Kognitiv psixologiya: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi

Inline

11-Noyabr 2022, 00:57 dagi koʻrinishi

Kognitiv psixologiya ( lotincha: cognitio "bilim") - tajriba va fikrlashni matematik modellashtirishga qaratilgan psixologiya . Xotira, e'tibor, his- tuyg'ular, ma'lumotni ifodalash, mantiqiy fikrlash, tasavvur, qaror qabul qilish kabi kognitiv jarayonlarni o'rganadigan psixologiya bo'limi ^[1] . Kognitiv psixologiyaning ko'plab qoidalari zamonaviy psixolingvistika asosida yotadi. Kognitiv psixologiyaning topilmalari psixologiyaning boshqa sohalarida, xususan, ijtimoiy psixologiya, shaxs psixologiyasi, pedagogik psixologiya, shuningdek, sun'iy intellekt tizimlarini qurishda keng qo'llaniladi.

vnvjvrkjvdvmrivjmkmv fvjmlbmlkb yghujikolp vgbhnjmk,l rtgyhuiop gbhnjmk wsedrftgy xerctvybunm ujikolp; njmdgvs dfbd dgnfgnn dfbs hiehwfhovsgbev shgvuoshvkhvn

Kognitiv psixologiya vakillari: Jorj Miller, Jerom Bruner, Ulrik Neisser, Gerbert Saymon, Allen Nyuell, Karl Pribram, Robert Solso, Jorj Sperling, Boris Velichkovskiy ^[2] ^[3] .

vdvdbsb djryj uolmfbgfv srvbrbrbrb fbd

Tarixi

Kognitiv psixologiyaning rasmiy boshlanishi 1956 yil 11 sentyabrda, Massachusets texnologiya institutida axborot nazariyasi bilan shug'ullanuvchi Elektr va elektron muhandislik institutining maxsus guruhi uchrashgan paytdan boshlanadi. Ushbu uchrashuv psixologiyadagi kognitiv inqilobning boshlanishi deb ishoniladi. Ular orasida Jorj Miller, Gerbert Saymon, Allen Nyuell, Noam Xomskiy, Devid Grin va Jon Svits bor edi.

vjvrkjvdvmrivjmkmv fvjmlbmlkb yghujikolp vgbhnjmk,l rtgyhuiop gbhnjmk wsedrftgy xerctvybunm ujikolp; njmdgvs dfbd dgnfgnn dfbs hiehwfhovsgbev shgvuos

Boris Velichkovskiy kognitiv psixologiya tarixini quyidagi asosiy tezislarda belgilaydi ^[4] .

scdntum myrm hbtdbnr rnrtnry nfd

Kognitiv psixologiya muhandislik psixologiyasi va ergonomika kabi tegishli texnik fanlardagi yutuqlarning psixologiyaga ta'siri mahsulidir. Kognitiv psixologiyaning shakllanishiga katta ta'sir ko'rsatdi o'quv jarayonini psixologik qo'llab-quvvatlash va bolalarning intellektual rivojlanishini o'rganish ( Buhler, Vygotskiy, Piaget ). Bu vazifalarni 1960-yillargacha eskirgan doirasida hal qilish mumkin emas edi. bixeviorizm, hayvonlar bilan tajribalar va odamlar xuddi shunday yo'l tutishlari haqidagi taxminlarga asoslangan.

vjvrkjvdvmrivjmkmv fvjmlbmlkb yghujikolp vgbhnjmk,l rtgyhuiop gbhnjmk wsedrftgy xerctvybunm ujikolp; njmdgvs dfbd dgnfgnn dfbs hiehwfhovsgbev shgvuos

