Kontent qismiga oʻtish

Pilorostenoz: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Wikisurgery94 (munozara | hissa)
5 797 edits
Tahrir izohi yoʻq
SanjarStamov (munozara | hissa)
1 177 edits
„Pyloric stenosis“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
Qator 1: Qator 1:
{{Clear}}'''Pilorik stenoz''' — [[Meʼda|oshqozondan]] [[Ingichka ichak|ingichka ichakning]] boshlanuvchi qismiga (pilorus) o`tuvchi teshikning torayishi bilan kechadigan kasallik<ref name="Ran2011">{{Cite journal|title=Infantile hypertrophic pyloric stenosis: epidemiology, genetics, and clinical update|journal=Advances in Pediatrics|volume=58|issue=1|pages=195–206|date=2011|pmid=21736982|doi=10.1016/j.yapd.2011.03.005}}</ref>. Kasallikning dastlabki belgilari [[safro]] aralashmasdan, "favvorasimon" [[qusish]] hisoblanadi<ref name="Ran2011" />. Bu belgi asosan chaqaloqni ovqatlantirishdan keyin sodir bo'ladi<ref name="Ran2011" />. Simptomlari aniq yuzaga chiqishi chaqaloqning ikki haftaligidan o'n ikki haftaligigacha bo`lgan davrga to`g`ri keladi<ref name="Ran2011" />.
'''Pilorostenoz''' — oshqozon chiqish teshigining torayib qolishiga aytiladi. Bu kasallik asosan tugʻma boʻlib, yangi tugʻilgan chaqaloqlar orasida koʻproq uchraydi<ref>{{kitob manbasi |last1=A.S. Sulaymonov va boshqalar |title=Bolalar xirurigyasi |publisher=Ibn Sino |location=Toshkent |isbn=5-638-02132-9 |page=183-186 |edition=2000 |url=https://213.230.96.51:8090/files/ebooks/Tibbiyot/Bolalar%20xirurgiyasi%20(A.Sulaymonov%20va%20b.).pdf |accessdate=25-fevral 2023-yil }}{{Oʻlikhavola|date=may 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Kasallik umumiy tugʻilgan bolalar orasidan 3000:1 tashkil qilib, asosan oʻgʻil bolalarda qiz bolalarga nisbatan koʻproq uchraydi.

Pilorik stenozning kelib chiqish sababi aniq emas<ref name="Ge2012">{{Cite journal|title=Pyloric stenosis a 100 years after Ramstedt|journal=Archives of Disease in Childhood|volume=97|issue=8|pages=741–5|date=August 2012|pmid=22685043|doi=10.1136/archdischild-2011-301526}}</ref>. Xavf omillariga chaqaloqlarning Kesar kesish yo`li orqali tug`ilishi, muddatiga yetmay tug`ilishi, sun`iy yo`l bilan oziqlantirilishi kiradi<ref name="Zh2017">{{Cite journal|title=Perinatal risk factors for infantile hypertrophic pyloric stenosis: A meta-analysis|journal=Journal of Pediatric Surgery|volume=52|issue=9|pages=1389–1397|date=September 2017|pmid=28318599|doi=10.1016/j.jpedsurg.2017.02.017}}</ref>. Diagnostikasida oshqozon pilorik kanali devorlarining qalinlashishi natijasida zaytun shaklidagi zich tog`aysimon mustahkamlikka ega bo`lgan hosila aniqlanishi mumkin<ref name="Ran2011">{{Cite journal|title=Infantile hypertrophic pyloric stenosis: epidemiology, genetics, and clinical update|journal=Advances in Pediatrics|volume=58|issue=1|pages=195–206|date=2011|pmid=21736982|doi=10.1016/j.yapd.2011.03.005}}</ref>. Bu hosila ko'pincha [[ultratovush]] tekshiruvi bilan tasdiqlanadi<ref name="Pan2012">{{Cite journal|title=Pyloric stenosis in pediatric surgery: an evidence-based review|journal=The Surgical Clinics of North America|volume=92|issue=3|pages=527–39, vii-viii|date=June 2012|pmid=22595707|doi=10.1016/j.suc.2012.03.006}}</ref>.

Davolash dastlab suvsizlanish va elektrolitlar bilan bog'liq muammolarni tuzatish bilan boshlanadi<ref name="Ran2011">{{Cite journal|title=Infantile hypertrophic pyloric stenosis: epidemiology, genetics, and clinical update|journal=Advances in Pediatrics|volume=58|issue=1|pages=195–206|date=2011|pmid=21736982|doi=10.1016/j.yapd.2011.03.005}}</ref>. Keyinchalik, kasallik patogeneziga qarab jarrohlik amaliyoti yoki [[atropin]] yordamida konservativ davo choralari ko`riladi<ref name="Ran2011" />.

