Kontent qismiga oʻtish

Afgʻoniston — Germaniya munosabatlari: Versiyalar orasidagi farq

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Keyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
ShHamrayev (munozara | hissa)
10 771 edits
„Afghanistan–Germany relations“ sahifasi tarjima qilib yaratildi
(Farq yoʻq)

30-Sentyabr 2022, 21:29 dagi koʻrinishi

Afg'onistonning Berlindagi elchixonasi, Germaniya.

Afg'oniston va Germaniya o'rtasidagi munosabatlar XIX asr oxiriga borib taqaladi va tarixan mustahkam o‘rinni egallagan. “Doʻstlikning” 100 yilligi 2016-yilda nishonlandi va Afgʻoniston prezidenti buni “tarixiy munosabatlar” deb atadi[1].

Tarixi

Britaniyaning bilvosita mustamlakachilik davridagi maxfiy munosabatlar

Gandomak shartnomasi (1879-yil 26- yoki 30-may) va 2, 640 kilometr uzunlikdagi Durand liniyasi shartnomasi 1893-yildagi haqidagi oldingi kelishuvni bekor qildi. Durand chizig‘i Britaniya Hindistoni (hozirgi Pokiston) va Afg'oniston o'rtasidagi g'ovakli chegara. Bu shartnoma natijasida Angliya afgʻon tashqi siyosati ustidan toʻliq nazoratni Afgʻoniston hukmdoridan oldi. Germaniya Angliyaga raqib sifatida faqat maxfiy missiyalar va ekspeditsiyalar orqali Afg'onistondagi Britaniya ta'sirini kamaytirishga muvaffaq bo'ldi.

Kobuldagi nemis Jeyms Bond laqabli muhandis Gebhard Fleischer[2] Germaniya qurol ishlab chiqaruvchi Krupp kompaniyasining muhandisi bo'lgan. 1893-yilda Bond Kobulga borib, podshoh Abdurrahmonxon bilan yakkama-yakka uchrashadi. Podsholar buyrug'iga binoan Bond afg'on qurol-yarog' ishlab chiqaruvchi Maschin Khana (Mashinalar uyi) va To‘pxona (to'p uyi) kompaniyalarini kengaytirdi. Britaniya Hindistonidagi hukumat bu munosabat haqida bilgani yoki bilmasligi aniq emas. Keyinchalik, 1904-yilda Krupp muhandislari sirli ravishda o'ldirildi. Adamec yozadi:

Kobulda istiqomat qilgan birinchi nemis Germaniyaning Essen shahridagi Krupp Stellworks kompaniyasi xodimi Gotlib Fleysher bo'lib, Fleysher 1898-yilda Amir Abdulrahmon tomonidan yangi qurilgan zavodda (Mashin Khana) o'q-dorilar va qurol ishlab chiqarishni boshlash uchun Kobulda shartnoma tuzgan. Gotlib Fleysher 1904-yilning noyabrida Hindistonga sayohat chog‘ida chegara yaqinida o‘ldirilgan[3].

1916-yildagi savdo va do'stlik shartnomasi

Germaniya va Afg'oniston o'rtasidagi munosabatlar Birinchi jahon urushidan oldin boshlangan. Bu ikki davlat oʻrtasidagi aloqalar tarixan doʻstona munosabatda boʻlgan[4].

Habibullaxon va 23 kishilik nemis delegatsiyasi oʻrtasida Germaniya-Afgʻon oʻrtasidagi ikkinchi uchrashuv 1915-yilda boʻlib oʻtgan. Ushbu delegatsiyaning asosiy maqsadi Nidermayer-Hentig ekspeditsiyasi doirasida Afg'onistondagi Britaniya ta'sirini susaytirish bo‘lgan[5]. Biroq, 1916-yilda ushbu ekspeditsiya paytida do'stona savdo bitimi tuzilgan[6]. Ushbu mamlakatlar o'rtasida ilgari diplomatik aloqalar mavjud bo'lsa ham, faqat savdo shartnomasi tuzilgan. 1916-yil 24-yanvardagi shartnomaga ko'ra, Germaniya delegatsiyasi Afg'oniston hukumatiga 100 000 miltiq va 300 qurol va'da qilgan[7].

1926-yil 3-martda doʻstlik shartnomasi tuzildi[8]. Bu ikkala davlatdagi elchilarni tan olish demakdir. 1926-yilda 1916-yil 24-yanvardagi do'stlik va savdo shartnomasi ratifikatsiya qilindi.

Diplomatik munosabatlar va konsul akkreditatsiyasi

Birinchi Afg'oniston delegatsiyasi Germaniyaga 1922-yilda kelgan. Germaniyaga delegatsiya diplomatiya, savdo va madaniy aloqalar bo'yicha muzokaralar uchun kelayotgan edi va to‘g‘ri Berlinga yo'l oldi. Bunga javoban Germaniya 1932-yilda doktor Frits Grobbani Afg'onistonga yubordi. Birinchi yil Kobulda konsul boʻlib ishlagan, amalda Germaniya elchisi vazifasini bajargan, 1926-yilgacha Kobuldagi elchilar ishini boshqargan. “Elchixona” ya‘ni Diplomatik vakolatxona va vazirning vakolatli qarorgohi Kobulda Bobur bogʻi yaqinida joylashgan edi[9]. Afg'oniston qiroli Omonullaxon 1928-yil 22-fevralda Germaniyaga tashrif buyurgan va u yerda Veymar Respublikasi Prezidenti Pol fon Hindenburg bilan uchrashgan[10].