Kognitiv psixologiya Gestalt psixologiyasining vakillari va neobehaviorizm vakillari tomonidan yaratilgan bo'lib, ular eski modellarning cheklovlarini tushungan va yangi kashfiyotlarni hisobga olgan. Masalan, Edvard Cheyz Tolmanning kognitiv xaritalar kashfiyoti. Kognitiv psixologiyaning rivojlanishiga neyropsixologiya vakillari katta hissa qo'shdilar ( Aleksandr Luriya va boshqalar. ). Bu modellarning barchasi 20-asrdagi kompyuter inqilobi va tilshunoslikning algoritmik modellarga qisqartirilishi mumkinligini isbotlagan Noam Xomskiyning lingvistik faoliyati bilan bog'liq holda innovatsion shaklga ega bo'ldi. Donald Broadbent axborotni sensorli idrok etishning kompyuter modellarini ishlab chiqdi. Ричард Аткинсон^(ingl.)oʻzb. kompyuter bilan o'xshashlik bo'yicha inson xotirasi jarayonlarini modellashtirdi. Sun'iy intellekt bo'yicha ishlar doirasida muammolarni hal qilish jarayonlarini amaliy kompyuter modellashtirish Würzburg maktabida boshlangan. 1967 yilda Ulrik Neisser kognitiv psixologiya bo'yicha birinchi darslikni yozdi.

vjvrkjvdvmrivjmkmv fvjmlbmlkb yghujikolp vgbhnjmk,l rtgyhuiop gbhnjmk wsedrftgy xerctvybunm ujikolp; njmdgvs dfbd dgnfgnn dfbs hiehwfhovsgbev shgvuosbsfdb bsb sgvsb hnhn svss fbfbf

MRI kabi vositalar yordamida miyani to'g'ridan-to'g'ri tadqiq qilish imkoniyati paydo bo'lganligi sababli, bir tomondan, kognitiv modellar takomillashtirilgan bo'lsa, boshqa tomondan, "odamga o'xshash sun'iy intellektni odam kabi tartibga solish kerakmi?" degan savol tug'ildi. ? » ^[5]

vjvrkjvdvmrivjmkmv fvjmlbmlkb yghujikolp vgbhnjmk,l rtgyhuiop gbhnjmk wsedrftgy xerctvybunm ujikolp; njmdgvs dfbd dgnfgnn dfbs hiehwfhovsgbev shgvuos

Asosiy tushunchalar

Kognitiv psixologiyada xotira ishini modellashtirish usullaridan biri

Kognitiv psixologiya modellarni yaratishda quyidagi tushunchalarni kiritadi: ishchi xotira, uzoq muddatli xotira, idrok, diqqat, til va boshqa metakognitiv jarayonlar . Kognitiv psixologiyaning maqsadi - bu sub'ektlar o'rtasidagi o'zaro ta'sir jarayonlarini tushunish va modellashtirish, iloji boricha rasmiy ravishda, hatto miya funktsiyalarining ishlashi uchun algoritmlarni shakllantirishdir. Jarayon tushunchalaridan biri dual ta'lim jarayonlari^[en] . Idrokni kognitiv o'rganishga misol sifatida idrok etishga tayyorlik kontseptsiyasini keltirish mumkin: odamlar butunlay yangi narsalarga duch kelganda, ularni tushunishlari va, ehtimol, ularni ma'lum toifalarga kiritishlari yoki yangi toifalarni shakllantirishlari kerak.

vjvrkjvdvmrivjmkmv fvjmlbmlkb yghujikolp vgbhnjmk,l rtgyhuiop gbhnjmk wsedrftgy xerctvybunm ujikolp; njmdgvs dfbd dgnfgnn dfbs hiehwfhovsgbev shgvuos

Aslida, ko'plab kognitivistlar miyani deterministik biokompyuter sifatida ko'rishadi, bu esa kognitiv psixologiyani sun'iy intellektning rivojlanishi bilan bog'liq qiladi. Kognitiv psixologiya va sun'iy intellektni ishlab chiquvchilarda konnektivist model va sun'iy neyron tarmoq algoritmlari kabi ko'plab algoritmik modellar faol qo'llaniladi. Ikkinchisidan farqi shundaki, kognitivistlar tirik odamlarga juda ko'p tajribalar o'tkazadilar va modelni faqat algoritmik muammolarni hal qilish emas, balki tirik odamlarning xatti-harakatlariga moslashtirishga harakat qilishadi.