Har 1000ta chaqaloqdan 1-2tasi ushbu kasallikka chalinadi va o`gil bolalarda qizlarga qaraganda to'rt baravar ko`proq uchraydi<ref name="Ran2011">{{Cite journal|title=Infantile hypertrophic pyloric stenosis: epidemiology, genetics, and clinical update|journal=Advances in Pediatrics|volume=58|issue=1|pages=195–206|date=2011|pmid=21736982|doi=10.1016/j.yapd.2011.03.005}}</ref>. Katta yoshlilarda bu holat juda kam kuzatiladi<ref>{{Cite journal|title=Diagnosis and therapy of primary hypertrophic pyloric stenosis in adults: case report and review of literature|journal=Journal of Gastrointestinal Surgery|volume=10|issue=2|pages=265–9|date=February 2006|pmid=16455460|doi=10.1016/j.gassur.2005.06.003}}</ref>. Pilorik stenozga birinchi marta 1888-yilda ta`rif berilgan bo`lib, xirurgik davosi birinchi marta 1912-yilda Konrad Ramstedt tomonidan amalga oshirilgan<ref name="Ran2011">{{Cite journal|title=Infantile hypertrophic pyloric stenosis: epidemiology, genetics, and clinical update|journal=Advances in Pediatrics|volume=58|issue=1|pages=195–206|date=2011|pmid=21736982|doi=10.1016/j.yapd.2011.03.005}}<cite class="citation journal cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFRanellsCarverKirby2011">Ranells JD, Carver JD, Kirby RS (2011). "Infantile hypertrophic pyloric stenosis: epidemiology, genetics, and clinical update". ''Advances in Pediatrics''. '''58''' (1): 195–206. [[Raqamli obyekt identifikatori(DOI)|doi]]:[[doi:10.1016/j.yapd.2011.03.005|10.1016/j.yapd.2011.03.005]]. [[PubMed|PMID]]&nbsp;[https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21736982 21736982].</cite></ref><ref name="Ge2012">{{Cite journal|title=Pyloric stenosis a 100 years after Ramstedt|journal=Archives of Disease in Childhood|volume=97|issue=8|pages=741–5|date=August 2012|pmid=22685043|doi=10.1136/archdischild-2011-301526}}</ref>. Xirurgik davosi kashf qilinishida oldin ko'pchilik chaqaloqlar vafot etgan<ref name="Ran2011" />.

== Klinik manzarasi ==
Pilorostenoz klinikasi asosan kasallikka chalingan chaqaloqlar hayotining birinchi haftasidan 6 oylikgacha bo'lgan davrida tobora kuchayib boruvchi [[qusish]] belgisi orqali namoyon bo`ladi. Ushbu kasallik o`g`il bolalarda qiz bolalarga nisbatan 4 baravar ko`proq kuzatiladi<ref name="Naffaa 2019">{{Cite journal|title=Imaging Acute Non-Traumatic Abdominal Pathologies in Pediatric Patients: A Pictorial Review|journal=Journal of Radiology Case Reports|volume=13|issue=7|pages=29–43|date=July 2019|pmid=31558965|pmc=6738493|doi=10.3941/jrcr.v13i7.3443}}</ref>. Ko'pincha qusish o't suyuqligisiz va "favvorasimon qusish" deb ta'riflanadi, chunki ushbu belgi bu yoshda kuzatilgan odatdagi qusishdan (gastroezofagial reflyuks) keskin farq qiladi. Ba'zi chaqaloqlarda kam ovqatlanish va vazn yo'qotish kuzatilsa, boshqalarida esa normal vazn ortishi bilan namoyon bo'ladi. Bundan tashqari suvsizlanish paydo bo'lishi, chaqaloqlarning ko'z yoshlarisiz yig'lashiga va bir necha soat yoki bir necha kun davomida siydik ajratmasligiga olib kelishi mumkin. Yaqqol ko`zga ko`rinadigan simptomlaridan yana biri chaqaloq oshqozonining peristaltika mahalida qum soat shakliga kirib qolishi hisoblanadi<ref>{{Veb manbasi |url=http://www.mayoclinic.com/health/pyloric-stenosis/DS00815/DSECTION=symptoms |sarlavha=Pyloric stenosis: Symptoms |nashriyot=MayoClinic.com |sana=2010-08-21 |qaralgan sana=2012-02-21 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20120225151016/http://www.mayoclinic.com/health/pyloric-stenosis/DS00815/DSECTION=symptoms |arxivsana=2012-02-25}}</ref>.

== Etiologiyasi ==
Kamdan kam hollarda chaqaloqlarda pilorik stenoz [[Dominantlik|autosomal dominant]] holat sifatida paydo bo'lishi mumkin<ref name="pmid7333028">{{Cite journal|title=Probable autosomal dominant infantile pyloric stenosis in a large kindred|journal=Clinical Genetics|volume=20|issue=5|pages=328–30|date=November 1981|pmid=7333028|doi=10.1111/j.1399-0004.1981.tb01043.x}}</ref>. Bunday nuqson bilan tug`ilgan chaqaloqlar oshqozonining pilorik qismi sfinkter mushaklari tug`ma anatomik toraygan yoki funktsional gipertrofiyasi ko`rinishlarida namoyon bo`lishi mumkin.

== Patofiziologiyasi ==
[[Gipertrofiya|Gipertrofiyaga]] uchragan pilorik qism tufayli oshqozon pilorik qismining obstruktsiyasi kuzatiladi va oshqozonga tushgan ozuqa mahsulotlarining [[Oʻn ikki barmoq ichak|o'n ikki barmoqli ichakka]] o`tishi buziladi. Natijada, barcha yutilgan oziq-ovqat mahsulotlari va oshqozon sekretsiyasi faqat qusish orqali tashqi muhitga chiqariladi. Ko`pincha qusish favvorasimon ko`rinishda bo`ladi. [[Gipertrofiya|Gipertrofiyaning]] aniq sababi noma`lum bo`lib qolsada, bir tadqiqot neonatal giperatsidlik pilorostenoz patogenezida ishtirok etishi mumkinligini ko`rsatdi<ref>{{Kitob manbasi |last=Rogers |first=Ian |title=The Consequence and Cause of Pyloric Stenosis of Infancy |date=2014-02-26 |publisher=More Books Lembert Academic Publishers |isbn=978-3-659-52125-6}}</ref><ref>{{Cite journal|title=Pyloric stenosis of infancy and primary hyperacidity--the missing link|journal=Acta Paediatrica|volume=103|issue=12|pages=e558-60|date=December 2014|pmid=25178682|doi=10.1111/apa.12795}}</ref>.

Doimiy qayt qilish me`da shirasining ([[Xlorid kislota|xlorid kislotasi]]) yo'qolishiga olib keladi. Qusiq massasi tarkifida [[safro]] bo`lmaydi, chunki pilorik obstruktsiya natijasida o'n ikki barmoqli ichak fermentlari (tarkibida safro mavjud) oshqozonga o`ta olmaydi. Xloridning yo'qolishi qondagi xlorid darajasining pasayishiga olib keladi, bu esa buyrakning bikarbonatlarni chiqarish funksiyasini buzadi. Buning natijasida chaqaloq organizmida metabolik alkaloz kelib chiqishi mumkin.

