Vesterbork konslageri: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
ShHamrayev (munozara | hissa)
10 759 edits
Tahrir izohi yoʻq
ShHamrayev (munozara | hissa)
10 759 edits
„Westerbork transit camp“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
Qator 1: Qator 1:
'''Vesterbork''' ({{Lang-nl|Westerbork}}) — [[Niderlandiya|Gollandiyaning]] [[Uchinchi reyx|fashistlar Germaniyasi tomonidan]] bosib olinishidan keyin yaratilgan konslager. Drente provinsiyasidagi sobiq Vesterbork qishlogʻidan oʻn kilometr shimolda, [[Germaniya]] bilan chegaradosh hududda joylashgan<ref name=":0">{{Cite web|url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005217|title=Westerbork|last=Holocaust Encyclopedia|website=United States Holocaust Memorial Museum}}</ref>.
'''Kamp Vesterbork''' ({{Lang-nl|Kamp Westerbork}}, {{Lang-de|Durchgangslager Westerbork}}), shuningdek, '''Vesterbork tranzit lageri''' sifatida ham tanilgan. [[Ikkinchi Jahon urushi]] davrida [[Niderlandiya|Gollandiyaning]] shimoli-sharqidagi Drente provinsiyasida [[Uchinchi reyx|natsistlarning]] tranzit lageri bo‘lgan<ref name=":0">{{Veb manbasi|url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005217|sarlavha=Westerbork|muallif=Holocaust Encyclopedia|ish=United States Holocaust Memorial Museum}}</ref>. Lager Vesterbork munitsipalitetida, hozirgi Midden-Drenteda joylashgan. Vesterbork lageri [[Yahudiylar|yahudiylarni]] boshqa joylardagi konsentratsion lagerlarga yuborish uchun joy sifatida ishlatilgan<ref name=":2">{{Kitob manbasi|title=Boulevard Des Miseres The Story of Transit Camp Westerbork|last=Boas|first=Jacob|publisher=Archon Books|year=1985|isbn=0208019774|location=Hamden, Connecticut|pages=3–32}}</ref>


== Vesterbork lagerining maqsadi ==
⚫
== Tarixi ==
1939-yilda Gollandiya hukumati Vesterborkni Germaniya va uning bosib olingan hududlarini tark etgan [[yahudiylar]] uchun qochoqlar lageri sifatida tashkil etdi. Lagerga birinchi qochqinlar 9-oktyabr kuni joylashtirildi. Hammasi boʻlib 1800 kishiga moʻljallangan 50 ta kazarma va koʻplab vaqtinchalik binolar qurildi. Qochqinlar lageri 1941-yil oxiri/1942-yil boshida konslagerga aylantirilgan<ref>{{cite web|title=Camp Westerbork |website=Traces of War |author=Prenger, Kevin |publisher=STIWOT (Stichting Informatie Wereldoorlog Twee) |url=https://www.tracesofwar.com/articles/4439/Camp-Westerbork.htm |access-date=2021-05-18}}</ref>.
Lager joylashuvi Gollandiya hukumati tomonidan 1939-yilning yozida [[Natsizm|fashistlar]] ta'qibidan qochib Niderlandiyaga qochib ketgan [[nemislar]] va [[avstriyaliklar]] (xususan, nemis va avstriyalik yahudiylar) uchun qochqinlar lageri sifatida xizmat qilish uchun tashkil etilgan<ref name=":0">{{Veb manbasi|url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005217|sarlavha=Westerbork|muallif=Holocaust Encyclopedia|ish=United States Holocaust Memorial Museum}}</ref><ref name=":1">{{Veb manbasi|url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/history-and-overview-of-westerbork|sarlavha=Westerbork Transit Camp|muallif=Project Aice|ish=Jewish Virtual Library|qaralgan sana=28 February 2018}}</ref><ref>{{Veb manbasi|sarlavha=Camp Westerbork|ish=Traces of War|muallif=Prenger, Kevin|nashriyot=STIWOT (Stichting Informatie Wereldoorlog Twee)|url=https://www.tracesofwar.com/articles/4439/Camp-Westerbork.htm|qaralgan sana=2021-05-18}}</ref>.
[[Fayl:WesterborkLageplan.jpg|left|thumb| Kamp Vesterbork xaritasi]]
[[Fayl:Westerbork-monument2.jpg|left|thumb| Vesterborkdagi qo'riqchi minorasi qayta tiklangani. ]]
Biroq, 1940-yil may oyida Germaniya Niderlandiyaga bostirib kirganidan so'ng, lagerning maqsadi o‘zgardi. 1942-yilga kelib Vesterbork lageri yahudiylarni deportatsiya qilish maydoniga aylantirildi<ref name=":2">{{Kitob manbasi|title=Boulevard Des Miseres The Story of Transit Camp Westerbork|last=Boas|first=Jacob|publisher=Archon Books|year=1985|isbn=0208019774|location=Hamden, Connecticut|pages=3–32}}</ref>. Maydoni atigi bir yarim kvadrat kilometr (119 akr) bo'lgan lager, fashistlarning [[Natsistlarning oʻlim lagerlari|qirg'in lagerlari]] kabi sanoat qotilliklari uchun qurilgan emas. Vesterbork natsistlar tomonidan "insoniy" munosabatlarga asoslangan deb hisoblangan<ref name=":2" />. Oilali yahudiy mahbuslar bir-biriga bog'langan 200 ta kottejda joylashgan bo'lib, ularda ikkita xona, hojatxona, ovqat pishirish uchun pechka va kichik hovli bor edi. Yolg'iz mahbuslar cho'zinchoq [[Kazarma|kazarmalarga]] joylashtirilgan. Lagerda erkaklar va ayollar uchun hammom mavjud bo‘lgan<ref name=":1">{{Veb manbasi|url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/history-and-overview-of-westerbork|sarlavha=Westerbork Transit Camp|muallif=Project Aice|ish=Jewish Virtual Library|qaralgan sana=28 February 2018}}</ref><ref name=":2" />


