Allergik konyunktivit

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Allergik konyunktivit — allergiya tufayli konʼyunktivada (koʻzning oq qismini qoplaydigan membrana) yalligʻlanishi hisoblanadi[1]. Bemorlarda allergenlar har xil boʻlsa-da, eng koʻp uchraydigan sabab laridan biri pichan isitmasi hisoblanadi. Alomatlar orasida qizarish (asosan periferik mayda qon tomirlarining vazodilatatsiyasi tufayli), konʼyunktivada shish, qichishish va qizarish kuchayishi (koʻz yoshlari hosil boʻlishi). Agar bularning barchasi rinit bilan birlashtirilsa, bu holat allergik rinokonyuktivit deb ataladi.

Simptomlar gistamin va boshqa faol moddalarning semiz hujayralari tomonidan chiqarilishiga bogʻliq boʻlib, ular qon tomirlarining kengayishini taminlaydi, asab tugunlarini qoʻzgʻatadi va koʻz yoshlari sekretsiyasini oshiradi.

Allergik konyunktivitni davolashda allergenlardan qochish (masalan, „pichan isitmasi mavsumida“ oʻtlarning gullashiga yoʻl qoʻymaslik) va antigistaminlar bilan davolash, mahalliy (koʻz tomchilari shaklida) yoki tizimli (tabletkalar shaklida). Antigistaminlar, mast hujayralarini barqarorlashtiradigan dorilar va steroid boʻlmagan yalligʻlanishga qarshi dori vositalari xavfsiz va odatda samarali hisoblanadi[2].

Belgilari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Allergik konyunktivitn koʻrinishi

Konyunktiva koʻzni qoplaydigan nozik membranadir. Allergen konyunktivani bezovta qilganda, koʻzda koʻrinadigan umumiy simptomlar orasida koʻzning qichishi, koʻz qovoqlarining shishishi, koʻzlarning yoshlanishi, suvli oqindi va kozga begona jism tushib qolganday his bolishi (ogʻriq bilan)[1][3].

Qichishish koʻz allergiyasining eng keng tarqalgan alomatidir va bemorlarning 75 % dan ortigʻi davolanishga murojaat qilganda bu alomat haqida xabar beradi. Bemorlarning alomatlari odatda issiq va quruq ob-havoda kuchliroq boʻladi, sovuqroq harorat va yomgʻir esa bu alomatlarni engillashtiradi.

Klein va boshqa olimlar tomonidan olib borilgan tadqiqotlar natijasida allergik konʼyunktivitdan kelib chiqadigan jismoniy noqulaylikdan tashqari, bemorlarning faoliyatini ham oʻzgartirib, ularni tashqariga chiqish, quyosh nurida kitob oʻqish va shu kabi faoliyatlardan cheklashini koʻrsatdi.Shunday qilib, allergik konʼyunktivit bilan ogʻrigan bemorlarni davolash bilan ularning kundalik „hayot sifatini“ yaxshilashi mumkin.

Sabablari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Allergik konyunktivit organizmning immunitet tizimining allergenlarga allergik reaksiyasi natijasida yuzaga keladi. Allergik konyunktivit pichan isitmasi, astma va ekzema kabi boshqa allergik kasalliklarga moyil boʻlgan odamlarda paydo boʻladi[4].

Konyunktivitga olib keladigan eng keng tarqalgan allergenlar boʻlib quyidagilar hisoblanadi.

  • Daraxtlar, oʻtlar va oʻtlar gulchanglari
  • Hayvon terisi va tupurik kabi sekretsiyalar
  • Parfyumeriya
  • Kosmetika
  • Teri uchun dorilar
  • Havo ifloslanishi
  • Tutun
  • chang oqadilar
  • Peru balzami (xushboʻy hid uchun oziq-ovqat va ichimliklarda, xushboʻy hid uchun parfyumeriya va gigiena vositalarida, dorivor xususiyatlari uchun tibbiy va farmatsevtika mahsulotlarida ishlatiladi)
  • Koʻz tomchilari

Mavsumiy konʼyunktivitning aksariyat holatlari gulchang bilan bogʻliq boʻlib, pichan isitmasi mavsumida sodir boʻladi, yozning boshida oʻt gulchanglari va boshqa turli xil gulchanglar va mogʻor yoz oxirida alomatlarga olib kelishi mumkin[5].


Gigant papiller konʼyunktivit juda kam uchraydigan turi boʻlib, asosan chiqindiga ga allergik reaksiyadan kelib chiqadi. Bazi turdagi jarrohlik amalyotlari ham bu turdagi allergik konyunktivitga olib kelishi mumkin.

Kontakt dermatokonʼyunktivitining sababi konʼyunktiva bilan aloqa qilish mumkin boʻlgan boshqa allergenlar: kosmetika, dori-darmonlar va boshqalar.

Patofiziologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koʻz allergiyasi -semiz hujayralari tomonidan muvofiqlashtirilgan voqealar kaskadi reaksiyasi boʻlib hisoblanadi[6]. Eotaksin va MIP-1 alfa kabi beta hemokinlar koʻz yuzasida semiz hujayralarini tayyorlash va faollashtirishda ishtirok etadi. Tegishli allergen mavjud boʻlganda, sensibilizatsiya paydo boʻladi va tizim oʻziga xos antijen ishlab chiqarishni boshlash uchun tayyorlanadi. TH2 tabaqalashtirilgan T hujayralari oʻziga xos immunoglobulin E (IgE) antijenini ishlab chiqarishni ragʻbatlantiradigan sitokinlarni chiqaradi. Keyin IgE semiz hujayralari yuzasida IgE retseptorlari bilan bogʻlanadi. Keyin mast hujayralari gistaminni chiqaradi, bu esa sitokinlar, prostaglandinlar va trombotsitlarni faollashtiruvchi omilning chiqarilishiga olib keladi.Semiz hujayra mediatorlari yalligʻlanish hujayralarini faollashtirish orqali allergik yalligʻlanish va simptomlarni keltirib chiqaradi[3].

Gistamin semiz hujayralaridan chiqarilganda, u nerv uchlaridagi H1 retseptorlari bilan bogʻlanadi va koʻzlarning qichishi belgisini keltirib chiqaradi. Gistamin, shuningdek, konʼyunktiva tomirlarida H1 va H2 retseptorlari bilan bogʻlanadi va vazodilatatsiyaga olib keladi. Mast hujayralaridan olingan sitokinlar, masalan, IL-8 kimokini, neytrofillarni jalb qilishda ishtirok etadi. IL-5 kabi TH2 sitokinlari eozinofillar va IL-4, IL-6 va IL-13 ni jalb qiladi, bu esa sezgirlikni oshiradi. Shoshilinch alomatlar molekulyar kaskadiga bogʻliq. Bemorga sezgir boʻlgan allergen bilan uchrashish tizimning sezgirligini oshirishga va reaksiyaning kuchayishiga olib keladi. Allergik konʼyunktivitning rivojlangan holatlari surunkali allergik yalligʻlanish holatiga oʻtishi mumkin.[3]

Tasniflash[tahrir | manbasini tahrirlash]

SAC va PAC[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mavsumiy allergik konyunktivit ham, koʻp yillik allergik konʼyunktivit ham konʼyunktivaning ikkita oʻtkir allergik kasalliklaridir. Yuqorida aytib oʻtilgan koʻz kasalliklarining belgilari qichishish va koʻzning pushti yoki qizgʻish rangini oʻz ichiga oladi[2].Ushbu ikki alomatlar koʻzning mast hujayralari tomonidan ishlab chiqariladi[2][7]. Semptomlarni kamaytirish uchun oʻziga xos boʻlmagan choralar sovuq kompresslar, koʻz yosh oʻrnini bosuvchi va allergenlardan qochishni oʻz ichiga oladi[2]. Davolash antigistaminlar, mast hujayra stabilizatorlari, ikki tomonlama taʼsir qiluvchi antiallergik vositalar yoki topikal antigistaminlardan iborat[2]. Boshqa variant kortikosteroidlarni qoʻllashdir, ammo kataraktning nojoʻya taʼsiri va koʻz ichi bosimi ortishi hisobga olinsa, kortikosteroidlar allergik konʼyunktivitning jiddiyroq shakllari, masalan, vernal keratokonʼyuktivit (VKC) va atopik keratokonʼyuktivit (AKC) uchun ishlatiladi[2].

VKC va AKC[tahrir | manbasini tahrirlash]

Vernal keratokonjunktivit ham, atopik keratokonjunktivit ham surunkali allergik kasalliklar boʻlib, eozinofillar, konʼyunktiva fibroblastlari, epitelial hujayralar, mast hujayralari va Th2 limfotsitlari konʼyunktiva biokimyosi va gistologiyasini kuchaytiradi[2], VKC — bu issiq iqlim sharoitida yashovchi erkaklarda keng tarqalgan bolalik kasalligi.[2] AKC koʻpincha 30 yoshdan 50 yoshgacha boʻlgan erkaklarda kuzatiladi[2]. VKC va AKC allergik konʼyunktivit yoki steroid foydalanishni nazorat qilish uchun ishlatiladigan dorilar bilan davolash mumkin[2]. Maksvell-Lyon belgisi, yopiq yara, toshlangan papillalar, limbusda jelatinsimon qalinlashuv va Horner-Trantas nuqtalari vernal tipga xosdir.