Bundan tashqari, [[Gipovolemiya|qon hajmining pasayishi]] tufayli ikkilamchi giperaldosteronizm rivojlanadi. [[Aldosteron|Aldosteronning]] yuqori konsentratsiyasi buyraklarda [[Natriy|Na<sup>+</sup>]] ni ushlanib qolishiga va ko'p miqdorda [[Kaliy|K<sup>+</sup>]] ni siydik bilan chiqarib yuborilishiga olib keladi. Metabolik alkalozga organizmning kompensatsion javobi gipoventiliya bo'lib, arterial qonda pCO<sub>2</sub> konsentratsiyasining ko'tarilishiga olib keladi.

== Diagnostikasi ==
[[File:Pyloric-stenosisLocal.jpg|thumb| 6 haftalik bolaning oshqozoni ultratovush tekshiruvi yordamida tekshirilganda aniqlangan pilorostenoz<ref>{{Veb manbasi |muallif=Dawes |ism=Laughlin |sarlavha=Pyloric stenosis {{!}} Radiology Case {{!}} Radiopaedia.org |url=https://radiopaedia.org/cases/pyloric-stenosis |ish=radiopaedia.org |qaralgan sana=20 April 2017 |til=en |arxivurl=https://web.archive.org/web/20170420171421/https://radiopaedia.org/cases/pyloric-stenosis |arxivsana=20 April 2017}}</ref>.]]
Tashxislash kasallik haqida anamnez yig`ish, fizik tekshiruvlarni amalga oshirish orqali amalga oshiriladi va rentgenologik tekshiruvlar bilan mustahkamlanadi. Kuchli qusish bilan og'rigan har qanday yoshdagi chaqaloqda pilorik stenozga shubha qilish kerak. Obyektiv tekshiruvda, qorinni palpatsiya qilish orqali epigastral sohada noodatiy hosilani aniqlash mumkin. Kattalashgan pilorik qismdan tashkil topgan bu hosila "zaytunsimon hosila" deb ataladi. Oshqozon yutilgan ozuqalarni toraygan pilorik qism orqali o`n ikki barmoqli ichakka o`tkazishga harakat qilganligi sababli, kamdan-kam hollarda sezilishi yoki ko`rinishi mumkin bo`lgan [[Peristaltika|peristaltik]] to'lqinlar ham aniqlanadi ([http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMicm1214572 NEJM-dagi video])<ref name="Shaoul">{{Cite journal|title=Clinical presentation of pyloric stenosis: the change is in our hands|journal=The Israel Medical Association Journal|volume=6|issue=3|pages=134–7|date=March 2004|pmid=15055266|url=http://www.ima.org.il/FilesUpload/IMAJ/0/51/25944.pdf}}</ref>.

Pilorik stenoz kasalligi ko'p holatlarda ultratovush tekshiruvi yordamida tasdiqlanadi. Ultratovush tekshiruvida pilorik qism qalinlashganligini va oshqozondagi massaning o`n ikki barmoqli ichakka o`tmayotganligini ko`rish mumkin. 30 kungacha bo'lgan chaqaloqlarda mushak devorining qalinligi 3 mm yoki undan ko'p va pilorik kanal uzunligi 15 mm yoki undan ko'p bo'lsa, g'ayritabiiy hisoblanadi. Agarda oshqozon ichidagi massaning pilorik qism orqali o`n ikki barmoqli ichakka o`tishi kuzatilsa, bunday hollarda pilorostenoz va pilorospazm o`zaro differensial diagnostika qilinadi. Differensial diagnostika maqsadida yuqori tutqich arteriyasi va yuqori tutqich venasining holatiga e'tibor berish kerak, chunki bu ikki tomirning o'zgarishi pilorik stenozni inkor etib, o'rniga ichakning malrotatsiyasidan dalolat beradi<ref name="Naffaa 2019">{{Cite journal|title=Imaging Acute Non-Traumatic Abdominal Pathologies in Pediatric Patients: A Pictorial Review|journal=Journal of Radiology Case Reports|volume=13|issue=7|pages=29–43|date=July 2019|pmid=31558965|pmc=6738493|doi=10.3941/jrcr.v13i7.3443}}</ref>.

Chaqaloq nurlanish olishiga qaramasdan, oshqozon ichak traktining yuqori qismini kontrast moddalar yordamida rentgenogramma qilib tekshiriladi<ref name="Naffaa 2019">{{Cite journal|title=Imaging Acute Non-Traumatic Abdominal Pathologies in Pediatric Patients: A Pictorial Review|journal=Journal of Radiology Case Reports|volume=13|issue=7|pages=29–43|date=July 2019|pmid=31558965|pmc=6738493|doi=10.3941/jrcr.v13i7.3443}}</ref>. Pilorostenozda kontrast berilgandan keyin rentgenogramma qilinsa "torli belgi" yoki "temir yo'l / qo'sh yo'l belgisi" ko`rinadi. Qorin bo'shlig'ining oddiy rentgenogrammasida esa oshqozonning kengayganligini ko'rish mumkin<ref>{{Cite journal|last=Riggs|first1=Webster|last2=Long|first2=Larry|title=The Value of the Plain Film Roentgenogram in Pyloric Stenosis|date=May 1971|url=http://www.ajronline.org/doi/10.2214/ajr.112.1.77|journal=American Journal of Roentgenology|language=en|volume=112|issue=1|pages=77–82|doi=10.2214/ajr.112.1.77|pmid=5582036|issn=0361-803X}}</ref>.