Transport poyezdlari Vesterborkka 1942-yil iyuldan 1944-yil sentyabrgacha har seshanba kuni yetib kelgan; Bu davrda taxminan 97 776 yahudiy deportatsiya qilingan<ref name=":0">{{Veb manbasi|url=https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005217|sarlavha=Westerbork|muallif=Holocaust Encyclopedia|ish=United States Holocaust Memorial Museum}}</ref>. Yahudiy mahbuslar [[Osvensim konslageri|Osvensim konslageriga]] (jami 60 330 kishilik 65 ta poyezd), Sobiborga (19 poyezd; 34 313 kishi), Teresyenshtadt gettosiga va Bergen-Belsen konslageriga (9 poyezd; 4 894 kishi) deportatsiya qilingan<ref name=":1">{{Veb manbasi|url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/history-and-overview-of-westerbork|sarlavha=Westerbork Transit Camp|muallif=Project Aice|ish=Jewish Virtual Library|qaralgan sana=28 February 2018}}</ref><ref name=":0" />. Nemislar tomonidan bosib olingan Polshadagi Osvensim va Sobiborga surgun qilingan 94 643 kishining deyarli barchasi yetib kelganida o'ldirilgan<ref name=":0" />.
1942-1944-yillarda Vesterborkdan 107 000 dan ortiq yahudiylar poyezdda deportatsiya qilingan. Ulardan faqat 5000 ga yaqini tirik qolgan va qaytishga muvaffaq boʻldi. Vesterbork tranzit lageri Gollandiyadan Germaniya Reyxiga deportatsiya qilingan 107 000 kishidan 101 000 ga yaqini uchun boshlangʻich nuqta edi


Vesterbork lagerida maktab, orkestr, sartaroshxona va hattoki restoranlar ham bor edi, ular [[Schutzstaffel|SS]] rasmiylari tomonidan mahbuslarga omon qolish uchun yolg'on umid hissi berish va ko'chirish paytida muammolardan qochishga yordam berish uchun yaratilgan<ref name=":1">{{Veb manbasi|url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/history-and-overview-of-westerbork|sarlavha=Westerbork Transit Camp|muallif=Project Aice|ish=Jewish Virtual Library|qaralgan sana=28 February 2018}}</ref>. Natsistlar tomonidan belgilangan deportatsiya qilinganlar uchun taqdim etilgan madaniy tadbirlarga sog'liqni saqlash xizmatlaridagi ishlar va boshqa madaniy tadbirlar kiradi.
Vesterbork Gollandiya yahudiylari va siganlar yashaydigan tranzit lagerga aylandi va sharqdagi konslagerlarga, asosan Osvensim 2 va Sobiborga yuborildi.


Lagerda ishchi kuchi sifatida 2000 nafar "doimiy" yahudiy mahbuslardan iborat maxsus, alohida ishchi kadrlar ishlatilgan. Ushbu guruh ichida transportda yordam berish va tartibni saqlash kerak bo'lgan lager politsiyasini tashkil etuvchi kichik guruh mavjud edi. SS transferchilarni tanlashda unchalik ishtirok etmagan; bu ish mahbuslarning boshqa sinfiga tushdi. Ushbu 2000 "doimiy" mahbuslarning aksariyati oxir-oqibat kontsentratsion yoki o'lim lagerlariga yuborilgan.
Konslagerning yahudiy „xavfsizlik xizmati“ rahbarlari Kurt Shlesinger va yahudiy konslageri komendanti Xaynts Todtmann yangi kelganlarni masxara qilishdi, ulardan qimmatbaho narsalarni olib qoʻyishdi va ayollarni jinsiy aloqa xizmatlarini koʻrsatishga majbur qilishdi.


=== Mashhur mahbuslar ===
1945-yil 12-aprelda Vesterbork [[Kanada|kanadalik]] askarlar tomonidan ozod qilindi.
[[Fayl:Westerbork,_a_school_in_the_camp.jpg|left|thumb| Vesterborkdagi maktabdan sinf fotosurati]]
Vesterborkdagi taniqli mahbuslar orasida 1944-yil 4-avgustda Vesterbork lageriga koʻchirilgan [[Anne Frank|Ann Frank]]<ref name=":3">{{Kitob manbasi|title=Anne Frank: The Book, The Life, The Aftermath|last=Prose|first=Francine|publisher=Harper Collins|year=2009|location=New York, New York|pages=53–59}}</ref> hamda Etti Hillesum ham bor, ularning har biri urushdan keyin kundaliklarida oʻz kechinmalarini yozgan<ref name=":4">{{Kitob manbasi|title=Anne Frank and Etty Hillesum Inscribing Spirituality and Sexuality|last=De Costa|first=Denise|publisher=Rutgers University Press|year=1998|isbn=0813525500|location=New Brunswick, New Jersey|pages=167–191}}</ref>. Frank lagerda kichik kulbada 3-sentyabrgacha, [[Osvensim]]<nowiki/>ga deportatsiya qilinguncha qoldi.


