qiladigan shaxs tushunchasini belgilamoqchimiz. Ichki qismi "ruh markazlari" deb ataladi.

“Hayot” chegarasidan tashqariga chiqish inson mavjudligining eng muhim belgisidir marhum Shelerda esa inson o'zining asosiy tamoyilini amalga oshirishga intiladi uning o'lchovlarida ilohiylik inson bilan birlashadi bu falsafiy ta’limotdagi iloh inson va insoniyatda bo‘lish deb tasavvur qilinadi inson Xudoning ijodi sifatida emas balki asl ontologik imkoniyatlarning buyuk sintezining “hammuallifi” (Mitbildner) sifatida tushuniladi.

Sheler inson ruhini voqelikdan uzoqlasha olish qobiliyatining chuqur mohiyatini “g‘oyaviy abstraksiya” harakatlarida topadi bunda inson ruhi sof mohiyatlar olamiga ko‘tariladi borliqning so‘nggi negizlariga kirib boradi.

"Ruh" faoliyati Shelerning fikricha "ruh" tomonidan o'z xizmatiga qo'yilgan instinktlar kuchiga asoslanadi "ruh"ning o'zi kuchsizdir. Eng yuksak g'oyalar agar ular instinktlar energiyasiga asoslanmagan bo'lsa, amalga oshmay qoladi. "Ruh" instinktlarni inkor etmasligi, balki ularni o'z harakat doirasiga jalb qilishi kerak.

Biroq "impuls"da Sheler borlikning buyuk boshlanishini ham ko'rdi hayot kuchlari insonning haqiqiy mavjudligiga yorqin rang-baranglik keltiradi. Shelerning fikricha bu ikki element sintez jarayonida butunlay birlasha olmaydi.

Falsafiy antropologiyaning rivojlanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Falsafiy antropologiyaning asosiy yo'nalishlariga biologik ( A. Gelen K. Lorenz ) madaniy ( E. Rotxaker M. Landman E. Kassirer Andrey Bely ) diniy ( N. LEKIN. Berdyaev S. N. Bulgakov L. P. Karsavin N. O. Losskiy S. L. frank ) , ramziy (J. Vidal, M. Eliade, J. Duran ), metaantropologik (kech M. Sheller, N. DA. Xamitov, S. LEKIN. Krilova va boshqalar) [1] .

Eslatmalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. Наваррия Д.. Символическая антропология. К.: ДУХ І ЛІТЕРА, 2016 — 10—11 bet. ISBN 978-966-378-443-4. 

Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • В. С. Малахов. Философская антропология // Новая философская энциклопедия : в 4 т. / пред. науч.-ред. совета В. С. Стёпин. — 2-е изд., испр. и доп. — М. : Мысль, 2010. — 2816 с.
  • Ильин В. В.. Философская антропология: учебное пособие для вузов, 2-е издание 1000 экз, М.: Книжный дом Университет (КДУ), 2006. ISBN 5-98227-193-4. 
  • Корнеев П. В. Современная философская антропология. — М., 1967.
  • Буржуазная философия XX века. — М., 1974.
  • Гуревич П. С., Степин В. С. Философская антропология. Очерк истории // Философские исследования. — 1994. — № 1. — С. 114—129.
  • Буржуазная философская антропология XX века. / Ред. Б. Т. Григорьян. — М., 1986.
  • Проблема человека в западной философии. Сб. переводов. — М., 1988.
  • Феномен человека. Антология. — М., 1993.
  • Слободчиков В. И. «Антропологический принцип в психологии развития», М., 1998 (в соавт.)
  • Слободчиков В. И. «Деятельность как антропологическая категория», М., 2001 (в соавт.)
  • Слободчиков В. И. «Основы психологической антропологии» (в 3-х томах, в соавторстве)
  • Слободчиков В. И. «Антропологическая перспектива отечественного образования».
  • Смирнов И. П. Два варианта человековедения (Wayback Machine saytida 2018-06-27 sanasida arxivlangan) // Смирнов И. П. Человек человеку — философ. — СПб.: «Алетейя», 1999. — С. 5-36.
  • Мостова Л. А. Американская антропологическая школа (Wayback Machine saytida 2014-05-14 sanasida arxivlangan)
  • Карлос Вальверде. Философская антропология (пер. с испан. Вдовиной Г.). — М.: «Христианская Россия». Серия: АМАТЕКА, 2001. — 412 стр. — ISBN 5-87468-076-4
  • Любутин К. Н. Фейербах: философская антропология. — Свердловск, 1988. — 127 с.
  • Наваррия Д. Символическая антропология. — К.: ДУХ І ЛІТЕРА, 2016. — 376 с. — ISBN 978-966-378-443-4
  • Хамитов Н. Философия человека: от метафизики к метаантропологии. — К., Ника-центр, М.: Институт общегуманитарных исследований, 2002. — 334 с.
  • Хамитов Н. В., Крылова С. А. и др. Философская антропология: словарь. 3-е издание / Ред. Н. В. Хамитов. — К.: КНТ, 2016. — 472 с.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]