Yuqori oshqozon-ichak traktini endoskopik tekshiruvlar yordamida tekshirilganda pilorik stenozni aniqlab bo`lishiga qaramasdan, bu stenozning sababini mushaklar gipertrofiyasi yoki pilorospazm ekanligini farqlab bo`lmaydi<ref>{{Cite journal|last=Riggs|first1=Webster|last2=Long|first2=Larry|title=The Value of the Plain Film Roentgenogram in Pyloric Stenosis|date=May 1971|url=http://www.ajronline.org/doi/10.2214/ajr.112.1.77|journal=American Journal of Roentgenology|language=en|volume=112|issue=1|pages=77–82|doi=10.2214/ajr.112.1.77|pmid=5582036|issn=0361-803X}}</ref>.

Qon analizlarida, doimiy qayt qilish natijasida [[Meʼda shirasi|oshqozon kislotasi]] (tarkibida [[Xlorid kislota|xlorid kislotasi]] mavjud) tashqi muhitga ko`p chiqib ketishi tufayli qonda pH miqdori ko'tarilishi, kaliy va xloridlarning miqdorining kamayishi kuzatiladi<ref>{{Veb manbasi |sarlavha=Pyloric Stenosis - Clinical Practice Guidelines |url=https://www.rch.org.au/clinicalguide/guideline_index/Pyloric_stenosis/ |ish=The Royal Children's Hospital Melbourne |qaralgan sana=17 March 2022 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20220131111314/https://www.rch.org.au/clinicalguide/guideline_index/Pyloric_stenosis/ |arxivsana=31 January 2022}}</ref>. PH muvozanatini tuzatish uchun hujayradan tashqari kaliyning hujayra ichidagi vodorod ionlari bilan almashinuvi sodir bo'ladi<ref>{{Veb manbasi |muallif=Bhatt |ism=Binoy |sarlavha=Chapter 140: Pyloric Stenosis |url=https://accessanesthesiology.mhmedical.com/content.aspx?bookId=1750&sectionId=117322493 |nashriyot=Access Anesthesiology |qaralgan sana=17 March 2022 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20220317094622/https://accessanesthesiology.mhmedical.com/content.aspx?bookId=1750&sectionId=117322493 |arxivsana=17 March 2022}}</ref>.


== Davolash ==
== Davolash ==
[[Fayl:Pyloromyotomie.jpg|thumb| Bir oylik chaqaloqda operatsiyadan 30 soat keyingi, vertikal piloromiyotomiyadan qolgan chandiq.]]
Hozirgi kunda ushbu kasallikni davolashning bir qancha usullari chiqib ketgan.
[[Fayl:PyloricStenosisHorizontal.jpg|thumb| Bir oylik chaqaloqda operatsiyadan 10 kun keyingi, gorizontal piloromiyotomiyadan qolgan chandiq.]]
Hozirgi kunda pilorostenozni Frede-Lamshted usulida piloromiotomiya usuli bilan jarrohlik yoʻli orqali davolanadi.
[[Fayl:Pylorusstenose.jpg|thumb| Uch oylik chaqaloqda operatsiya o`tkazilgandan 35 yil keyingi gorizontal piloromiyotomiya chandig'i]]
Pilorik stenoz odatda jarrohlik yo'li bilan davolanadi<ref name="AskewOverview">{{Cite journal|title=An overview of infantile hypertrophic pyloric stenosis|journal=Paediatric Nursing|volume=22|issue=8|pages=27–30|date=October 2010|pmid=21066945|doi=10.7748/paed.22.8.27.s27}}</ref> va juda kam holatlarda konservativ davo choralari yordam berishi mumkin.


Pilorostenozning xavfliligi pilorik qismning yopilishi emas, balki uning asorati suvsizlanish va elektrolitlar balansining buzilishi hisoblanadi. Shuning uchun dastlab chaqaloq suvsizlanishiga qarshi va qondagi pH miqdorini normallashtirish qaratilgan yordam ko`rsatish kerak. Odatda bunday yordamni kechiktirmagan holatda, dastlabki 24-48 soat ichida amalga oshirish kerak.
⚫
== Manbalar ==
{{manbalar}}


Pilorik stenozni davolash uchun tomir ichiga va og'iz orqali [[atropin]] qo'llash mumkin. Piloromiotomiya jarrohlik amaliyoti 85-89% muvaffaqiyatli yakun topadi. Ammo bu amaliyot uchun bemorlar shifoxonada uzoq muddat qolishlari va malakali hamshiralik yordamini talab qiladi<ref name="pmid17210480">{{Cite journal|title=Current management of hypertrophic pyloric stenosis|journal=Seminars in Pediatric Surgery|volume=16|issue=1|pages=27–33|date=February 2007|pmid=17210480|doi=10.1053/j.sempedsurg.2006.10.004}}</ref>.
{{chala}}

[[Turkum:Tibbiyot]]
=== Xirurgik davosi ===
[[Turkum:Bolalar jarrohligi]]
Pilorik stenozni xirurgik davosi '''Ramstedt''' usuli deb nomlanuvchi '''piloromiotomiya''' (oshqozonning pilorik qismi o`tkazuvchanligini tiklash uchun pilorik qism [[Muskullar|mushaklarini]] kesish) jarrohlik amaliyoti hisoblanadi. Ushbu operatsiya jarrohning tajribasiga qarab bitta kesma (odatda 3-4 sm uzunlikdagi) yoki [[Laparoskopiya|laparoskopik]] (bir nechta mayda kesmalar orqali) yo`l orqali amalga oshiriladi<ref>{{Veb manbasi |url=http://www.medpagetoday.com/Surgery/ThoracicSurgery/12497 |sarlavha=Medical News:Laparoscopic Repair of Pediatric Pyloric Stenosis May Speed Recovery – in Surgery, Thoracic Surgery from |nashriyot=MedPage Today |sana=2009-01-16 |qaralgan sana=2012-02-21 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20120223065448/http://www.medpagetoday.com/Surgery/ThoracicSurgery/12497 |arxivsana=2012-02-23}}</ref>.
[[Turkum:Tugʻma kasalliklar]]