Hillesum 1942-yilning apreligacha yahudiylarni aniqlagan natsistlar to'ridan qochib yurdi<ref name=":5">{{Veb manbasi|url=https://jwa.org/encyclopedia/article/hillesum-etty|sarlavha=Etty Hillesum|muallif=Hanan|ism=Frenk|ish=Jewish Women's Archive|qaralgan sana=20 April 2018}}</ref>. Hatto yahudiy deb atalganidan keyin ham [[antisemitizm]] siyosati haqida xabar bera boshladi. Hillesum Judenrat bilan ikki hafta ishladi va keyin Vesterborkga yuborilgan yahudiylarning birinchi guruhiga hamrohlik qilish uchun ko'ngilli bo'ldi. Hillesum 1943-yil 7-sentyabrgacha Vesterborkda qoldi, Osvensimga deportatsiya qilindi va u yerda uch oy o'tgach o'ldirildi.
1944-yil 7-avgustdan 3-sentyabrgacha [[Anne Frank|Ann Frank]] va uning oilasi lagerda saqlandi. Keyin ular Osvensimga surgun qilindi. 1942-1943-yillarda Etti Xillesum dastlab lagerda koʻngilli sifatida ishlagan, keyin esa mahbus sifatida saqlangan. Xillesum va uning oilasi ham Osvensimga surgun qilingan. Boshqa mashhur mahbuslardan aktyor va rejissyor Kurt Gerron, aktyor Otto Wallburg saqlangan.
[[Fayl:Hut-AnneFrank-Westerbork.jpg|thumb| Bir paytlar Anne Frankni ushlab turgan Vesterborkdagi qayta qurilgan kulbaning qismlari]]
Kamp Vesterborkda, shuningdek, nemis kino aktrisasi va kabare qo'shiqchisi Dora Gerson ham bo'lgan.


Maurice Frankenhuis Vesterborkda internirda bo'lganida oilasi boshidan kechirgan voqealarni tasvirlab berdi va 1948-yilda lager qo'mondoni bilan suhbat o'tkazdi. Golland va ingliz tillarida chop etilgan intervyu 2019-yil sentabrida yaratilgan hujjatli drama uchun asos bo‘ldi<ref>{{Yangiliklar manbasi |date=September 12, 2019 |title=Première korte speelfilm Gemmeker met historische transport beelden in kleur |language=nl |url=https://www.dvhn.nl/drenthe/midden-drenthe/Premi%C3%A8re-korte-speelfilm-Gemmeker-met-historische-transportbeelden-in-kleur-24815045.html}}</ref>. Filmda fotograf Rudolf Breslauer tomonidan Vesterborkdan olib kelingan transportlarning asl videosining ranglanishi mavjud.
Keyinchalik Gollandiyalik hamkorlar lagerda saqlandi. Indoneziya mustaqillik urushidan keyin Vesterbork qochqinlarning bir qismini joylashtirdi. 1970-yillarda lager demontaj qilinib, uning oʻrniga yodgorlik majmuasi ochildi.


1944-yil 9-martdan 1944-yil 23-martgacha Vesterbork lageridagi yana bir mahbus Osvensim III lageriga yuborilishidan oldin yahudiy- [[Gollandlar|gollandiyalik]] klarnetchi va [[Saksofon|saksofonchi]] Hans Mossel (1905–1944) edi<ref>[https://collections.arolsen-archives.org/en/archive/1-2-4-2_1242013/?p=1&doc_id=130344735 Information on the deportation of Hans Mossel via the Arolson online archives.]</ref>.
== Galereya ==
<gallery>
Hut-AnneFrank-Westerbork.jpg|1944 yil avgust-sentyabr oylarida [[Франк, Анна|Anne Frank]] yashagan rekonstruksiya qilingan kazarma.
Monument appelplaats Kamp Westerbork2.jpg|Vesterborkdagi yodgorlik. Har bir tosh Vesterborkdan deportatsiya qilingan va vafot etgan lager asirini anglatadi.
</gallery>


== Lager ichidagi yetakchilik ==
== Manbalar ==
Gollandiyalik Jak Schol 1940-yil 16-iyuldan 1943-yil yanvarigacha lager qo'mondoni bo'lgan. Ba'zi ma'lumotlarga ko'ra, u yahudiy mahbuslarga nisbatan shafqatsizligi, mahbuslarni o'ldirishi bilan tanilgan<ref>{{Kitob manbasi|last=Ballis|first=Anja|title=Holocaust Education Revisited|date=2019|publisher=Springer|page=114|isbn=9783658242053|url=https://books.google.com/books?id=I0G7DwAAQBAJ&q=mari%C3%ABnbosch+kick+Jews&pg=PA114}}</ref>. Boshqa hisoblarda, aksincha, "qat'iy va tartibli bo'lsa-da, Schol hech qachon shafqatsiz yoki zo'ravon bo'lmagan" deyiladi. Bundan tashqari, "Germaniyaga qarshi bo'lgan Schol, lagerni to'g'ri tashkil etish nemislarni lagerni egallab olishiga yo'l qo'ymaslikning eng yaxshi usuli ekanligini tushungan". 1941-yilda nemis hukumati "Schol juda soddadil edi va bu munosabat tufayli yahudiylar lagerda o'zlarini juda qulay his qilishgan" deb tushunishdi<ref>[http://www.holocaust-lestweforget.com/jacques-schol.html "Camp Westerbork - Jacques Schol"], The Holocaust: Lest We Forget.</ref>.
{{Manbalar}}

1942-yil 1-iyulda Germaniya hukumati Vesterborkni Niderlandiya hukumati qo'l ostidan oʻz nazoratiga oldi, avval Schol nemis qoʻmondoni bilan almashtirildi. Deportatsiyalar [[Gestapo]] bo'limi IV-B4 buyrug'i bilan boshlandi, uni Adolf Eichmann boshqargan. Lager chegarasida nemis SS qo'mondonlari mahbuslar uchun mas'ul edilar, ammo Kurt Shlesinger boshchiligidagi politsiya va xavfsizlik otryadlari tartibni saqlash va transportda yordam berish uchun ishlatilgan.

