Birinchi yahudiy urushining shekeli
Birinchi yahudiy urushining shekeli — birinchi yahudiy urushi (I asr) davrida qoʻzgʻolonchilar tomonidan ular egallab turgan hududda chiqarilgan kumush tangalarning asosiy nominal qiymati. Kumush yarim shekel va chorak shekel, shuningdek, bronza tangalar ham chiqarildi[1].
Qoʻzgʻolondan oldin yahudiy kumush tangalari zarb qilinmagan. Kumush shekellar (yoki shekellar ; vazni 14 gramm) va yarim shekellar (yarim shekel, 7 gramm) old tomonida piyola va orqa tomonida uchta gulli nilufar tasvirlari, shuningdek, paleo-ibroniy yozuvidagi ibroniycha yozuvlar, bir tomonda " Isroil shekeli yoki yarim shekel " va yilni bildiruvchi harf, boshqa tomonda — " Muqaddas Quddus „. Qamal davridagi shekellarda yana uchta timsol bor edi: anjir bargi (anjir bargi), anjir shoxchasi (anjirning novdasi, lateral jarayoni) va jannat olma.
Foni[tahrir | manbasini tahrirlash]
66-71 yillardagi qoʻzgʻolon, yahudiy urushlari nomini birinchi marta qoʻllagan Flaviy Iosif tomonidan tasvirlangan, Neron davrida Yahudiya hukmdori etib tayinlangan ochkoʻz Gessius Florusning zulmi tufayli yuzaga kelgan. Zelotlarning aqidaparastligidan alevlangan qoʻzgʻolon butun Falastinni va qoʻshni Misr va Suriya hududlarini qamrab oldi. Iskandariya, Damashq va boshqa shaharlarda qotilliklar va koʻcha janglari boʻlib, oʻn minglab odamlar halok boʻldi. Suriya hukmdori Sestiy Gall qoʻzgʻolonni bostirish uchun Quddusga koʻchib oʻtdi, ammo Simon (Shimon) bar Giora tomonidan qaytarib olingan, chekinishga majbur boʻldi va chekinish paytida katta zarar koʻrdi. Yahudiylar teokratik boshqaruvni tikladilar; Qoʻzgʻolonchilarning boshida oliy ruhoniy Anna edi, etakchilar orasida Jalilaning mintaqaviy qoʻmondoni Jozef ben Mattiyaxu (Iosif Flaviy) va Giskallik Yuhanno ajralib turardi.
Gʻalabalardan ilhomlangan qoʻzgʻolonchilar oʻzlarining kumush tangalarini-shekel zarb qilishni boshladilar. Oʻsha vaqtgacha shekel faqat ogʻirlik birligi edi. Ilgari Yahudiyada kumush tangalar zarb qilinmagan[2].
Kumush tangalar shekel, yarim shekel va chorak shekel nominallarida chiqarilgan. Tangalarning ogʻirligi Tir davlatlariga toʻgʻri keldi. Tanganing old tomonida marosim kosasi, orqa tomonida esa uchta anorli anor daraxti shoxi tasvirlangan. Tanganing birinchi sonida old tomonidagi kosa va orqa tomonidagi anor novdasi qavariq nuqta-“marvaridlar" shaklida tasvirlangan. Keyingi nashrlarda nuqta va endi koʻrsatilmadi, bu esa kosa va novda tasvirlarini kattalashtirish va takomillashtirish imkonini berdi[3]. Garchi oʻsha paytda Yahudiyada oromiy tilida gapirilgan boʻlsa va qadimgi ibroniy tili asosan diniy maqsadlarda ishlatilgan boʻlsa-da, tangalardagi yozuvlar paleo-ibroniy yozuvida ibroniy tilida yozilganligi bejiz emas. Birinchi maʼbad davrining shriftini tanlab, qoʻzgʻolon ishtirokchilari oʻzlarini birlashgan yahudiy shohligi Dovud va Sulaymonning merosxoʻrlari deb eʼlon qilishdi.
