Dengiz boʻrisi
 First edition cover | |
| Muallif(lar) | Jack London |
|---|---|
| Mamlakat | United States |
| Til | inglizcha |
| Janr(lar)i |
Adventure novel Psychological novel |
| Nashr etilgan sanasi | 1904, Macmillan |
| First edition cover | |
„Dengiz boʻrisi“ — psixologik sarguzasht romani 1904-yilda amerikalik yozuvchi Jek London tomonidan yozilgan. Kitobning asosiy qahramoni adabiy tanqidchi, okean toʻlqinlaridan omon qolgan, Wolf Larsenning qoʻl ostidagi, qudratli va lekin axloqsiz Humfrey Van Vaydendir. Kitobning ilk nashrining toʻrt ming nusxasi yozuvchining The Call of the Wild asarining qoʻllab quvvatlashi taʼsirida bosib chiqarilishidan avval sotib boʻlingan[1].
Romanning antagonisti „Boʻri“ Larsenning shaxsiy harakteri yozuvchi oʻzi tanigan haqiqiy dengizchi kapitan Aleks Maklinga tegishli edi[2]. Londonning gaplariga koʻra, „Dengiz boʻrisining koʻp qismi toʻqima, ammo asosi Aleksandr Maklin hisoblanadi“[3]. Kapitan Aleks Maklin[3] 1858-yilning 15-mayida Yangi Shotlandiyaning East Bay shahrida tugʻilgan. U asosan Tinch okeanining shimoli-gʻarbiy qismida akasi kapitan Den Maklin bilan suzib yurgan. Maklin bir vaqtlar Alyaskaning Nome sherifi boʻlgan. Maklin kapitanlari umrining koʻp qismini Tinch okeani sohilida suzib oʻtkazgan va avlodlari oʻsha yerda boʻlishiga qaramay, Keyp-Breton oroli bilan aloqalarini saqlab qolishgan[4].
Yozuvchini yaqin doʻstlari „Boʻri“ deb atashgan va u oʻz kitob lavhasida boʻri rasmini ham ishlatgan. Qolaversa, u oʻz uyiga Wolf House deb nom bergan[5]. Van Veydenning romandagi boshidan kechirganlari Londonning Sofiya Sazerlendda suzib yurganida boʻlgan yoki eshitgan tajribalariga oʻxshashligini hisobga olsak, avtodidakt dengizchi Van Veyden avtodidakt dengizchi Jek Londonga solishtirishgan[ iqtibos kerak ]
Londonning "Dengiz boʻrisi" asarini yozishdan maqsadi „(Nitshening) super-odam falsafasini yaratish“ edi[6] Doʻsti Xamfri Van Veyden kema halokatidan oldin tashrif buyurishini oʻqishni avzalroq deb Nitsshe va Shopengauer romanning ikkinchi jumlasida eslab oʻtiladi. Shuningdek, romanning 8, 10-boblarida Gerbert Spenser, 5, 6, 10, 13-boblarda Charlz Darvin, 11, 17, 26-boblarda Umar Xayyom, 5-bobda Shekspir va 26-bobda Jon Milton eslab oʻtiladi.
Bu syujetda Rudyard Kiplingning "Captains Courageous „ asariga oʻxshashliklari bor, chunki ularning har birida bekorchi va boy, dengizdan qutqarilib, shanxayda dengizchi boʻlib ishlayotgan yigit bor; ammo bu ikki hikoya syujet va axloqiy tarafdan bir-biridan katta farq qiladi.