⚫
== Ozodlik ==
1944-yil sentabrida Vesterbork lagerida transportlar to‘xtab qoldi<ref name=":1">{{Veb manbasi|url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/history-and-overview-of-westerbork|sarlavha=Westerbork Transit Camp|muallif=Project Aice|ish=Jewish Virtual Library|qaralgan sana=28 February 2018}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFProject_Aice">Project Aice. [http://www.jewishvirtuallibrary.org/history-and-overview-of-westerbork "Westerbork Transit Camp"]. ''Jewish Virtual Library''<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">28 February</span> 2018</span>.</cite></ref>. 1945-yil aprel oyi boshida nemis rasmiylari lagerni tark etgandan so'ng [[Birlashgan millatlar|Ittifoqchi qo'shinlar]] Vesterborkga yaqinlashdilar. Vesterbork 1945-yil 12-aprelda Kanada kuchlari tomonidan ozod qilindi. Jami 876 mahbus topilgan<ref name=":1" />. Janubiy Saskachevan polkining urush kundaligi 1945-yil 12-apreldagi lagerga havola qilingan:

: Soat 9:30 da podpolkovnik V Stott, DSO I(ntelligence)O(ofitser), leytenant JD Keyd hamrohligida 2480-sonli yahudiy konslageriga tashrif buyurdi (xarita ma'lumotnomasi). Odatda jazoni o‘tash muassasasining ko‘rinishini ko‘rish uchun lagerga yaqinlashganingizda, hayratlanarli manzaraga guvoh bo'ldik. Lager butunlay tikanli sim bilan o'ralgan va to'rtta nazorat minorasi bo'lgan. Bu lagerda 900 ga yaqin odam saqlangan. Hokimiyat xodimlarining oshxonalari va tibbiyot xonasini borib ko'rdik va oziq-ovqat va tibbiy buyumlar juda yaxshi holatda ekanligini aniqladik. Oshxonada bir necha A Co(mpan)y o'g'il bolalar qizlarga kartoshka qobig'ini tozalashga yordam berishayotganini kuzatishdi. Bunday lagerga tashrif buyurish orqali biz haqiqatni ochgani keldik: "Nemislar o'zlarini kim deb o'ylashadi, yahudiy bo'lganligi uchun boshqa odamlarni tikanli simlar ortiga o'rab olish mantiqsizlikdir!"<ref>[[c:File:War_Diary_South_Saskatchewan_Regiment_12_and_13_Apr_1945.jpg|SSR War Diary]]</ref>.

== Ikkinchi jahon urushidan keyingi ==
Urushdan keyin Vesterbork birinchi marta natsistlarning hamkorlari sifatida gumon qilingan va ayblanganlar uchun [[Dastlabki qamoq|tergov hibsxonasi]] sifatida ishlatilgan. Binoda sobiq Gollandiya Sharqiy Hindistonidan ([[Indoneziya]]) qochib ketgan keyinchalik Gollandiya fuqarolari joylashgan edi.

Vesterbork 1960-yillarda Niderlandiya hukumati tomonidan butunlay qismlarga ajratilgan. Keyinchalik Gollandiyaliklar hududda Westerbork Sintez Radio Teleskopini, katta [[Radioteleskop|radio teleskopini]] qurdilar. Faqat sobiq lager komandirining uyi saqlanib qolgan.

=== Tarixshunoslik ===
[[Fayl:Modell_Westerbork.jpg|thumb| Vesterbork kontslagerining modeli]]
1950-yilda hukumat yahudiy tarixchisi Jak Presserni Gollandiyalik yahudiylarning ommaviy surgun qilinishi va yahudiy bo'lmagan golland aholisining hamkorlik darajasi bilan bog'liq voqealarni tekshirish uchun tayinladi. Natijalar o'n besh yildan so'ng ''The Catastrophe'' (''De Ondergang'') da chop etildi. Presser shuningdek, Vesterborkda bo'lib o'tgan ''"Jirondinlar kechasi"'' romanini nashr etdi.

=== Molukan askarlari uchun joy ===
1949-yilda Gollandlar Indoneziyani 300 yildan ortiq mustamlakadan so'ng tark etishdi. Mahalliy indoneziyaliklar siyosiy tartibsizliklarda qolib ketishdi. Fransiya, Jazoir va Gollandiya harbiylari bilan ishlagan ba'zi odamlar evakuatsiya qilindi, chunki ular mustamlakachilikka qarshilik ko'rsatgan va o'z mustamlakachilari bilan birga bo'lgan Molukka xalqlariga xiyonat qilgan boshqa mahalliy xalqlarning g'azabiga duchor bo'lishdi. Xalqlarga tezda o'z vatanlariga qaytish va'da qilindi. Biroq, 1951-yildan 1971-yilgacha sobiq mahalliy Moluccan KNIL askarlari va ularning oilalari lagerda qolishga majbur bo'ldilar. Bu vaqt ichida lager ''Kamp Schattenberg'' (Camp Schattenberg) deb o'zgartirildi<ref>{{Kitob manbasi|title=Go Back to Where You Came From: The Backlash Against Immigration and the Fate of Western Democracy|last=Polakow-Suransky|first=Sasha|publisher=Nation Books|year=2017|isbn=978-1568585925|pages=19}}</ref>.

