Estoniyada saylovlar
Parlament saylovlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Estoniyada faqat qonun chiqaruvchi organ — Riigikoguga saylovlar oʻtkaziladi. Riigikogu proporsional tizim boʻyicha toʻrt yillik muddatga saylanadigan 101 aʼzodan iborat. Saylovlar erkin (saylovda qatnashish yoki qatnashmaslik fuqaroning oʻz ixtiyoridadur), umumiy, toʻgʻridan-toʻgʻri va bir xil (har bir saylovchi faqat bitta ovozga ega). Ovoz berish yashirin. Saylovda faqat partiyalar va yagona nomzodlar ishtirok etish huquqiga ega. 21 yoshga toʻlmagan shaxs nomzod boʻlishi mumkin emas. 18 yoshga toʻlgan Estoniya fuqarolari Riigikogu saylovlarida ovoz berish huquqiga ega[1]. Estoniyada istiqomat qiluvchi chet el fuqarolari va fuqaroligi boʻlmagan shaxslar saylov huquqiga ega emaslar. Fuqarolarning ayrim toifalari ham saylov huquqidan mahrum qilinganlar, xususan, saylov huquqi boʻyicha muomalaga layoqatsiz deb topilgan fuqarolar[2], shuningdek, sud tomonidan jinoyat sodir etganligi va jazoni oʻtaganligi uchun sudlangan fuqarolar, ozodlikdan mahrum qilish joylaridagi mahbuslar[3] shular jumlasidandir. Shuni taʼkidlash kerakki , Inson huquqlari boʻyicha Yevropa sudining qaroriga koʻra, sodir etilgan jinoyatning ogʻirligidan qatʼi nazar, barcha mahkumlarni ovoz berish huquqidan avtomatik ravishda va toʻliq mahrum qilish erkin saylov huquqining buzilishi hisoblanadi. Inson huquqlari va asosiy erkinliklarini himoya qilish boʻyicha Yevropa konvensiyasiga muvofiq, shuningdek, davlatning YXHT ostidagi majburiyatlariga zid keladi.
Riigikoguning navbatdagi saylovlari uchun umumiy kun oldingi saylovdan keyingi toʻrtinchi yilning mart oyining birinchi yakshanbasidir. Konstitutsiyada nazarda tutilgan ayrim hollarda Riigikoguga navbatdan tashqari saylovlar oʻtkazilishi mumkin.
Estoniyada koʻp partiyaviy tizim mavjud boʻlib, partiyalar soni cheklangan, ularning hech biri odatda parlamentda mutlaq koʻpchilikni qoʻlga kiritish imkoniyatiga ega emas.
Respublika Prezidenti saylovi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Davlat boshligʻi — Respublika Prezidenti — Estoniyaning konstitutdiyasiga muvofiq parlament yoki parlament deputatlari va mahalliy davlat hokimiyati kengashlari vakillaridan iborat saylovchilar jamoasi tomonidan bilvosita saylovlarda saylanadi.
Yevropa parlamentiga saylovlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Estoniyadan Yevroparlamentning 7 nafar deputati besh yillik muddatga saylanadi. Saylovlar erkin, toʻgʻridan-toʻgʻri, umumiy va bir xilda oʻtkaziladi. Ovoz berish yashirin tarzda oʻtkaziladi. 18 yoshga toʻlgan Estoniya fuqarolari, shuningdek, Estoniyada doimiy yashovchi boshqa Yevropa Ittifoqi davlatlarining fuqarolari saylash huquqiga ega hisoblanadi.
Mahalliy saylovlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mahalliy darajada Estoniyada munitsipalitetlar (shaharlar va qishloq munitsipalitetlari) kengashlari saylanadi. Mahalliy kengashlarning vakolat muddati odatda 4 yilni tashkil etadi.
Mahalliy Kengashlarga saylov erkin, umumiy, yashirin va toʻgʻridan-toʻgʻri oʻtkaziladi. Saylov natijalari proporsionallik tamoyili asosida umumlashtiriladi. Mahalliy Kengashlarga saylov boʻyicha umumiy ovoz berish kuni saylov yilining oktabr oyining uchinchi yakshanbasi hisoblanadi. Riigikogu saylovlaridan farqli oʻlaroq, mahalliy kengashlarga saylovlarda Estoniya Respublikasi fuqarolari, 16 yoshdan oshgan barcha doimiy mahalliy aholi[4] (shu jumladan Yevropa Ittifoqining boshqa mamlakatlari fuqarolari, uchinchi davlat fuqarolari va fuqaroligi boʻlmagan shaxslar) ovoz berish huquqiga ega deb hisoblanadi. Mahalliy hokimiyat vakillik organlariga saylovda muomalaga layoqatsiz deb topilgan shaxslar, shuningdek, mahkumlar va ozodlikdan mahrum qilish joylarida jazo oʻtayotgan shaxslar saylov huquqidan mahrum etilgan.
Mahalliy hokimiyat kengashi aʼzolarining minimal soni maʼlum bir munitsipalitet aholisi soniga bogʻliq boʻladi.
- 2000 dan ortiq aholi: kamida 13 joy
- 5000 dan ortiq aholi: kamida 17 joy
- 10 000 dan ortiq aholi: kamida 21 joy
- 50 000 dan ortiq aholi: kamida 31 joy
- 300 000 dan ortiq aholi: kamida 79 oʻrin (shunchalik koʻp aʼzolardan iborat yagona kengash — Tallinn shahar assambleyasi) hisoblanadi.
Aholisi 2000 tadan kam boʻlgan munitsipalitetlarda mahalliy kengash kamida 7 aʼzodan iborat boʻlishi kerak.
Estoniyada oxirgi marta mahalliy kengashlarga saylovlar 2017-yil 15-oktabrda boʻlib oʻtgan.
Saylovlar tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Keyingi yillarda saylovlar oʻtkazildi:
- Riigikoguga saylovlar: 1992, 1995, 1999, 2003, 2007, 2011, 2015, 2019
- Mahalliy kengashlarga saylovlar: 1993, 1996, 1999, 2002, 2005, 2009, 2013, 2017, 2021
- Yevropa parlamentiga saylovlar: 2004, 2009, 2014, 2019
- Referendum: 2003-yil (Estoniya Konstitutsiyasiga Yevropa Ittifoqiga qoʻshilish munosabati bilan oʻzgartirishlar kiritish toʻgʻrisidagi qonunni qabul qilish toʻgʻrisida)
- Respublika Prezidenti saylovi: 1992 (Lennart Meri), 1996 (Lennart Meri), 2001 (Arnold Ruutel), 2006 (Toomas Xendrik Ilves), 2011 (Toomas Hendrik Ilves), 2016 (Kersti Kaljulaid).
Shuningdek[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Saylov tizimi
- Estoniyada elektron ovoz berish
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „Право голоса“ (ru). Выборы в Эстонии (2017-yil 24-iyul). 2019-yil 24-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 3-mart.
- ↑ Na viborax 2011 goda chislo takix lits sostavlyalo 1989
- ↑ Na viborax 2011 goda chislo takix lits sostavlyalo 1416
- ↑ „Рийгикогу принял законы о понижении возрастного ценза для избирателей - Рийгикогу“ (ru). Рийгикогу (2016-yil 14-yanvar). 2020-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 24-may.