1241 loyihasi raketa katerlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

1241 loyihasi Molniya raketa katerlari, NATO tasnifiga koʻra — Tarantul sinfidagi korvetlar — SSSR va Rossiya Federatsiyasining kemasozlik zavodlarida 1979-1996-yillarda ishlab chiqarilgan va Sovet dengiz flotiga hamda Sovet doʻst davlatlarining flotlari eksporti uchun ham yetkazib berilgan Sovet va Rossiya raketa katerlari seriyasi hisoblanadi.

Sovet dengiz flotining bir qismi sifatida kemalar 1980-yillarda Shimoliy flotdan tashqari barcha flotlarda (Boltiq, Qora dengiz va Tinch okeani) faol foydalanilgan va Sovet Ittifoqining qirgʻoq suvlarida xizmat qilgan. 2011-yil uchun 1241 loyihasi raketa katerlari va ularning modifikatsiyalari Rossiya dengiz floti va boshqa davlatlarning dengiz floti bilan hamkorlikda faoliyat yuritgan. Seriya qurollarning tarkibi va elektr stansiyasining turi boʻyicha bir-biridan farq qiladigan bir necha kichik turlardan iborat boʻlgan.

Loyihalash tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1970-yillarning boshlariga kelib, qisqa va oʻrta masofali 76 mm artilleriya va kemaga qarshi raketalarga ega jangovar katerlarning („Exocet“, „Oto Melara“, keyinchalik „Garpun“) kelishi bilan kichik kalibrli artilleriya bilan qurollangan sovet raketa kemalarining 205 loyihasining jangovar foydalanish shartlari sezilarli darajada murakkablashdi. Sovet raketa kemalari tuzilmalarining jangovar samaradorligini oshirish va dushmanga uning radiotexnika diapazonidan oshib ketadigan masofadan zarba berishini taʼminlash uchun yangi avlod raketa va artilleriya kemasini ishlab chiqishga kelishib olindi[1].

1241R loyihasining kichik raketa kemasini loyihalash 1969-yilda „Almaz“ markaziy konstruktorlik byurosida dengiz flotidan asosiy kuzatuvchi boʻlgan E. I. Yuxnin (keyinchalik u V. N. Ustinov bilan almashtirildi) hamda 1-darajali kapitan Yu.M.Osipov, keyin esa 2-darajali kapitan. V.I. Litovskiy boshchiligida loyihalash boshlangan.

Buyurtmachi — SSSR Harbiy-dengiz floti — Almaz markaziy konstruktorlik byurosining ushbu talablarini inobatga olgan holda, 1971-yilda toʻrtta Moskit kemaga qarshi raketalarining asosiy raketa tizimiga ega boʻlgan umumiy sigʻimi 500 tonnadan oshmaydigan kemaning ikkita dastlabki dizayni taqdim qilingan. Ikkala variantni ishlab chiqishda dizaynerlar kemaning barcha qurol tizimlaridan jangovar foydalanishni taʼminlashga qodir boʻlgan koʻp funksiyali kichik oʻlchamli radar majmuasidan foydalanishga alohida eʼtibor berishgan. Loyihaning birinchi versiyasi allaqachon birinchi sinovlardan muvaffaqiyatli oʻtgan Graviy-M radarlari, ikkinchisi esa ishlab chiqilayotgan Monolit radarlari bilan jihozlanishi kerak boʻlgan. Natijada, Monolith majmuasi yangi kemaning radari sifatida tanlangan.

Qurilish tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ikkita asosiy modifikatsiyadagi yetakchi qayiqlarni qurish „Almaz“ ishlab chiqarish zavodiga topshirildi. 1979-yildan beri SSSRning uchta kemasozlik zavodida deyarli bir vaqtning oʻzida 12411-T va 12411-M loyihalarining bir qator raketa kemalarini qurish vazifasi amalga oshirishga muvaffaq boʻlgan. 1991-yil oxirigacha Sovet dengiz floti uchun loyihada nazarda tutilgan 41 ta raketa kateri qurib foydalanishga topshirilgan: 12411-T loyihasining 12 ta qayigʻi (har biri 4 tasi Primorskiy, Xabarovsk va Sredne-Nevskiy kemasozlik zavodlari tomonidan qurilgan), 12411 loyihasining 31 ta raketa kateri (17 ta qayiq) Xabarovsk kemasozlik zavodi tomonidan qurilgan, Sredne-Nevskiy kemasozlik zavodining 13 ta qayigʻi va 12417 loyihasi boʻyicha 1 ta qayiq (Sredne-Nevskiy kemasozlik zavodi) ishlab chiqilgan. 1991-yilga kelib, 12411 loyihasining yana 6 ta qayigʻi 28 % dan 93 % gacha tayyor boʻlib, 1996-yilgacha tugatilishi rejalashtirilgan[2]. Qurilish jarayonida bitta loyiha 12411-T qayigʻi 12417 loyihasi boʻyicha qurilgan (30 mm pulemyotlar kemada bitta Kortik havo mudofaasi tizimi va ushbu qurollarni sinab koʻrish uchun MP-352 Pozitiv havo nishonini aniqlash radariga almashtirilgan[3].