Yozuvda shunday yozilgan: „ shkl shrāl — Shekel Yisrael“ — „Shekel of Israel“[2]. Shunday qilib, tanganing nominal qiymati, uning ogʻirligi va kim tomonidan zarb qilinganligi haqida darhol aytildi. Yarim shekel tangada: „ hehy hshql — hatsi shekel“ — „Yarim shekel“ degan yozuv bor. Tangalarning teskari tomonida: " yrushlili hhkdoshsha — irushalaʹim hakdushʹ — „Muqaddas Quddus“[2] degan yozuv bor.
Qoʻzgʻolonning 2-yiliga oid tangalar (miloddan avvalgi 67-68)[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qoʻzgʻolonning birinchi yilida (mil. 66—67) faqat kumush tangalar muomalaga chiqarilgan. Ikkinchi yildan boshlab (miloddan avvalgi 67-68))bronza tangalar bor pruta, Xasmoniylar davridan beri zarb qilingan, lekin boshqa belgilar va yozuvlar bilan. Old tomonda anʼanaviy ravishda amfora deb ataladigan, ammo klassik yunon yoki rim idishlariga oʻxshamaydigan idish, shuningdek, qadimgi ibroniycha „Ikkinchi yil“ yozuvi tasvirlangan. Orqa tomonda novdada uzum bargi va yozuvi bor: „ hr chyōn — cherut zion“ — „Freedom of Sion“. Bu yerda Sion shunchaki Quddusning sinonimi emas, balki milliy ohanglarga ega sheʼriy obraz — qadimiy vatan timsoli[1].
Qoʻzgʻolonning 3-yiliga oid tangalar (miloddan avvalgi 68-69)[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qoʻzgʻolonning uchinchi yili (milodiy 68-69) tangalari n. e.) ikkinchi yil tangalaridan deyarli farq qilmaydi, bronza tayoqchada faqat qopqogʻi va yangi sanasi „Uchinchi yil“ boʻlgan amfora paydo boʻlgan[1].
Numizmatik qiymat[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bir necha nusxada maʼlum boʻlgan qoʻzgʻolonning 1-yilidagi (milodiy 66-67) sinov kumush shekeli standart birinchi yil shekelidan dizayni bilan farq qilar edi. 1991- yilda bunday shekelni Los-Anjeleslik numizmat 240 000 dollarga sotib olgan. 2012-yilda ushbu tanga Nyu-Yorkdagi kim oshdi savdosida 1,1 million dollarga sotilgan[4]. Oddiy birinchi yil shekel 5-10 ming AQSh dollari turadi.
XX asr tangalari va belgilari uchun namuna[tahrir | manbasini tahrirlash]
1949-yilda Isroil Numizmatik Jamiyati Isroil Milliy bankiga yangi tangalar eskizlarini yaratishda yordam berishni taklif qilganda, jamiyat aʼzolari Leon Kadman va Xanan Pavel Rimga qarshi qoʻzgʻolon (60-70 yillar) davridagi qadimiy tangalarga ishora qildilar. AD). e.) va grafik rassom Otto Wallisch ishchi eskizlarni yakunladi.
Shuningdek, turli yillarda Birinchi yahudiy urushi tangalari tasvirlarining motivlari Zeev Lipman va Gerd Rotshild (Rothschild va Lippman dizayn firmasi), Gaby Neeman, Zvi Narkis, Natan Karp, Viktor Xauster tomonidan ishlatilgan.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 „М.Р.Беленицкий «Первое иудейское восстание и его монеты»“,Альманах российских коллекционеров №2, Серия "Античная история и нумизматика",, Нумизмат. лит., 2009. ISBN 5902689139, 9785902689133.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 British Museum. „Silver shekel of the First Jewish Revolt from Rome“. Qaraldi: 2013-yil 28-oktyabr.
- ↑ „Differentiating the Shekels“. 2013-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 28-oktyabr.
- ↑ „One Shekel Worth 7.1 Million – at Auction“. Qaraldi: 2013-yil 1-dekabr.
Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Игаль Аркин. Банкноты и монеты в Израиле 1927 — 2006. Иерусалим: Банк Израиля, 1010. ISBN 965-90754-1-3. (ivrit)
- Рахель Баркаи. Новое и старое во внешнем виде монет. Иерусалим: Банк Израиля, 2006. ISBN 3000110001. (ivrit)