1930-yillar va urush davri

Afg'oniston 1935-yilda Adolf Gitler boshchiligidagi Germaniya bilan yaqin aloqalar - muhim iqtisodiy va texnik aloqalarni o'rnatgan[11]. Afg‘oniston SSSR va Britaniya o'rtasidagi bahsli hudud sifatidagi tarixiy mavqeiga muqobillikni qidirgan. Germaniya bu davrda Afgʻonistondagi tijoriy operatsiyalarni oshirdi, haftalik Berlin-Kobul havo qatnovi oʻrnatildi va Todt tashkiloti mamlakatdagi yirik infratuzilma loyihalarini nazorat qildi[12].

Afg'oniston Ikkinchi jahon urushi boshida Italiya va Germaniya diplomatik korpusini chiqarib yuborish to'g'risidagi Moskva va London chaqiriqlariga qarshilik ko'rsatdi. 1940- va 1941-yillarda Afg'oniston iqtisodiyot vaziri Abdul Majid Zabuliy yordami bilan Germaniya Britaniya Hindistonidan yer olib, qo'shimcha harbiy yordam va Karachi portiga kirish evaziga Afg'onistonni Axis blokiga qo'shish rejalari mavjud edi. Bundan tashqari, Zabuliyga chegaradan o‘tgan 15 millionlik etnik afg‘on aholisini “ozod qilish” haqida gapirilgan. Biroq, Sovet Ittifoqining Buyuk Britaniyaga sodiqligini o'zgartirishi va ularning Eronga birgalikda bostirib kirishi ortidan, Afg'oniston to'satdan ittifoqchi kuchlar tomonidan o'rab olingan edi. Oxir-oqibat, 1941-yil oktyabr oyida u italiyaliklar va nemislarni chiqarib yuborish talabini qabul qildi, lekin mamlakatda kichik diplomatik xodimlar qolgan[13]. Afg'oniston Osiyoning Germaniya va Yaponiya o'rtasida bo'linishi taklif qilingan chegara chizig'ida edi. Ikkinchi jahon urushi oxirida nemis armiyasi urush paytida neytral pozitsiyasi uchun yaxshi niyat belgisi sifatida Afg'onistonga o'zining qolgan arsenalini sovg'a qildi[14][15].

Urushdan keyingi

Afg'oniston Germaniya Federativ Respublikasini Uchinchi Reyxning vorisi sifatida tan olgan birinchi davlatlardan biri bo'lgan. Urushgacha boʻlgan hamkorlik 1950-yilda (Gʻarbiy Germaniya bilan) tiklandi[16], lekin toʻliq rasmiy aloqalar 1954-yil dekabrigacha tiklanmagan[17]. 1948-yildan beri Kobul meri bo'lib ishlagan G'ulom Muhammad Farhod G'arbiy nemis muhandislari va mahsulotlarini Kobul elektr kompaniyasiga yollagan va olib kelgan[17]. 1952-yilda Myunxenda Afgʻoniston madaniyat idorasi ochilgan[17]. 1958-yil 31-yanvarda Germaniya Federativ Respublikasi va podsholik o‘rtasida iqtisodiy va texnik hamkorlik to‘g‘risidagi bitim imzolangan[17]. Afg'onistondagi respublika to'ntarishidan keyin aloqalar vaqtincha muzlab qoldi, ammo 1976-yilga kelib tiklandi.

Sovet-Afg'on urushidan keyin Afg'onistonda joylashgan G'arbiy Germaniya askarlari mamlakatni tark etishdi. G'arbiy Germaniyaning malakali xodimlari va maslahatchilari 1980-yilda, keyin esa 1984-yilda o'qituvchilar tarkibi[18] mamlakatni tark etishdi. Shu bilan birga, Sharqiy Germaniya Sovet Ittifoqining mamlakatdagi rolini qo'llab-quvvatladi va Afg'oniston hukumatiga yordam berdi. Afg'oniston va Sharqiy Germaniya 1973-yilda bir-birini tan olganidan beri ko'p aloqalarga ega emas edi, ammo Afg'oniston kommunistik rejimi davrida hammasi o'zgardi. Madaniy va iqtisodiy kelishuvlar tuzildi, ikki davlatning ommaviy axborot vositalari o‘zaro hamkorlik qildi. Do'stlik aloqalari Afg'oniston rahbari Babrak Karmalning Sharqiy Germaniyaga tashrifi ortidan shakllangan, shundan so'ng 1982-yil 21-mayda Do'stlik va hamkorlik shartnomasi imzolangan. Ularning hamkorligi ta'lim sohasiga alohida e'tibor qaratadi[19].