Rossiya Qora dengiz flotining 1241 loyihasi raketa kemasi

Dizel-gaz-turbinali elektr stantsiyasini rivojlantirishning kechikishi tufayli 1241.1, 1241RE, 12417 loyihasining birinchi qayiqlari ikkita valli gaz-turbinali elektr stansiyasi (gaz-turbinali reduktor) M-15 bilan jihozlangan. Kater quvvati 12000 l boʻlgan M-70 tipidagi ikkita yonish turbinasidan iborat. Har biri 5000 ot kuchiga ega M-75 tipidagi ikkita oʻrta parvoz turbinasi bilan jihozlangan. Gaz turbinali elektr stansiyasi boʻlgan qayiqlarning maksimal tezligi 42 uzel tezlikni, ekonom tezligi esa 13 uzelni tashkil qiladi. Kruiz masofasi : toʻliq tezlik — 760 dengiz mili, ekonom tezlanishi — 1400 dengiz milini tashkil etgan[4].

Barcha loyihalarning katerlari har biri 200 kVt quvvatga ega ikkita DG-200 dizel generatori va 100 kVt quvvatga ega bitta DGR-75 dizel generatori bilan jihozlangan[4][5].

„Zarechniy“ kateri old qismi
„Zarechniy“ kemasi

1241 loyihasidagi katerlarning rul parvona guruhi ikkita qattiq qadamli pervanellarni oʻz ichiga olgan[6].

Oʻrnatish, langar va tortish moslamalari

Katerda langar zanjiridan toʻkish va tortib olish, shuningdek, kemaning kamonini bogʻlash uchun kamon elektro-gidravlik qopqogʻi mavjud va uning orqa qismini bogʻlash uchun elektromexanik qopqoq oʻrnatilgan.

Qutqaruv qurilmalari

1241 loyihasi katerlarida beshta qutqaruv moslamalari mavjud boʻlib, ulardan uchtasi ustki tuzilmaning birinchi qavatining tomida (orqa qismida, AK-630 avtomatlari oʻrtasida) va ikkitasi gʻildirak uyasi oldida joylashgan[7].

Dengizga chidamliligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qayiqning dengizga chidamliligi dengiz sharoitida 7-8 ballgacha past tezlikda xavfsiz navigatsiyani taʼminlab bera olish imkoni mavjud[8].

Kemaning taʼminot boʻyicha zaxirasi 10 kunga yetadi[4]. Saqlash xonalari dengizchilar kabinalari oldidagi zaxira zonasida asosiy palubada joylashgan zaxiralarni saqlash uchun jihozlangan va shu bilan birgalikda AU AK-176 oʻq-dori shaftasi ostida toza suv idishi ham borligi kemaning afzal jihatlaridan biri deb qaraladi[9].

12411 loyihasi „Dimitrovgrad“ raketa kateri. Asosiy dengiz paradi. 25-iyul, 2021-yil.

Artilleriya qurollari[tahrir | manbasini tahrirlash]

1241 loyihasining raketa katerlari artilleriyasi yuqori kemaning old qismida joylashgan AK-176 minora tipidagi bitta barrelli avtomatik 76/59 artilleriya qurilmasi bilan jihozlangan. Oʻq-dorilar artilleriya moslamasida — 152 dona oʻq mavjud boʻladi. Artilleriya moslamasi minorasi qalinligi 4 mm boʻlgan alyuminiy — magniy qotishmasi AMg-61dan tayyorlangan. Umumiy 2 kishi (oʻq-dorilarni qoʻlda yetkazib berish rejimida 4 kishi). Artilleriya moslamasining massasi 10,45 tonnani tashkil etadi[10].

Xizmat[tahrir | manbasini tahrirlash]

SSSR Harbiy-dengiz floti tarkibiga kirgan barcha loyiha 1241 raketa katerlari flotning birlamchi taktik tuzilmalariga qisqartirildi — raketa kemalari boʻlinmalari, ular oʻz navbatida Sovet flotining raketa kemalari brigadalariga kiritilgan.

Operatorlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  •  Rossiya — 12411T loyihasining 3 ta raketa kateri,12411M loyihasining 17 ta raketa katerlari.
  •  Bolgariya — 12411 loyihasining 1 ta raketa kateri.
  •  Ruminiya — 1241RE loyihasining 3 ta raketa kateri.
  •  Hindiston — 1241RE, 12418 loyihalarining 6 ta raketa kateri.
  •  Vyetnam — 12418 loyihasining 10 ta (jami 12 ta buyurtma qilingan) raketa kateri[11][12][13][14].
  •  Turkmaniston —12418 loyihasining 2 ta raketa kateri.
  •  Yaman — 1241RE loyihasining 2 ta raketa kateri.
  •  Misr — 12421 loyihasining 1 ta raketa kateri.
  •  Iroq — 1241RE loyihasining 1 ta raketa kateri.

Oldingi

  •  Sovet Ittifoqi — 1241T loyihasi 13 ta raketa kateri, 12411loyihasi 34 ta raketa kateri, 1241RE loyihasi 1 ta raketa kateri, 12417 loyihasi 1 ta raketa kateri.
  •  Ukraina — 12411 loyihasi 2 ta raketa kateri.
  •  Germaniya Demokratik Respublikasi — 1241RE loyihasi 5 ta raketa kateri.
  •  Germaniya — katerlarlar GDR va GFR birlashgandan keyin GDRdan olingan. 1241 RE loyihasining „Hiddensee“ (sobiq „Rudolf Egelhofter“) qayigʻi 1991-yilda quruq yuk kemasi bilan AQShga Solomon shahridan olib kelingan va u erda keng qamrovli sinovlardan oʻtkazgan. GDR Harbiy-dengiz kuchlarining 575-raqamli „Gans Beimler“ kemasi Peenemünde muzeyida eksponat sifatida joylashtirilgan. Qolgan katerlar, taxminlarga koʻra, SSSR tomonidan ishlab chiqilgan boshqa koʻplab kemalar singari, qoʻllanilishi taʼqiqlangan.
  •  Polsha — 1983-1989-yillarda 1241RE loyihasining 4 ta raketa katerlari Polsha dengiz flotiga qabul qilingan. Ammo 2005-yilning may oyiga kelib „Górnik“ va „Hutnik“ dengiz flotidan chetlatilgan. Va 2013-yil 3-dekabrda oxirgi ikkita kema „Metalowiec“ va „Rolnik“ katerlari ham foydalanishdan chiqarilgan[15].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Апальков Ю. В.. Корабли ВМФ СССР. Справочник. Галея Принт, 2004 — 51 bet. ISBN 5-8172-0087-2. 
  2. ↑ Кузин В. П., Никольский В. И.. Военно-Морской флот СССР 1945-1991. Историческое Морское Общество, 1996 — 192 bet. 
  3. ↑ Кузин В. П., Никольский В. И.. Военно-Морской флот СССР 1945-1991. Историческое Морское Общество, 1996 — 190 bet. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Апальков Ю. В.. Малые ракетные корабли и катера… — 52 bet. 
  5. ↑ Апальков Ю. В.. Малые ракетные корабли и катера… — 58 bet. 
  6. ↑ Апальков Ю. В.. Малые ракетные корабли и катера… — 52, 54, 60—61 bet. 
  7. ↑ Апальков Ю. В.. Малые ракетные корабли и катера… — 55 bet. 
  8. ↑ „Ракетный катер «Молния» проекта 12421“. 2012-yil 27-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 27-iyun.
  9. ↑ Апальков Ю. В.. Малые ракетные корабли и катера… — 61 bet. 
  10. ↑ Костриченко В. В., Кузьмичёв В. Е.. Пистолет у виска империализма… — 21 bet. 
  11. ↑ „Вьетнам начал сборку российских ракетных катеров. Lenta.ru. 27.10.2010“. 2020-yil 22-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 28-aprel.
  12. ↑ „ВМС Вьетнама приступают к ходовым испытаниям ракетных катеров «Молния» проекта 12418. 29.10.2013“. 2017-yil 5-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 28-aprel.
  13. ↑ „20.07.14 Официальная передача ВМС первых двух ракетных катеров класса «Молния» вьетнамской сборки – ФОТО“ (2014-yil 20-iyul). 2014-yil 25-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 21-iyul.
  14. ↑ „ВМС Вьетнама приняли в строй два новых ракетных катера. 21.7.2014“. 2017-yil 5-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 28-aprel.
  15. ↑ „Lenta.ru: Польша списала последние катера проекта «Молния»“. 2020-yil 29-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 28-aprel. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=1241_loyihasi_raketa_katerlari&oldid=4179101" dan olindi