Asar xulosasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
“Dengiz boʻrisi" aslida muloyim, ammo shafqtsizlik sababli qattiqoʻl boʻlishga majbur boʻlgan Xamfri Van Veyden ismli aqlli odam haqida hikoya qiladi. Hikoya Xamfri Van Veyden bilan San-Fransiskodagi Martinez deb nomlangan parom bortida boshlanadi, u tuman ichida boshqa kema bilan toʻqnashib, choʻkib ketadi. U koʻrfazda yoʻlda qolibdi, oxir-oqibat Wolf Larsen tomonidan olib ketiladi. Larsen — "Arvoh" nomli ovchi kemasining kapitani. U Shafqatsiz va beadab, shu bilan birga juda aqlli va intellektual edi, u oʻz kemasini boshqarar va oʻzining ajoyib jismoniy kuchi yordamida ekipajni dahshatga solardi. Van Veyden uni egoist vamaterialist deb taʼriflaydi. Larsen ruhning oʻlmasligiga ishonmaydi; u oʻz hayotida omon qolish va zavqlanishdan boshqa hech qanday maʼno topa olmaydi va u butun insoniyat hayotini mensimay, uning qadr-qimmatini inkor etadi. Intellektual tortishuvlarga qodir boʻlgan odamga qiziqib, u „Hump“ deb ataydigan Van Veydenga gʻamxoʻrlik qiladi, shu bilan birga uni kemada shogird boʻlishga, oddiy ishlarni bajarishga va shafqatsiz ekipajdan himoyalanish uchun kurashishni oʻrganishga majbur qiladi.
Hikoyaning asosiy voqeasi — ekipajning bir nechta aʼzolari tomonidan Wolf Larsenga qarshi qoʻzgʻolonga haqida. Qoʻzgʻolon tashkilotchilari — Lich va Jonsonning eʼtirozlariga Larsen sabab boʻlgan. Larsen avvalroq Jonsonni qattiq kaltaklagan va Lichni esa qayiq tortuvchi boʻlishga majburlab mushtlagan edi.
Keyingi boʻlimda Arvoh kemasi yana bir halokatga uchraganlarni kemaga oladi, jumladan, Maud Brewster ismli turmushga chiqmagan yosh ayolni ham oladi. Miss Brewster va Van Weyden faqat yozuvchi sifatida bir-birlarini avvaldan bilishgan. Larsen ham, Van Veyden ham uning aql-zakovati va „ayol nozikligi“ sababli unga maftun boʻlishadi. Van Veyden Maud Brewsterni oʻzining birinchi haqiqiy sevgisi deb biladi. Van Veyden uni ekipajdan, dengiz dahshatlaridan va Wolf Larsendan himoya qilishga intiladi. Asar qahramonlari bir qancha sarguzashtlarni boshdan kechirishadi.
Van Veyden Arvohni taʼmirlashni tugatdi va u Miss Brewster bilan suzib ketdi. Shiddatli boʻron paytida Wolf Larsen vafot etadi. Ular Larsenni dengizda dafn etishadi, bu Van Veyden birinchi marta qutqarilganida guvoh boʻlgan voqeani aks ettiradi. Hikoya ikkalasini uzoq va dahshatli sarguzashtdan soʻng, amerikalik daromad toʻsar tomonidan qutqarilishi bilan yakunlanadi.
Asar qahramonlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Humphrey „Hump“ Van Weyden[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asar boshida Humphrey Van Weyden zaif tanaga ega, ammo kuchli aql ega obraz sifatida gavdalantiradi. Hikoya davom etar ekan, u qoʻl mehnati orqali jismonan kuchayadi va turli mashaqqatlarga, jumladan, Boʻri Larsen bilan boʻlgan notinch munosabatlarga chidagani uchun ham ruhan kuchayadi. Maud Brewster bilan uchrashgandan soʻng, u qanchalik oʻzgarganini, qoʻpol koʻrinishga ega boʻlganini va hayotga boshqacha qarashini tushunadi.
Boʻri Larsen[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jismoniy jihatdan Larsen taxminan 1.78 metr, keng yelkalali va chuqur koʻkrakli de taʼriflanadi. Hikoya davomida u ajoyib kuchini namoyish etadi. Van Veyden Larsenni bir necha bor goʻzal, mukammal simmetrik, erkaklikning mukammal namunasi deb taʼriflaydi. Ammo uning haqiqiy kuchi ibtidoiy va hayvoniy narsa sifatida tasvirlangan. Bu hayvoniy kuch Londonning sotsial darvinizmga boʻlgan eʼtiqodini ifodalaydi.