Gigant papiller konyunktivit[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gigant papiller konʼyunktivit haqiqiy koʻzning allergik reaksiyasi emas va konʼyunktivaning takroriy mexanik tirnash xususiyati tufayli yuzaga keladi.[2] Kontakt linzalaridan foydalanish natijasida yuzaga keladigan konʼyunktiva yuzasi bilan takroriy aloqa GPC bilan bogʻliq[7].

Flyctenular keratonkonyunktivit[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bu bakteriyalarga yuqori sezuvchanlik/yalligʻlanish reaksiyasining natijasidir. Umumiy patogenlarga Staphylococcus aureus, Mycobacterium tuberculosis, Chlamydia va Candida kiradi[8].

Davolash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Batafsil tarix shifokorlarga simptomlar allergik yoki yoʻqligini aniqlash imkonini beradi. Eozinofillarni izlayotgan konʼyunktivani qirib tashlash kabi diagnostik testlar allergik reaksiyaning sababini aniqlashda yordam beradi[2]. Antigistaminlar (Alerzin, Suprastin), semiz hujayralarini barqarorlashtiradigan dorilar va steroid boʻlmagan yalligʻlanishga qarshi dorilar xavfsiz va odatda samaralidir[2]. Kortikosteroidlar koʻz allergiyasining yanada ogʻir holatlari uchun ajratilgan va yuzaga kelishi mumkin boʻlgan nojoʻya taʼsirlar tufayli koʻz shifokori nazorati ostida boʻlishi kerak[2]. Allergen aniqlangandan soʻng, bemor imkon qadar undan qochish kerak[7].

Dorisiz davolash usullari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Engil alomatlari boʻlgan allergen bilan uchrashganda, yordam berish uchun sovuq kompres foydalanish mumkin. Bu hech qanday dori ishlatmasdan tez va oson yechim. Suvning sovuq harorati koʻkarish yoki kuyish kabi shishishni kamaytirishga yordam beradi. Bundan tashqari, sotib olish uchun koʻplab antigistaminlar mavjud.

Semiz hujayra stabilizatorlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Semiz hujayra stabilizatorlari, agar sovuq kompresslar ular uchun samarali boʻlmasa, allergik konʼyunktivit bilan ogʻrigan bemorlarni davolashda yordam bera olmaydi. Ular kechiktirilgan natijalarni berishga moyildirlar, ammo ular boshqa muolajalarga qaraganda kamroq yon taʼsirga ega va antigistaminlarga qaraganda ancha uzoq davom etadi. Baʼzi bemorlar bir vaqtning oʻzida antigistaminlarni qabul qilishadi, shuning uchun mast hujayra stabilizatorlari taʼsir qilishdan oldin semptomlarda bir oz pasayish kuzatiladi. Shifo1korlar odatda lodoksamid va Nedokromilni semiz hujayra stabilizatorlari sifatida buyuradilar, ular koʻz tomchilari sifatida ishlatiladi.

Semiz hujayra stabilizatori — bu semiz hujayralaridan yalligʻlanishni keltirib chiqaradigan kimyoviy moddalarning chiqarilishini kamaytiradigan steroid boʻlmagan dorilar sinfidir. Ular semiz hujayralari degranulyatsiyasi uchun zarur boʻlgan kaltsiy kanallarini blokirovka qiladi, hujayralarni barqarorlashtiradi va shu bilan gistaminning tarqalishini oldini oladi. Dekonjestanlar ham buyurilishi mumkin. Allergik konʼyunktivitni davolash uchun ishlatiladigan yana bir keng tarqalgansemiz hujayra stabilizatori natriy kromoglikatdir .

Antigistaminlar dori vositalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Davolash uchun odatda difenhidramin va xlorfeniramin kabi antigistaminlar qoʻllaniladi. C H1 antigistaminlarini qabul qilgan bemorlarda gistamin va leykotrienlarning ishlab chiqarilishi kamayadi, shuningdek, tomirlardagi adezyon molekulalarining ifodalanishining salbiy regulyatsiyasi, bu esa oʻz navbatida allergiya belgilarini 40-50 % ga kamaytiradi.

Ikki tomonlama taʼsir qiluvchi dorilar koʻpincha buyuriladi. Olopatadin (Patanol)[9] va Ketotifen Fumarat (Alaway yoki Zaditor)[10] ikkalasi ham bir vaqtning oʻzida antigistamin va semiz hujayra stabilizatori sifatida harakat qilish orqali himoya qilishni taʼminlaydi. Patanol retsept boʻyicha dori, ketotifen fumarat esa yoʻq.

Koʻz tomchilarining koʻpchiligiachishish va qichishishga olib kelishi mumkin va yomjn taʼsirga ega. Toʻgʻri koʻz gigienasi, ayniqsa kontakt linzalari bilan simptomlarni yaxshilashi mumkin. Polen va mogʻor kabi allergenlarning oldini olish mumkin.

Immunoterapiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Allergik immunoterapiya (AIT) bilan davolash organizmni odatda zararsiz boʻlgan moddalarga (polen, uy changi oqadilar) oʻrgatish uchun allergenlarning dozasini kiritishni oʻz ichiga oladi va shu bilan uzoq muddatli oʻziga xos qarshilikni keltirib chiqaradi[11]. Immunoterapiya allergenlari ogʻiz orqali (til osti tabletkalari yoki til osti tomchilari shaklida) yoki teri ostiga (teri ostiga) inʼektsiya yoʻli bilan berilishi mumkin. 1911-yilda Leonard Noon va Jon Friman tomonidan kashf etilgan allergik immunoterapiya faqat nafas olish allergiyasini davolash uchun xizmat qilgan.

Eksperimental tadqiqotlar natijasida epiteliya hujayralarida selektivlar deb nomlanuvchi adezyon molekulalari aniqlangangan. Ushbu molekulalar qon aylanishidan leykotsitlarning tez soʻrilishini va toʻplanishini boshlaydi. Selektin antagonistlari preklinik tadqiqotlarda, shu jumladan terining yalligʻlanishi, allergiya va ishemiya-reperfuzion shikastlanishda sinovdan oʻtkazildi. Selektin blokirovka qiluvchi vositalarning toʻrtta klassi mavjud: (I) barcha P-, E- va L-selektinlarga asoslangan uglevod ingibitorlari, (II) insonga qarshi antikor selektivi, (III) rekombinant kesilgan PSGL-1 immunoglobulin bilan bogʻliq protein va (IV) selektiv kichik molekula ingibitorlari. Selektin blokerlarining koʻpgina klinik sinovlari II/III fazada muvaffaqiyatsizlikka uchradi yoki ularning noqulay farmakokinetikasi yoki haddan tashqari xarajat tufayli tadqiqotlar toʻxtatildi. Saccharomyces cerevisiae va oʻsimliklar kabi xamirturushlarda mavjud boʻlgan sfingolipidlar eksperimental hayvonlarda gen nokautli sichqoncha taʼsirini yumshatishi koʻrsatilgan[12].

Epidemiologiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Allergik konʼyunktivit allergik holatlar va alomatlar mavsumiy bogʻliq boʻlganlar orasida koʻproq uchraydi[13].

Allergik konʼyunktivit uchrashi har yili aholi orasida taxminan 20 foizini tashkil qiladi va bu shaxslarning taxminan yarmi shaxsiy yoki oilaviy atopiya tarixiga ega[14].

Gigant papiller konʼyunktivit koʻpchilik mamlakatlarda koʻz kasalliklarining 0,5-1,0 % ni tashkil qiladi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 {{{заглавие}}}.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 {{{заглавие}}}.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Whitcup S.M. Recent advances in ocular therapeutics(ingl.) // Int Ophthalmol Clin. — 2006. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — DOI:10.1097/01.iio.0000212140.70051.33. — PMID 17060786.
  4. ↑ „Conjunctivitis (inflammation of the eye)“. netdoctor.co.uk. 2010-yil 15-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 6-aprel.
  5. ↑ „What is conjunctivitis?“. patient.co.uk. 2010-yil 30-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 6-aprel.
  6. ↑ {{{заглавие}}}.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 {{{заглавие}}}.
  8. ↑ Allansmith M.R., Ross R.N. „Phlyctenular keratoconjunctivitis“,. Duane's Clinical Ophthalmology, revised, Philadelphia: Harper & Row, 1991 — 1—5 bet. 
  9. ↑ Mast cell stabilization and anti-histamine effects of olopatadine ophthalmic solution: a review of pre-clinical and clinical research // Andoza:Нп3.
  10. ↑ Comparison of the effects of ketotifen fumarate 0.025% and olopatadine HCl 0.1% ophthalmic solutions in seasonal allergic conjunctivities: a 30-day, randomized, double-masked, artificial tear substitute-controlled trial // Andoza:Нп3.
  11. ↑ Van Overtvelt L. et al. Immune mechanisms of allergen-specific sublingual immunotherapy. Revue francaise d’allergologie et d’immunologie clinique. 2006; 46: 713—720.
  12. ↑ Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named sphingo
  13. ↑ „Conjunctivitis – Epidemiology, Diagnosis, Treatment and management“. encyclopedia.stateuniversity.com. 2010-yil 9-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 6-aprel.
  14. ↑ „Conjunctivitis: Differentiating Allergic, Bacterial & Viral Conjunctivitis“. conjunctivitis.blogspot.com. Qaraldi: 2010-yil 6-aprel. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Allergik_konyunktivit&oldid=3156043" dan olindi