⚫
[[Turkum:Meʼda-ichak kasalliklari]]
Bugungi kunda laparoskopik usul (kindik atrofidagi kichik dumaloq kesma) orqali piloromiotomiya amaliyoti sezilarli darajada rivojlandi va Ramstedt usuli orqali bajariladigan jarrohlik amaliyotlari sonini kamayishiga olib keldi. Chunki eski Ramstedt usulida qilingan ochiq jarrohlik amaliyotlaridan farqli ravishda, laparoskopik amaliyotlarda yara infeksiyalari va boshqa asoratlarning rivojlanish xavfi past hisoblanadi. AQShdagi ko'pgina bolalar shifoxonalarida pilorostenozni davolash standarti sifatida laparoskopik piloromiotomiya amaliyoti qo`llanilayotganiga qaramasdan, ayrim davlat jarrohlari tomonidan ochiq usuldagi Ramstedt usulidan foydalanilmoqda<ref name="pmid19635317">{{Cite journal|title=Laparoscopic vs open pyloromyotomy: a systematic review and meta-analysis|journal=Journal of Pediatric Surgery|volume=44|issue=8|pages=1631–7|date=August 2009|pmid=19635317|doi=10.1016/j.jpedsurg.2009.04.001}}</ref>.

== Epidemiologiyasi ==
O`g`il bolalar qizlarga qaraganda ko`proq kasallanadi, ayniqsa to`ng`ich o`g`il bola farzandlarda ko`proq uchraydi va bunga genetik moyillik sabab qilib ko`rsatiladi<ref name="kh">{{Veb manbasi |url=http://www.kidshealth.org/parent/medical/digestive/pyloric_stenosis.html |sarlavha=Pyloric Stenosis |nashriyot=The Nemours Foundation |sana=November 2007 |muallif=Dowshen |ism=Steven |qaralgan sana=2007-12-30 |arxivurl=https://web.archive.org/web/20080112102237/http://www.kidshealth.org/parent/medical/digestive/pyloric_stenosis.html |arxivsana=2008-01-12}}</ref>. Genetik moyillik odatda Skandinaviya ajdodlarida ko`proq uchraydi va irsiylikka ta`sir etuvchi bir nechta faktorlar ham mavjud<ref name="pmid7333028">{{Cite journal|title=Probable autosomal dominant infantile pyloric stenosis in a large kindred|journal=Clinical Genetics|volume=20|issue=5|pages=328–30|date=November 1981|pmid=7333028|doi=10.1111/j.1399-0004.1981.tb01043.x}}</ref>. Pilorik stenoz Kavkazlarda ispanlar, qora tanlilar va osiyoliklarga qaraganda ko`proq uchraydi. Kavkazlarda 1000 ta tirik tug‘ilgan chaqaloqqa 2,4, ispanlarda 1,8, qora tanlilarda 0,7, osiyoliklarda 0,6 tani tashkil qiladi. Shuningdek, aralash irqli ota-onalarning bolalari orasida kamroq uchraydi. [[Qon guruhlari|Qon guruhi]] I yoki III bo'lgan kavkazlik o`g`il bola chaqaloqlar boshqa chaqaloqlarga qaraganda ko'proq kasallanadi<ref name="kh" />.

[[Eritromitsin]] ta'sirida chaqaloqlarda gipertrofik pilorik stenoz rivojlanish xavfi yanada ortadi. Ayniqsa preparat homiladorlikning kech davrlarida va chaqaloq hayotining birinchi ikki haftasida chaqaloq uchun juda xavfli hisoblanadi<ref name="Kong2013">{{Cite journal|title=Treatment of acne vulgaris during pregnancy and lactation|journal=Drugs|volume=73|issue=8|pages=779–87|date=June 2013|pmid=23657872|doi=10.1007/s40265-013-0060-0}}</ref><ref name="Erythromycin">{{Cite journal|title=Are young infants treated with erythromycin at risk for developing hypertrophic pyloric stenosis?|journal=Archives of Disease in Childhood|volume=92|issue=3|pages=271–3|date=March 2007|pmid=17337692|pmc=2083424|doi=10.1136/adc.2006.110007}}</ref>.{{Clear}}

⚫
== Manbalar ==
{{Tibbiy resurslar}}{{Gastroenterology}}{{Tibbiy holat bilgiqutisi}}
⚫
[[Turkum:Meʼda kasalliklari]]

21-Avgust 2023, 11:11 dagi koʻrinishi

Pilorik stenoz — oshqozondan ingichka ichakning boshlanuvchi qismiga (pilorus) o`tuvchi teshikning torayishi bilan kechadigan kasallik[1]. Kasallikning dastlabki belgilari safro aralashmasdan, "favvorasimon" qusish hisoblanadi[1]. Bu belgi asosan chaqaloqni ovqatlantirishdan keyin sodir bo'ladi[1]. Simptomlari aniq yuzaga chiqishi chaqaloqning ikki haftaligidan o'n ikki haftaligigacha bo`lgan davrga to`g`ri keladi[1].

Pilorik stenozning kelib chiqish sababi aniq emas[2]. Xavf omillariga chaqaloqlarning Kesar kesish yo`li orqali tug`ilishi, muddatiga yetmay tug`ilishi, sun`iy yo`l bilan oziqlantirilishi kiradi[3]. Diagnostikasida oshqozon pilorik kanali devorlarining qalinlashishi natijasida zaytun shaklidagi zich tog`aysimon mustahkamlikka ega bo`lgan hosila aniqlanishi mumkin[1]. Bu hosila ko'pincha ultratovush tekshiruvi bilan tasdiqlanadi[4].

Davolash dastlab suvsizlanish va elektrolitlar bilan bog'liq muammolarni tuzatish bilan boshlanadi[1]. Keyinchalik, kasallik patogeneziga qarab jarrohlik amaliyoti yoki atropin yordamida konservativ davo choralari ko`riladi[1].