kjvdvmrivjmkmv fvjmlbmlkb yghujikolp vgbhnjmk,l rtgyhuiop gbhnjmk wsedrftgy xerctvybunm ujikolp; njmdgvs dfbd dgnfgnn dfbs hiehwfhovsgbev shg

Kognitivistlar miyaning qanday ishlashi haqida umumiy qabul qilingan yagona modeldan foydalanmaydilar, lekin, qoida tariqasida, o'rganish, yodlash, o'qish va hokazo kabi tor ixtisoslashgan sohalarda ishlaydi. d. o'zlarining mahalliy modellari bilan. Bundan tashqari, o'rganilayotgan bir xil bilim sohasida turli xil modellar raqobatlasha oladi. Masalan, o'qishda EZ Reader va SWIFT modellari raqobatlashadi. Kognitivistning maqsadi - bu faoliyat turidagi miyaning algoritmlarini iloji boricha aniqroq modellashtirish va ba'zi mavhum tamoyillarga rioya qilmaslikdir.

kjvdvmrivjmkmv fvjmlbmlkb yghujikolp vgbhnjmk,l rtgyhuiop gbhnjmk wsedrftgy xerctvybunm ujikolp; njmdgvs dfbd dgnfgnn dfbs hiehwfhovsgbev shg

Kognitiv psixologiya va nevrologiya o'rtasidagi bog'liqlik

Kognitiv psixologiya modellari to'g'ridan-to'g'ri MRI kabi neyrobiologik tajribalar asosida yaratilmagan, chunki MRI miyaning juda katta va ko'p funktsiyali sohalarining faollashuvini ko'rsatadi, bu fikrlash jarayonlarining tafsilotlarini ochishga imkon bermaydi. Kognitiv psixologlar odatda oddiyroq va aniqroq talqin qilingan tajribalar bilan inson xatti-harakatlarini o'rganadilar. Masalan, ular o'qishni asosan ko'z olmasining sakkadlarini o'rganish yoki matn parchalarini o'qish orqali o'rganadilar. Ushbu tadqiqot usuli kognitiv psixologiya modellari nevrologiya yutuqlariga mos keladimi, ya'ni kognitivistlar modellari inson miyasining haqiqiy tuzilishiga mos keladimi degan savol tug'iladi. Kognitiv psixologlarning umumiy yondashuvi shundan iboratki, agar model inson xulq-atvorini yaxshi tushuntirsa va eksperimentlarga mos kelsa, u holda nevrologiya ma'lumotlari ikkinchi darajali va yordamchi ahamiyatga ega. Kognitiv psixologlarning bunday empirik yondashuvi nevrologlarning e'tirozlarini keltirib chiqaradi, ular kognitivistlar aslida odamga o'xshash xatti-harakatni ko'rsatadigan sun'iy intellekt modellarini yaratadilar, lekin inson fiziologiyasi ichida boshqacha tartibga solinadi ^[5] . Boshqa tomondan, kognitivistik yondashuv bevosita Tyuring testi mezonini qondirishga qaratilgan. Kognitivistlarning katta qismi yangi neyrobiologik ma'lumotlarni ijobiy qabul qiladi va ularni modellarini tasdiqlash bosqichida qo'llaydi. Xususan, dual ta'lim jarayonlari nazariyasi ham MRI ma'lumotlariga asoslanadi.