Maud Brevster[tahrir | manbasini tahrirlash]
Maud Brevster xuddi Van Veyden kabi Boʻri Larsen tomonidan „qoʻlga olingan“. U boy yozuvchi edi. U Volf va Xamfriga yiliga 1800 dollar ishlab topishini, ammo kemada ishlash uchun yozuv mashinkasi, qalam va qogʻoz kerakligini aytadi. Bu yigirma yetti yoshli chiroyli yozuvchi oʻzi uchun biror narsa qilishga odatlanmagan edi. Miss Brevster hatto odamlarning koʻziga tikilib, ularning his-tuygʻularini aytib berish qobiliyatiga ega boʻlgan.
Asar asosida suratga olingan kinolar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Jek Londonning romani romani asosida suratga olingan kinolar:
- "Dengiz boʻrisi" (1913), Xobart Bosvort ishtirokidagi ovozsiz kinofilm, muallif Jek London nomi nomaʼlum dengizchi sifatida paydo boʻlgan.
- Dengiz boʻrisi (1920), Nuh Biri (Larsen) va Tom Forman (Van Veyden) ishtirokidagi ovozsiz kinofilm.
- Dengiz boʻrisi (1926), Ralf Ince va Kler Adams (Mod) ishtirokidagi ovozsiz kinofilm.
- "Dengiz boʻrisi" (1930), Milton Sills va sobiq USRC <i id="mwoQ">Ayiqlari</i> Makedoniya muhri rolida.
- "Dengiz boʻrisi" (1941), bosh rollarda Edvard G. Robinson (Larsen), Ida Lupino (Rut) va Jon Garfild
- Boʻri Larsen (1958), Barri Sallivan va Piter Graves rollarini ijro etgan
- Der Seewolf (Germaniya, 1971, televidenie, 4 qismli miniserial), bosh rollarda Raymund Xarmstorf va Edvard Miks
- "Dengiz boʻrisi afsonasi" (Italiya, 1975), bosh rollarda Chak Konnors va Juzeppe Pambyeri
- "Morskoj volk" (SSSR, 1990, TV), Liubomiras Lauciavicius va Andrey Rudenskiy ishtirokidagi
- Kristofer Riv va Charlz Bronson oʻynagan "Dengiz boʻrisi" (1993, TV)
- "Dengiz boʻrisi" (1997), bosh rolda Steysi Keach
- The Sea Wolf (ProSieben, Germaniya, 2008), Tomas Kretschmann
- Sebastyan Kox, Stiven Kempbell Mur, Neve Kempbell va Tim Rot ishtirok etgan "Dengiz boʻrisi" (ZDF, Kanada/Germaniya, 2009). TeleMünchen tomonidan ishlab chiqarilgan [7]
Asar asosidagi radio eshittirishlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Playhouse rejissyori - „Dengiz boʻrisi“ — Edvard G. Robinson 1950yil 3 fevralda radioda oʻzining axloqsiz dengiz kapitani Wolf Larsen rolini qayta yaratadi.
Kitob Ed Tomason tomonidan BBC Radio 4 uchun toʻrt soatlik epizodga moslashtirilgan va birinchi marta 1991 yilda efirga uzatilgan. Unda Wolf rolida Jek Klaff, Van Ueyden rolida Kerri Sheyl va Mugrij rolida Yan Duri suratga tushgan. [8]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ The Cambridge History of American Literature, Volume 2: Prose Writing 1820-1865. New York: Cambridge University Press, 1995
- ↑ „Washington University Press on Alex MacLean“. Washington.edu (2011-yil 16-avgust). Qaraldi: 2011-yil 25-avgust.
- ↑ 3,0 3,1 MacGillivray. „Captain Alex MacLean“ (en). Alex MacLean. UBC Press. 2011-yil 15-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 11-may.
- ↑ MacNeil, Neil, The Highland Heart of Nova Scotia, Breton Books (1998)
- ↑ „Jack London's Wolf House“. 2009-yil 30-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 22-iyul.
- ↑ . Jack London, Letter to Mary Austin, Nov 5 1919, cited in No Mentor But Myself, Jack London, Dale Walker, Jeanne Reesman, Second Edition, 1999
- ↑ „Shooting on The Sea Wolf to start in Halifax“. CBC News (2008-yil 7-aprel).
- ↑ „Jack London - The Sea Wolf“. BBC R4 Extra. BBC. Qaraldi: 2020-yil 18-iyun.