=== Yodgorliklar ===
[[Fayl:Monument_appelplaats_Kamp_Westerbork2.jpg|thumb| "102, 000 tosh". Vesterborkdagi yodgorlik. Har bir alohida tosh Vesterborkda qolgan va fashistlarning kontsentratsion va [[Natsistlarning oʻlim lagerlari|qirg'in lagerlarida]] o'ldirilgan bitta odamni ifodalaydi.]]
Lagerda qamalganlarning xotiralarini saqlab qolish uchun Vesterborkdan ikki mil uzoqlikda muzey tashkil etilgan. Deportatsiyadan keyin o'ldirilgan mahbuslarga hurmat sifatida yodgorlik o'rnatildi; u Vesterborkdan deportatsiya qilingan va qaytib kelmagan har bir odamni ifodalovchi 102 000 toshdan iborat.

Milliy Vesterbork yodgorligi 1970-yil 4-mayda Niderlandiya qirolichasi Juliana tomonidan ochilgan<ref>{{Veb manbasi|sarlavha=Jodenvervolging: Nationaal Monument Westerbork|ish=Drenthe in de oorlog|url=http://www.drentheindeoorlog.nl/index.php?aid=346|til=nl|iqtibos=Het Nationaal Monument Westerbork wordt op 4 mei 1970 officieel door Koningin Juliana onthuld|qaralgan sana=2019-02-08}}</ref><ref name=":6">{{Veb manbasi|url=http://www.kampwesterbork.nl/en/museum/camp-grounds/the-national-westerbork-memorial/index.html#/index|sarlavha=The National Westerbork Memorial|ish=Herinneringscentrum Kamp Westerbork|qaralgan sana=1 May 2018}}</ref>. Shuningdek, lager yaqinida yerdan uzilgan singan temir yoʻl yodgorligi oʻrnatilgan boʻlib, lagerning, shuningdek, Yevropa yahudiy aholisining vayron boʻlganligi va bu izlar endi hech qachon odamlarni oʻz yurtiga olib ketmasligini anglatadi<ref name=":6" />.

2017-yilda Germaniya lageri qo‘mondoni Albert Gemmeker tomonidan yahudiy mahbus Rudolf Breslauer olgan suratlar Vesterbork tranzit lageridagi kundalik hayotni hujjatlashtirish uchun Niderlandiya tomonidan taqdim etilgan va [[UNESCO|YuNESKOning]] Jahon xotirasi reyestriga kiritilgan<ref>{{Veb manbasi|sarlavha=Westerbork films|ish=Memory of the World|nashriyot=United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization|url=http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-9/westerbork-films/|qaralgan sana=2018-10-09}}</ref>.

== Ma'lumotnomalar ==
<references />

== Adabiyotlar ==

** Jonathan Gardiner: ''One-Way Ticket from Westerbork''. Oegstgeest, The Netherlands: Amsterdam Publishers, 2021, {{ISBN|9789493056756}}
** Hans-Dieter Arntz: ''Der letzte Judenälteste von Bergen-Belsen. Josef Weiss - würdig in einer unwürdigen Umgebung''. Aachen 2012.
** Jacob Boas, ''Boulevard des Misères: the Story of the Transit Camp Westerbork''. Hamden, Connecticut: Archon Books, 1985 {{ISBN|0-208-01977-4}}
** Etty Hillesum, ''Letters from Westerbork''. New York: Pantheon, 1986 {{ISBN|0-394-55350-0}} (originally published in the Netherlands as ''Het denkende hart van de barak'', 1982)
** Cecil Law, ''Kamp Westerbork, transit camp to eternity : the liberation story''. Clementsport, N.S. : Canadian Peacekeeping Press, 2000 {{ISBN|1896551351}}
** Harry Mulisch, ''The Discovery of Heaven''. Penguin Press, 1992, {{ISBN|0-1402-3937-5}}
** Jacob Presser, ''The Destruction of the Dutch Jews'' New York: Dutton, 1969, translated by A. Pomerans.


== Havolalar ==
== Havolalar ==


* [http://www.westerbork.nl/ Memorial „Vesterbrok kontslageri“]
* [https://kampwesterbork.nl/en/ Memorial Center Camp Westerbork], rasmiy veb-sayti
* [http://www.max-ehrlich.org Tikanli sim ortidagi kabare: Maks Erlix va Vesterbork teatr guruhi]
* [http://www.edwardvictor.com/Holocaust/Netherlands.htm Niderlandiya: Vesterbork]
* [https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/westerbork Xolokost entsiklopediyasi]
[[Turkum:Konslagerlar]]
[[Turkum:Konslagerlar]]
[[Turkum:Ikkinchi Jahon Urushi]]

12-Dekabr 2022, 08:26 dagi koʻrinishi

Kamp Vesterbork (niderlandcha: Kamp Westerbork, nemischa: Durchgangslager Westerbork), shuningdek, Vesterbork tranzit lageri sifatida ham tanilgan. Ikkinchi Jahon urushi davrida Gollandiyaning shimoli-sharqidagi Drente provinsiyasida natsistlarning tranzit lageri bo‘lgan[1]. Lager Vesterbork munitsipalitetida, hozirgi Midden-Drenteda joylashgan. Vesterbork lageri yahudiylarni boshqa joylardagi konsentratsion lagerlarga yuborish uchun joy sifatida ishlatilgan[2]

Vesterbork lagerining maqsadi

Lager joylashuvi Gollandiya hukumati tomonidan 1939-yilning yozida fashistlar ta'qibidan qochib Niderlandiyaga qochib ketgan nemislar va avstriyaliklar (xususan, nemis va avstriyalik yahudiylar) uchun qochqinlar lageri sifatida xizmat qilish uchun tashkil etilgan[1][3][4].