kjvdvmrivjmkmv fvjmlbmlkb yghujikolp vgbhnjmk,l rtgyhuiop gbhnjmk wsedrftgy xerctvybunm ujikolp; njmdgvs dfbd dgnfgnn dfbs hiehwfhovsgbev shgkjvdvmrivjmkmv fvjmlbmlkb yghujikolp vgbhnjmk,l rtgyhuiop gbhnjmk wsedrftgy xerctvybunm ujikolp; njmdgvs dfbd dgnfgnn dfbs hiehwfhovsgbev shgrgehjnn gfjghbdb

Kognitiv psixologiyada o'qishni o'rganish

Kognitiv psixologiyaning asosiy va amaliy qimmatli yo'nalishlaridan biri bu o'qish jarayonlarini o'rganishdir, chunki bu jarayonlarni modellashtirish boshlang'ich maktabda bolalarga o'qishni o'rgatishni yaxshilashi va disleksiyani davolash usullarini shakllantirishi mumkin. Kognitiv psixologlar o'rtasidagi konsensusning aksariyati EZ Reader modeli atrofida joylashgan bo'lib, u o'qish sakkadalari va boshqa eksperimental kuzatilgan effektlarni tushuntirishda yaxshi ish qiladi.

kjvdvmrivjmkmv fvjmlbmlkb yghujikolp vgbhnjmk,l rtgyhuiop gbhnjmk wsedrftgy xerctvybunm ujikolp; njmdgvs dfbd dgnfgnn dfbs hiehwfhovsgbev shg

Karl Pribramning hissasi

Kognitiv psixologiyaning olimlarni qiziqtirgan sohalaridan biri psixika faoliyatining gologramma modelini ishlab chiqishdir. Ushbu model Karl Pribramning mashhur amerikalik psixolog va fiziolog Karl Spenser Lashli bilan hamkorligi natijasi bo'lgan ishi tufayli keng tanilgan. Pribram unga hayvonlarda miyaning bir qismini rezektsiya qilish bo'yicha tadqiqot natijalarini tizimlashtirishda yordam berdi. Amalga oshirilgan ishlar natijasida Pribram miyaning katta joylari olib tashlanganidan keyin ham rezektsiya qilingan hayvonlarda xotira va mavjud ko'nikmalar saqlanib qoladi, degan xulosaga keldi. Bu shuni anglatadiki, xotira va o'rganilgan ko'nikmalar miyaning butun hajmi bo'ylab taqsimlanadi va uning ma'lum joylarida lokalizatsiya qilinmaydi. Pribram fizik Devid Bomning ishidan foydalangan va xotiraning ishlashini fizik gologrammaga o'xshatgan. Gologrammaning mohiyati kogerent manbalar chiqaradigan ikkita elektromagnit to'lqinning aralashuvi natijalarini moddiy tashuvchida saqlashdir. Manbalardan biri ma'lum bir ob'ektning aksidir va bu ikki manba aralashganda, yorug'lik va qorong'i halqalar shaklida interferentsiya tasviri hosil bo'ladi. Gologrammaning lazer nurlari bilan yoritilishi gologrammada o'rnatilgan ob'ektning uch o'lchovli tasvirining paydo bo'lishiga olib keladi. Golografik matritsaning o'ziga xos xususiyati shundaki, har qanday o'lchamdagi qism undan ajratilganda, unchalik aniq bo'lmasa ham, butun rasm shu qismda saqlanib qoladi. Ushbu nazariy konstruktsiyalarning ba'zi qoidalari eksperimental ravishda A. tomonidan tasdiqlangan. Luriya, B. Velichkovskiy, V. Kucherenko. Pribram tomonidan taklif qilingan gologramma modeli ilmiy hamjamiyat tomonidan universal qabul qilinmagan bo'lsa-da, u ko'plab mashhur psixologlar tomonidan muhokama qilinadi va transpersonal psixologiyada ham muhim rol o'ynaydi ^[6] ^[7] .