Har 1000ta chaqaloqdan 1-2tasi ushbu kasallikka chalinadi va o`gil bolalarda qizlarga qaraganda to'rt baravar ko`proq uchraydi[1]. Katta yoshlilarda bu holat juda kam kuzatiladi[5]. Pilorik stenozga birinchi marta 1888-yilda ta`rif berilgan bo`lib, xirurgik davosi birinchi marta 1912-yilda Konrad Ramstedt tomonidan amalga oshirilgan[1][2]. Xirurgik davosi kashf qilinishida oldin ko'pchilik chaqaloqlar vafot etgan[1].

Klinik manzarasi

Pilorostenoz klinikasi asosan kasallikka chalingan chaqaloqlar hayotining birinchi haftasidan 6 oylikgacha bo'lgan davrida tobora kuchayib boruvchi qusish belgisi orqali namoyon bo`ladi. Ushbu kasallik o`g`il bolalarda qiz bolalarga nisbatan 4 baravar ko`proq kuzatiladi[6]. Ko'pincha qusish o't suyuqligisiz va "favvorasimon qusish" deb ta'riflanadi, chunki ushbu belgi bu yoshda kuzatilgan odatdagi qusishdan (gastroezofagial reflyuks) keskin farq qiladi. Ba'zi chaqaloqlarda kam ovqatlanish va vazn yo'qotish kuzatilsa, boshqalarida esa normal vazn ortishi bilan namoyon bo'ladi. Bundan tashqari suvsizlanish paydo bo'lishi, chaqaloqlarning ko'z yoshlarisiz yig'lashiga va bir necha soat yoki bir necha kun davomida siydik ajratmasligiga olib kelishi mumkin. Yaqqol ko`zga ko`rinadigan simptomlaridan yana biri chaqaloq oshqozonining peristaltika mahalida qum soat shakliga kirib qolishi hisoblanadi[7].

Etiologiyasi

Kamdan kam hollarda chaqaloqlarda pilorik stenoz autosomal dominant holat sifatida paydo bo'lishi mumkin[8]. Bunday nuqson bilan tug`ilgan chaqaloqlar oshqozonining pilorik qismi sfinkter mushaklari tug`ma anatomik toraygan yoki funktsional gipertrofiyasi ko`rinishlarida namoyon bo`lishi mumkin.

Patofiziologiyasi

Gipertrofiyaga uchragan pilorik qism tufayli oshqozon pilorik qismining obstruktsiyasi kuzatiladi va oshqozonga tushgan ozuqa mahsulotlarining o'n ikki barmoqli ichakka o`tishi buziladi. Natijada, barcha yutilgan oziq-ovqat mahsulotlari va oshqozon sekretsiyasi faqat qusish orqali tashqi muhitga chiqariladi. Ko`pincha qusish favvorasimon ko`rinishda bo`ladi. Gipertrofiyaning aniq sababi noma`lum bo`lib qolsada, bir tadqiqot neonatal giperatsidlik pilorostenoz patogenezida ishtirok etishi mumkinligini ko`rsatdi[9][10].

Doimiy qayt qilish me`da shirasining (xlorid kislotasi) yo'qolishiga olib keladi. Qusiq massasi tarkifida safro bo`lmaydi, chunki pilorik obstruktsiya natijasida o'n ikki barmoqli ichak fermentlari (tarkibida safro mavjud) oshqozonga o`ta olmaydi. Xloridning yo'qolishi qondagi xlorid darajasining pasayishiga olib keladi, bu esa buyrakning bikarbonatlarni chiqarish funksiyasini buzadi. Buning natijasida chaqaloq organizmida metabolik alkaloz kelib chiqishi mumkin.

Bundan tashqari, qon hajmining pasayishi tufayli ikkilamchi giperaldosteronizm rivojlanadi. Aldosteronning yuqori konsentratsiyasi buyraklarda Na+ ni ushlanib qolishiga va ko'p miqdorda K+ ni siydik bilan chiqarib yuborilishiga olib keladi. Metabolik alkalozga organizmning kompensatsion javobi gipoventiliya bo'lib, arterial qonda pCO2 konsentratsiyasining ko'tarilishiga olib keladi.

Diagnostikasi

Fayl:Pyloric-stenosisLocal.jpg
6 haftalik bolaning oshqozoni ultratovush tekshiruvi yordamida tekshirilganda aniqlangan pilorostenoz[11].

Tashxislash kasallik haqida anamnez yig`ish, fizik tekshiruvlarni amalga oshirish orqali amalga oshiriladi va rentgenologik tekshiruvlar bilan mustahkamlanadi. Kuchli qusish bilan og'rigan har qanday yoshdagi chaqaloqda pilorik stenozga shubha qilish kerak. Obyektiv tekshiruvda, qorinni palpatsiya qilish orqali epigastral sohada noodatiy hosilani aniqlash mumkin. Kattalashgan pilorik qismdan tashkil topgan bu hosila "zaytunsimon hosila" deb ataladi. Oshqozon yutilgan ozuqalarni toraygan pilorik qism orqali o`n ikki barmoqli ichakka o`tkazishga harakat qilganligi sababli, kamdan-kam hollarda sezilishi yoki ko`rinishi mumkin bo`lgan peristaltik to'lqinlar ham aniqlanadi (NEJM-dagi video)[12].