Kamp Vesterbork xaritasi
Vesterborkdagi qo'riqchi minorasi qayta tiklangani.

Biroq, 1940-yil may oyida Germaniya Niderlandiyaga bostirib kirganidan so'ng, lagerning maqsadi o‘zgardi. 1942-yilga kelib Vesterbork lageri yahudiylarni deportatsiya qilish maydoniga aylantirildi[2]. Maydoni atigi bir yarim kvadrat kilometr (119 akr) bo'lgan lager, fashistlarning qirg'in lagerlari kabi sanoat qotilliklari uchun qurilgan emas. Vesterbork natsistlar tomonidan "insoniy" munosabatlarga asoslangan deb hisoblangan[2]. Oilali yahudiy mahbuslar bir-biriga bog'langan 200 ta kottejda joylashgan bo'lib, ularda ikkita xona, hojatxona, ovqat pishirish uchun pechka va kichik hovli bor edi. Yolg'iz mahbuslar cho'zinchoq kazarmalarga joylashtirilgan. Lagerda erkaklar va ayollar uchun hammom mavjud bo‘lgan[3][2]

Transport poyezdlari Vesterborkka 1942-yil iyuldan 1944-yil sentyabrgacha har seshanba kuni yetib kelgan; Bu davrda taxminan 97 776 yahudiy deportatsiya qilingan[1]. Yahudiy mahbuslar Osvensim konslageriga (jami 60 330 kishilik 65 ta poyezd), Sobiborga (19 poyezd; 34 313 kishi), Teresyenshtadt gettosiga va Bergen-Belsen konslageriga (9 poyezd; 4 894 kishi) deportatsiya qilingan[3][1]. Nemislar tomonidan bosib olingan Polshadagi Osvensim va Sobiborga surgun qilingan 94 643 kishining deyarli barchasi yetib kelganida o'ldirilgan[1].

Vesterbork lagerida maktab, orkestr, sartaroshxona va hattoki restoranlar ham bor edi, ular SS rasmiylari tomonidan mahbuslarga omon qolish uchun yolg'on umid hissi berish va ko'chirish paytida muammolardan qochishga yordam berish uchun yaratilgan[3]. Natsistlar tomonidan belgilangan deportatsiya qilinganlar uchun taqdim etilgan madaniy tadbirlarga sog'liqni saqlash xizmatlaridagi ishlar va boshqa madaniy tadbirlar kiradi.

Lagerda ishchi kuchi sifatida 2000 nafar "doimiy" yahudiy mahbuslardan iborat maxsus, alohida ishchi kadrlar ishlatilgan. Ushbu guruh ichida transportda yordam berish va tartibni saqlash kerak bo'lgan lager politsiyasini tashkil etuvchi kichik guruh mavjud edi. SS transferchilarni tanlashda unchalik ishtirok etmagan; bu ish mahbuslarning boshqa sinfiga tushdi. Ushbu 2000 "doimiy" mahbuslarning aksariyati oxir-oqibat kontsentratsion yoki o'lim lagerlariga yuborilgan.

Mashhur mahbuslar

Vesterborkdagi maktabdan sinf fotosurati

Vesterborkdagi taniqli mahbuslar orasida 1944-yil 4-avgustda Vesterbork lageriga koʻchirilgan Ann Frank[5] hamda Etti Hillesum ham bor, ularning har biri urushdan keyin kundaliklarida oʻz kechinmalarini yozgan[6]. Frank lagerda kichik kulbada 3-sentyabrgacha, Osvensimga deportatsiya qilinguncha qoldi.

Hillesum 1942-yilning apreligacha yahudiylarni aniqlagan natsistlar to'ridan qochib yurdi[7]. Hatto yahudiy deb atalganidan keyin ham antisemitizm siyosati haqida xabar bera boshladi. Hillesum Judenrat bilan ikki hafta ishladi va keyin Vesterborkga yuborilgan yahudiylarning birinchi guruhiga hamrohlik qilish uchun ko'ngilli bo'ldi. Hillesum 1943-yil 7-sentyabrgacha Vesterborkda qoldi, Osvensimga deportatsiya qilindi va u yerda uch oy o'tgach o'ldirildi.

Bir paytlar Anne Frankni ushlab turgan Vesterborkdagi qayta qurilgan kulbaning qismlari

Kamp Vesterborkda, shuningdek, nemis kino aktrisasi va kabare qo'shiqchisi Dora Gerson ham bo'lgan.

Maurice Frankenhuis Vesterborkda internirda bo'lganida oilasi boshidan kechirgan voqealarni tasvirlab berdi va 1948-yilda lager qo'mondoni bilan suhbat o'tkazdi. Golland va ingliz tillarida chop etilgan intervyu 2019-yil sentabrida yaratilgan hujjatli drama uchun asos bo‘ldi[8]. Filmda fotograf Rudolf Breslauer tomonidan Vesterborkdan olib kelingan transportlarning asl videosining ranglanishi mavjud.

1944-yil 9-martdan 1944-yil 23-martgacha Vesterbork lageridagi yana bir mahbus Osvensim III lageriga yuborilishidan oldin yahudiy- gollandiyalik klarnetchi va saksofonchi Hans Mossel (1905–1944) edi[9].