1985-yilda Sharqiy Germaniyaning afg'onlarga birdamlik yuzasidan qilgan xayriyalarining umumiy miqdori 200 million markadan oshdi, ularning aksariyati Erkin nemis kasaba uyushmalari federatsiyasi tomonidan amalga oshirilgan[19].

Germaniya qayta birlashgandan keyin

Afg'oniston shimolidagi nemis armiyasi askarlari (2009)
Afg'onistonda afg'on zobitlarini o'qitgan nemis politsiyasi (2010)

Germaniya Qurolli Kuchlari 2001-yil dekabr oyidan boshlab Afg'onistondagi ISAF missiyasi tarkibiga kirgan. Germaniya Bonn konferensiyasiga mezbonlik qilgan. 2001-yilda Hamid Karzay Afg'onistonning muvaqqat rahbari etib saylandi. Ayni paytda Germaniya Afg'onistonning shimoliy hududlarida harbiy va qayta tiklash ishlarida xavfsizlik missiyasi bilan shug'ullandi va Afg'onistonga asosiy hamkorlardan biri bo'lib kelgan[20].

2021-yil 23-dekabrda Germaniya tashqi ishlar vaziri Annalena Baerbok Afg‘oniston “zamonamizning eng og‘ir gumanitar falokatiga” ketayotgani, iqtisodiyotning yirik tarmoqlari qulashi va 24 milliondan ortiq odam gumanitar yordamga muhtojligi haqida ogohlantirdi[21][22]. Baerbok 15 000 dan ortiq zaif afg‘onlarni, jumladan, Germaniyada ishlagan mahalliy afg‘on xodimlarini va ularning oila a’zolarini evakuatsiya qilishni tezlashtirishga va’da berdi[23].

Adabiyotlar

  • Ludwig V. Adamec: Afg'onistonning tarixiy lug'ati, 4-nashr, 2012,ISBN 978-8170493112
  • Lyudvig V. Adamec: Afg'onistonning XX asr o'rtalarigacha bo'lgan tashqi siyosati: SSSR, Germaniya va Buyuk Britaniya bilan munosabatlar . Tucson: Arizona universiteti matbuoti, 1974,ISBN 978-0816504596

Ma'lumotnomalar

  1. ↑ „100 Years of Afghan-German Ties Marked at Kabul Event“.
  2. ↑ Tom Appleton. „Ein deutscher James Bond in Kabul“ (2003-yil 9-fevral).
  3. ↑ Germany-Afghanistan Relations in :Ludwig W. Adamec: Historical Dictionary of Afghanistan, 4th ed., 2012, p. 162, ISBN 978-8170493112.
  4. ↑ Necipoglu, Gulru. Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World. BRILL, 2002. ISBN 90-04-12593-0. 
  5. ↑ Adamec, Ibid.
  6. ↑ „Home“.
  7. ↑ „Historio.de“.
  8. ↑ Text in League of Nations Treaty Series, vol. 62, pp. 116–125.
  9. ↑ Clements, Frank A.: Conflict in Afghanistan: A historical encyclopedia, 2003, p.7
  10. ↑ „King Amanullah's travels | Railways of Afghanistan“.
  11. ↑ Eur. The Far East and Australasia 2003, 2002. ISBN 9781857431339. 
  12. ↑ http://books.stonebooks.com/history/afghanistan.shtml
  13. ↑ books.stonebooks.com/history/afghanistan.shtml
  14. ↑ Tom Lansford. A bitter harvest: US foreign policy and Afghanistan. Ashgate Publishing, Ltd., 2003 ISBN 0-7546-3615-1, ISBN 978-0-7546-3615-1. Pg 2
  15. ↑ Schreiber, Gerhard. Germany and the Second World War. Clarendon Press, 3 May 1990. ISBN 978-0-19-822884-4. 
  16. ↑ Hyman, Anthony. Afghanistan under Soviet Domination, 1964–91, 27 July 2016. ISBN 9781349219483. 
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 „Archived copy“. 2005-yil 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-aprel.
  18. ↑ Zeter. „Rückblick: Die deutsch-afghanischen Beziehungen“ (de). Planet Wissen (2014-yil 17-oktyabr). Qaraldi: 2014-yil 30-dekabr.
  19. ↑ 19,0 19,1 „Deutsch-afghanische und DDR-afghanische Beziehungen“ (2016-yil 22-oktyabr). Manba xatosi: Invalid <ref> tag; name "auto1" defined multiple times with different content
  20. ↑ „Germany's long, hard slog in Afghanistan | DW | 06.03.2018“. DW.COM.
  21. ↑ „Afghanistan suffering 'humanitarian catastrophe' says Germany Foreign Minister Annalena Baerbock“. Deutsche Welle (2021-yil 23-dekabr).
  22. ↑ „Afghan health care faces collapse amid economic crisis“. Deutsche Welle (2021-yil 24-dekabr).
  23. ↑ „Germany warns of 'worst humanitarian catastrophe' in Afghanistan“. Dawn (2021-yil 23-dekabr).

Havolalar

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Afgʻoniston_—_Germaniya_munosabatlari&oldid=2931613" dan olindi