Pilorik stenoz kasalligi ko'p holatlarda ultratovush tekshiruvi yordamida tasdiqlanadi. Ultratovush tekshiruvida pilorik qism qalinlashganligini va oshqozondagi massaning o`n ikki barmoqli ichakka o`tmayotganligini ko`rish mumkin. 30 kungacha bo'lgan chaqaloqlarda mushak devorining qalinligi 3 mm yoki undan ko'p va pilorik kanal uzunligi 15 mm yoki undan ko'p bo'lsa, g'ayritabiiy hisoblanadi. Agarda oshqozon ichidagi massaning pilorik qism orqali o`n ikki barmoqli ichakka o`tishi kuzatilsa, bunday hollarda pilorostenoz va pilorospazm o`zaro differensial diagnostika qilinadi. Differensial diagnostika maqsadida yuqori tutqich arteriyasi va yuqori tutqich venasining holatiga e'tibor berish kerak, chunki bu ikki tomirning o'zgarishi pilorik stenozni inkor etib, o'rniga ichakning malrotatsiyasidan dalolat beradi[6].

Chaqaloq nurlanish olishiga qaramasdan, oshqozon ichak traktining yuqori qismini kontrast moddalar yordamida rentgenogramma qilib tekshiriladi[6]. Pilorostenozda kontrast berilgandan keyin rentgenogramma qilinsa "torli belgi" yoki "temir yo'l / qo'sh yo'l belgisi" ko`rinadi. Qorin bo'shlig'ining oddiy rentgenogrammasida esa oshqozonning kengayganligini ko'rish mumkin[13].

Yuqori oshqozon-ichak traktini endoskopik tekshiruvlar yordamida tekshirilganda pilorik stenozni aniqlab bo`lishiga qaramasdan, bu stenozning sababini mushaklar gipertrofiyasi yoki pilorospazm ekanligini farqlab bo`lmaydi[14].

Qon analizlarida, doimiy qayt qilish natijasida oshqozon kislotasi (tarkibida xlorid kislotasi mavjud) tashqi muhitga ko`p chiqib ketishi tufayli qonda pH miqdori ko'tarilishi, kaliy va xloridlarning miqdorining kamayishi kuzatiladi[15]. PH muvozanatini tuzatish uchun hujayradan tashqari kaliyning hujayra ichidagi vodorod ionlari bilan almashinuvi sodir bo'ladi[16].

Davolash

Bir oylik chaqaloqda operatsiyadan 30 soat keyingi, vertikal piloromiyotomiyadan qolgan chandiq.
Bir oylik chaqaloqda operatsiyadan 10 kun keyingi, gorizontal piloromiyotomiyadan qolgan chandiq.
Uch oylik chaqaloqda operatsiya o`tkazilgandan 35 yil keyingi gorizontal piloromiyotomiya chandig'i

Pilorik stenoz odatda jarrohlik yo'li bilan davolanadi[17] va juda kam holatlarda konservativ davo choralari yordam berishi mumkin.

Pilorostenozning xavfliligi pilorik qismning yopilishi emas, balki uning asorati suvsizlanish va elektrolitlar balansining buzilishi hisoblanadi. Shuning uchun dastlab chaqaloq suvsizlanishiga qarshi va qondagi pH miqdorini normallashtirish qaratilgan yordam ko`rsatish kerak. Odatda bunday yordamni kechiktirmagan holatda, dastlabki 24-48 soat ichida amalga oshirish kerak.

Pilorik stenozni davolash uchun tomir ichiga va og'iz orqali atropin qo'llash mumkin. Piloromiotomiya jarrohlik amaliyoti 85-89% muvaffaqiyatli yakun topadi. Ammo bu amaliyot uchun bemorlar shifoxonada uzoq muddat qolishlari va malakali hamshiralik yordamini talab qiladi[18].

Xirurgik davosi

Pilorik stenozni xirurgik davosi Ramstedt usuli deb nomlanuvchi piloromiotomiya (oshqozonning pilorik qismi o`tkazuvchanligini tiklash uchun pilorik qism mushaklarini kesish) jarrohlik amaliyoti hisoblanadi. Ushbu operatsiya jarrohning tajribasiga qarab bitta kesma (odatda 3-4 sm uzunlikdagi) yoki laparoskopik (bir nechta mayda kesmalar orqali) yo`l orqali amalga oshiriladi[19].

Bugungi kunda laparoskopik usul (kindik atrofidagi kichik dumaloq kesma) orqali piloromiotomiya amaliyoti sezilarli darajada rivojlandi va Ramstedt usuli orqali bajariladigan jarrohlik amaliyotlari sonini kamayishiga olib keldi. Chunki eski Ramstedt usulida qilingan ochiq jarrohlik amaliyotlaridan farqli ravishda, laparoskopik amaliyotlarda yara infeksiyalari va boshqa asoratlarning rivojlanish xavfi past hisoblanadi. AQShdagi ko'pgina bolalar shifoxonalarida pilorostenozni davolash standarti sifatida laparoskopik piloromiotomiya amaliyoti qo`llanilayotganiga qaramasdan, ayrim davlat jarrohlari tomonidan ochiq usuldagi Ramstedt usulidan foydalanilmoqda[20].

Epidemiologiyasi

O`g`il bolalar qizlarga qaraganda ko`proq kasallanadi, ayniqsa to`ng`ich o`g`il bola farzandlarda ko`proq uchraydi va bunga genetik moyillik sabab qilib ko`rsatiladi[21]. Genetik moyillik odatda Skandinaviya ajdodlarida ko`proq uchraydi va irsiylikka ta`sir etuvchi bir nechta faktorlar ham mavjud[8]. Pilorik stenoz Kavkazlarda ispanlar, qora tanlilar va osiyoliklarga qaraganda ko`proq uchraydi. Kavkazlarda 1000 ta tirik tug‘ilgan chaqaloqqa 2,4, ispanlarda 1,8, qora tanlilarda 0,7, osiyoliklarda 0,6 tani tashkil qiladi. Shuningdek, aralash irqli ota-onalarning bolalari orasida kamroq uchraydi. Qon guruhi I yoki III bo'lgan kavkazlik o`g`il bola chaqaloqlar boshqa chaqaloqlarga qaraganda ko'proq kasallanadi[21].