Lager ichidagi yetakchilik

Gollandiyalik Jak Schol 1940-yil 16-iyuldan 1943-yil yanvarigacha lager qo'mondoni bo'lgan. Ba'zi ma'lumotlarga ko'ra, u yahudiy mahbuslarga nisbatan shafqatsizligi, mahbuslarni o'ldirishi bilan tanilgan[10]. Boshqa hisoblarda, aksincha, "qat'iy va tartibli bo'lsa-da, Schol hech qachon shafqatsiz yoki zo'ravon bo'lmagan" deyiladi. Bundan tashqari, "Germaniyaga qarshi bo'lgan Schol, lagerni to'g'ri tashkil etish nemislarni lagerni egallab olishiga yo'l qo'ymaslikning eng yaxshi usuli ekanligini tushungan". 1941-yilda nemis hukumati "Schol juda soddadil edi va bu munosabat tufayli yahudiylar lagerda o'zlarini juda qulay his qilishgan" deb tushunishdi[11].

1942-yil 1-iyulda Germaniya hukumati Vesterborkni Niderlandiya hukumati qo'l ostidan oʻz nazoratiga oldi, avval Schol nemis qoʻmondoni bilan almashtirildi. Deportatsiyalar Gestapo bo'limi IV-B4 buyrug'i bilan boshlandi, uni Adolf Eichmann boshqargan. Lager chegarasida nemis SS qo'mondonlari mahbuslar uchun mas'ul edilar, ammo Kurt Shlesinger boshchiligidagi politsiya va xavfsizlik otryadlari tartibni saqlash va transportda yordam berish uchun ishlatilgan.

Ozodlik

1944-yil sentabrida Vesterbork lagerida transportlar to‘xtab qoldi[3]. 1945-yil aprel oyi boshida nemis rasmiylari lagerni tark etgandan so'ng Ittifoqchi qo'shinlar Vesterborkga yaqinlashdilar. Vesterbork 1945-yil 12-aprelda Kanada kuchlari tomonidan ozod qilindi. Jami 876 mahbus topilgan[3]. Janubiy Saskachevan polkining urush kundaligi 1945-yil 12-apreldagi lagerga havola qilingan:

Soat 9:30 da podpolkovnik V Stott, DSO I(ntelligence)O(ofitser), leytenant JD Keyd hamrohligida 2480-sonli yahudiy konslageriga tashrif buyurdi (xarita ma'lumotnomasi). Odatda jazoni o‘tash muassasasining ko‘rinishini ko‘rish uchun lagerga yaqinlashganingizda, hayratlanarli manzaraga guvoh bo'ldik. Lager butunlay tikanli sim bilan o'ralgan va to'rtta nazorat minorasi bo'lgan. Bu lagerda 900 ga yaqin odam saqlangan. Hokimiyat xodimlarining oshxonalari va tibbiyot xonasini borib ko'rdik va oziq-ovqat va tibbiy buyumlar juda yaxshi holatda ekanligini aniqladik. Oshxonada bir necha A Co(mpan)y o'g'il bolalar qizlarga kartoshka qobig'ini tozalashga yordam berishayotganini kuzatishdi. Bunday lagerga tashrif buyurish orqali biz haqiqatni ochgani keldik: "Nemislar o'zlarini kim deb o'ylashadi, yahudiy bo'lganligi uchun boshqa odamlarni tikanli simlar ortiga o'rab olish mantiqsizlikdir!"[12].

Ikkinchi jahon urushidan keyingi

Urushdan keyin Vesterbork birinchi marta natsistlarning hamkorlari sifatida gumon qilingan va ayblanganlar uchun tergov hibsxonasi sifatida ishlatilgan. Binoda sobiq Gollandiya Sharqiy Hindistonidan (Indoneziya) qochib ketgan keyinchalik Gollandiya fuqarolari joylashgan edi.

Vesterbork 1960-yillarda Niderlandiya hukumati tomonidan butunlay qismlarga ajratilgan. Keyinchalik Gollandiyaliklar hududda Westerbork Sintez Radio Teleskopini, katta radio teleskopini qurdilar. Faqat sobiq lager komandirining uyi saqlanib qolgan.

Tarixshunoslik

Vesterbork kontslagerining modeli

1950-yilda hukumat yahudiy tarixchisi Jak Presserni Gollandiyalik yahudiylarning ommaviy surgun qilinishi va yahudiy bo'lmagan golland aholisining hamkorlik darajasi bilan bog'liq voqealarni tekshirish uchun tayinladi. Natijalar o'n besh yildan so'ng The Catastrophe (De Ondergang) da chop etildi. Presser shuningdek, Vesterborkda bo'lib o'tgan "Jirondinlar kechasi" romanini nashr etdi.

Molukan askarlari uchun joy

1949-yilda Gollandlar Indoneziyani 300 yildan ortiq mustamlakadan so'ng tark etishdi. Mahalliy indoneziyaliklar siyosiy tartibsizliklarda qolib ketishdi. Fransiya, Jazoir va Gollandiya harbiylari bilan ishlagan ba'zi odamlar evakuatsiya qilindi, chunki ular mustamlakachilikka qarshilik ko'rsatgan va o'z mustamlakachilari bilan birga bo'lgan Molukka xalqlariga xiyonat qilgan boshqa mahalliy xalqlarning g'azabiga duchor bo'lishdi. Xalqlarga tezda o'z vatanlariga qaytish va'da qilindi. Biroq, 1951-yildan 1971-yilgacha sobiq mahalliy Moluccan KNIL askarlari va ularning oilalari lagerda qolishga majbur bo'ldilar. Bu vaqt ichida lager Kamp Schattenberg (Camp Schattenberg) deb o'zgartirildi[13].