kjvdvmrivjmkmv fvjmlbmlkb yghujikolp vgbhnjmk,l rtgyhuiop gbhnjmk wsedrftgy xerctvybunm ujikolp; njmdgvs dfbd dgnfgnn dfbs hiehwfhovsgbev shgkjvdvmrivjmkmv fvjmlbmlkb yghujikolp vgbhnjmk,l rtgyhuiop gbhnjmk wsedrftgy xerctvybunm ujikolp; njmdgvs dfbd dgnfgnn dfbs hiehwfhovsgbev shgdvdvvvd dvbgnh fbdssbdfn gngn dndlikujyh jhyvcb mnhbgvf hbg uyhtgr tggrgemugvc dvdscdc

Sm. shuningdek

kognitiv fan
kognitiv etologiya
Kognitiv tilshunoslik
kognitiv uslub
kognitiv tizim
Kognitiv dissonans
neyrolingvistika
Neyropsixologiya
Mujassamlangan bilim

Eslatmalar

↑ „American Psychological Association (2013). Glossary of psychological terms“. Apa.org. 2019-yil 27-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 13-avgust.
↑ Петренко В. Ф. Базовые метафоры как геном (зародыш) будущей теории (на материале психологической науки) // Вопросы философии. — 2012. — Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр.
↑ Петренко В. Ф. Базовые метафоры как геном (зародыш) будущей теории (на материале психологической науки) // Вестник Московского университета. Серия 14. Психология. — 2013. — Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр.
↑ „КОГНИТИВНАЯ ПСИХОЛОГИЯ • Большая российская энциклопедия — электронная версия“. 2018-yil 31-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 30-dekabr.
↑ ^5,0 ^5,1 Tony Stone and Martin Davies „CHAPTER 20. THEORETICAL ISSUES IN COGNITIVE PSYCHOLOGY“,. Cognitive Psychology, 2nd Revised edition, Oxford University Press, 2012 — 674 bet. ISBN 978-0-19-923699-2.
↑ Adrian Ashman, Robert Conway. An Introduction to Cognitive Education: Theory and Applications. Routledge, 2014 — 32—34 bet. ISBN 978-0-415-12839-1.
↑ George Schreiner and William J. Lyddon „Modern and Postmodern Metaphors of Self, Mind and Memory“,. Cognitive Psychotherapy Toward a New Millennium: Scientific Foundations and Clinical Practice. Springer Science+Business Media New York, 2002 — 39—50 bet. ISBN 978-1-4613-5135-1.

[1] „American Psychological Association (2013). Glossary of psychological terms“. Apa.org. 2019-yil 27-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 13-avgust.

[Петренко2012-2] Петренко В. Ф. Базовые метафоры как геном (зародыш) будущей теории (на материале психологической науки) // Вопросы философии. — 2012. — Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр.

[Петренко2013-3] Петренко В. Ф. Базовые метафоры как геном (зародыш) будущей теории (на материале психологической науки) // Вестник Московского университета. Серия 14. Психология. — 2013. — Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр.

[4] „КОГНИТИВНАЯ ПСИХОЛОГИЯ • Большая российская энциклопедия — электронная версия“. 2018-yil 31-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 30-dekabr.

[:0-5] 5,0 ^5,1 Tony Stone and Martin Davies „CHAPTER 20. THEORETICAL ISSUES IN COGNITIVE PSYCHOLOGY“,. Cognitive Psychology, 2nd Revised edition, Oxford University Press, 2012 — 674 bet. ISBN 978-0-19-923699-2.

[6] Adrian Ashman, Robert Conway. An Introduction to Cognitive Education: Theory and Applications. Routledge, 2014 — 32—34 bet. ISBN 978-0-415-12839-1.

[7] George Schreiner and William J. Lyddon „Modern and Postmodern Metaphors of Self, Mind and Memory“,. Cognitive Psychotherapy Toward a New Millennium: Scientific Foundations and Clinical Practice. Springer Science+Business Media New York, 2002 — 39—50 bet. ISBN 978-1-4613-5135-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]