Eritromitsin ta'sirida chaqaloqlarda gipertrofik pilorik stenoz rivojlanish xavfi yanada ortadi. Ayniqsa preparat homiladorlikning kech davrlarida va chaqaloq hayotining birinchi ikki haftasida chaqaloq uchun juda xavfli hisoblanadi[22][23].

Manbalar

Andoza:Gastroenterology


  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 "Infantile hypertrophic pyloric stenosis: epidemiology, genetics, and clinical update". Advances in Pediatrics 58 (1): 195–206. 2011. doi:10.1016/j.yapd.2011.03.005. PMID 21736982.  Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "Ran2011" defined multiple times with different content
  2. ↑ 2,0 2,1 "Pyloric stenosis a 100 years after Ramstedt". Archives of Disease in Childhood 97 (8): 741–5. August 2012. doi:10.1136/archdischild-2011-301526. PMID 22685043. 
  3. ↑ "Perinatal risk factors for infantile hypertrophic pyloric stenosis: A meta-analysis". Journal of Pediatric Surgery 52 (9): 1389–1397. September 2017. doi:10.1016/j.jpedsurg.2017.02.017. PMID 28318599. 
  4. ↑ "Pyloric stenosis in pediatric surgery: an evidence-based review". The Surgical Clinics of North America 92 (3): 527–39, vii-viii. June 2012. doi:10.1016/j.suc.2012.03.006. PMID 22595707. 
  5. ↑ "Diagnosis and therapy of primary hypertrophic pyloric stenosis in adults: case report and review of literature". Journal of Gastrointestinal Surgery 10 (2): 265–9. February 2006. doi:10.1016/j.gassur.2005.06.003. PMID 16455460. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 "Imaging Acute Non-Traumatic Abdominal Pathologies in Pediatric Patients: A Pictorial Review". Journal of Radiology Case Reports 13 (7): 29–43. July 2019. doi:10.3941/jrcr.v13i7.3443. PMID 31558965. PMC 6738493. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6738493. 
  7. ↑ „Pyloric stenosis: Symptoms“. MayoClinic.com (2010-yil 21-avgust). 2012-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 21-fevral.
  8. ↑ 8,0 8,1 "Probable autosomal dominant infantile pyloric stenosis in a large kindred". Clinical Genetics 20 (5): 328–30. November 1981. doi:10.1111/j.1399-0004.1981.tb01043.x. PMID 7333028. 
  9. ↑ Rogers, Ian. The Consequence and Cause of Pyloric Stenosis of Infancy. More Books Lembert Academic Publishers, 2014-02-26. ISBN 978-3-659-52125-6. 
  10. ↑ "Pyloric stenosis of infancy and primary hyperacidity--the missing link". Acta Paediatrica 103 (12): e558-60. December 2014. doi:10.1111/apa.12795. PMID 25178682. 
  11. ↑ Dawes. „Pyloric stenosis | Radiology Case | Radiopaedia.org“ (en). radiopaedia.org. 2017-yil 20-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 20-aprel.
  12. ↑ "Clinical presentation of pyloric stenosis: the change is in our hands". The Israel Medical Association Journal 6 (3): 134–7. March 2004. PMID 15055266. http://www.ima.org.il/FilesUpload/IMAJ/0/51/25944.pdf. 
  13. ↑ Riggs, Webster; Long, Larry (May 1971). "The Value of the Plain Film Roentgenogram in Pyloric Stenosis" (en). American Journal of Roentgenology 112 (1): 77–82. doi:10.2214/ajr.112.1.77. ISSN 0361-803X. PMID 5582036. http://www.ajronline.org/doi/10.2214/ajr.112.1.77. 
  14. ↑ Riggs, Webster; Long, Larry (May 1971). "The Value of the Plain Film Roentgenogram in Pyloric Stenosis" (en). American Journal of Roentgenology 112 (1): 77–82. doi:10.2214/ajr.112.1.77. ISSN 0361-803X. PMID 5582036. http://www.ajronline.org/doi/10.2214/ajr.112.1.77. 
  15. ↑ „Pyloric Stenosis - Clinical Practice Guidelines“. The Royal Children's Hospital Melbourne. 2022-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 17-mart.
  16. ↑ Bhatt. „Chapter 140: Pyloric Stenosis“. Access Anesthesiology. 2022-yil 17-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 17-mart.
  17. ↑ "An overview of infantile hypertrophic pyloric stenosis". Paediatric Nursing 22 (8): 27–30. October 2010. doi:10.7748/paed.22.8.27.s27. PMID 21066945. 
  18. ↑ "Current management of hypertrophic pyloric stenosis". Seminars in Pediatric Surgery 16 (1): 27–33. February 2007. doi:10.1053/j.sempedsurg.2006.10.004. PMID 17210480. 
  19. ↑ „Medical News:Laparoscopic Repair of Pediatric Pyloric Stenosis May Speed Recovery – in Surgery, Thoracic Surgery from“. MedPage Today (2009-yil 16-yanvar). 2012-yil 23-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 21-fevral.
  20. ↑ "Laparoscopic vs open pyloromyotomy: a systematic review and meta-analysis". Journal of Pediatric Surgery 44 (8): 1631–7. August 2009. doi:10.1016/j.jpedsurg.2009.04.001. PMID 19635317. 
  21. ↑ 21,0 21,1 Dowshen. „Pyloric Stenosis“. The Nemours Foundation (2007-yil noyabr). 2008-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 30-dekabr.
  22. ↑ "Treatment of acne vulgaris during pregnancy and lactation". Drugs 73 (8): 779–87. June 2013. doi:10.1007/s40265-013-0060-0. PMID 23657872. 
  23. ↑ "Are young infants treated with erythromycin at risk for developing hypertrophic pyloric stenosis?". Archives of Disease in Childhood 92 (3): 271–3. March 2007. doi:10.1136/adc.2006.110007. PMID 17337692. PMC 2083424. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2083424.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Pilorostenoz&oldid=3838960" dan olindi