Yodgorliklar

"102, 000 tosh". Vesterborkdagi yodgorlik. Har bir alohida tosh Vesterborkda qolgan va fashistlarning kontsentratsion va qirg'in lagerlarida o'ldirilgan bitta odamni ifodalaydi.

Lagerda qamalganlarning xotiralarini saqlab qolish uchun Vesterborkdan ikki mil uzoqlikda muzey tashkil etilgan. Deportatsiyadan keyin o'ldirilgan mahbuslarga hurmat sifatida yodgorlik o'rnatildi; u Vesterborkdan deportatsiya qilingan va qaytib kelmagan har bir odamni ifodalovchi 102 000 toshdan iborat.

Milliy Vesterbork yodgorligi 1970-yil 4-mayda Niderlandiya qirolichasi Juliana tomonidan ochilgan[14][15]. Shuningdek, lager yaqinida yerdan uzilgan singan temir yoʻl yodgorligi oʻrnatilgan boʻlib, lagerning, shuningdek, Yevropa yahudiy aholisining vayron boʻlganligi va bu izlar endi hech qachon odamlarni oʻz yurtiga olib ketmasligini anglatadi[15].

2017-yilda Germaniya lageri qo‘mondoni Albert Gemmeker tomonidan yahudiy mahbus Rudolf Breslauer olgan suratlar Vesterbork tranzit lageridagi kundalik hayotni hujjatlashtirish uchun Niderlandiya tomonidan taqdim etilgan va YuNESKOning Jahon xotirasi reyestriga kiritilgan[16].

Ma'lumotnomalar

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Holocaust Encyclopedia. „Westerbork“. United States Holocaust Memorial Museum.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Boas, Jacob. Boulevard Des Miseres The Story of Transit Camp Westerbork. Hamden, Connecticut: Archon Books, 1985 — 3–32 bet. ISBN 0208019774. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Project Aice. „Westerbork Transit Camp“. Jewish Virtual Library. Qaraldi: 2018-yil 28-fevral. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name ":1" defined multiple times with different content
  4. ↑ Prenger, Kevin. „Camp Westerbork“. Traces of War. STIWOT (Stichting Informatie Wereldoorlog Twee). Qaraldi: 2021-yil 18-may.
  5. ↑ Prose, Francine. Anne Frank: The Book, The Life, The Aftermath. New York, New York: Harper Collins, 2009 — 53–59 bet. 
  6. ↑ De Costa, Denise. Anne Frank and Etty Hillesum Inscribing Spirituality and Sexuality. New Brunswick, New Jersey: Rutgers University Press, 1998 — 167–191 bet. ISBN 0813525500. 
  7. ↑ Hanan. „Etty Hillesum“. Jewish Women's Archive. Qaraldi: 2018-yil 20-aprel.
  8. ↑ „Première korte speelfilm Gemmeker met historische transport beelden in kleur“ (nl) (2019-yil 12-sentyabr).
  9. ↑ Information on the deportation of Hans Mossel via the Arolson online archives.
  10. ↑ Ballis, Anja. Holocaust Education Revisited. Springer, 2019 — 114 bet. ISBN 9783658242053. 
  11. ↑ "Camp Westerbork - Jacques Schol", The Holocaust: Lest We Forget.
  12. ↑ SSR War Diary
  13. ↑ Polakow-Suransky, Sasha. Go Back to Where You Came From: The Backlash Against Immigration and the Fate of Western Democracy. Nation Books, 2017 — 19 bet. ISBN 978-1568585925. 
  14. ↑ „Jodenvervolging: Nationaal Monument Westerbork“ (nl). Drenthe in de oorlog. — „Het Nationaal Monument Westerbork wordt op 4 mei 1970 officieel door Koningin Juliana onthuld“. Qaraldi: 2019-yil 8-fevral.
  15. ↑ 15,0 15,1 „The National Westerbork Memorial“. Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Qaraldi: 2018-yil 1-may.
  16. ↑ „Westerbork films“. Memory of the World. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. Qaraldi: 2018-yil 9-oktyabr.

Adabiyotlar

    • Jonathan Gardiner: One-Way Ticket from Westerbork. Oegstgeest, The Netherlands: Amsterdam Publishers, 2021, ISBN 9789493056756
    • Hans-Dieter Arntz: Der letzte Judenälteste von Bergen-Belsen. Josef Weiss - würdig in einer unwürdigen Umgebung. Aachen 2012.
    • Jacob Boas, Boulevard des Misères: the Story of the Transit Camp Westerbork. Hamden, Connecticut: Archon Books, 1985 ISBN 0-208-01977-4
    • Etty Hillesum, Letters from Westerbork. New York: Pantheon, 1986 ISBN 0-394-55350-0 (originally published in the Netherlands as Het denkende hart van de barak, 1982)
    • Cecil Law, Kamp Westerbork, transit camp to eternity : the liberation story. Clementsport, N.S. : Canadian Peacekeeping Press, 2000 ISBN 1896551351
    • Harry Mulisch, The Discovery of Heaven. Penguin Press, 1992, ISBN 0-1402-3937-5
    • Jacob Presser, The Destruction of the Dutch Jews New York: Dutton, 1969, translated by A. Pomerans.

Havolalar

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Vesterbork_konslageri&oldid=3457185" dan olindi